Pagpaniid sa Kalibotan
“Nadaot sa Panagbingkil”
“Si Jesus miampo, sa gabii sa dayon na siyang ilansang, nga ang iyang mga sumusunod unta ‘mausa . . . nga mahingpit sa panaghiusa,’” nagaingon ang U.S.News & World Report. Kini midugang: “Apan sa kinadak-ang bahin sa iyang kasaysayan, ang Kristohanong iglesya nadaot sa panagbingkil.” Ingong pruyba niini, ang ikapitong asembliya sa Konsilyo sa mga Iglesya sa Kalibotan nga gihimo sa Canberra, Australia, niining miaging Pebrero natapos nga may “pila ra ka ilhanan sa pag-uswag padulong sa ‘panaghiusa sa pagtuo, kinabuhi ug pamatuod’ nga gipangita niini sa kapin ug upat ka dekada.” “Ang ekumenikal nga kalihokan, sa mubo, maorag nalangan,” maoy gihinapos sa magasin. “Ang matuod nga pagkahiusa sa mga iglesya dili lagmit makab-ot sa mapanan-aw nga umaabot.” Dili lang kay ang mga delegado gikan sa kapin sa 300 ka iglesya nga gihawasan labaw pang nabahin pagkahuman sa komperensiya apan daghan ang nahupngan usab sa kayugot. Dihay mga kaso pa sa seksuwal nga paghasi, “daghan kaayo, sa pagkamatuod, nga ang usa ka espesyal nga tolda nga gitawag Luna sa Babaye gigahin ingong dangpanan sa mga babaye nga nangalagiw gikan sa mga pagtagad sa nagpatindog-sa-kaugalingong mga tawo sa Diyos,” miingon ang The Sunday Times sa Inglaterra.
Panawag sa Papa Alang sa mga Misyonaryo
Sa 153-panid nga ensiklikal nga nag-ulohang “Ang Sugo sa Pagkamisyonaryo sa Iglesya,” si Papa Juan Paulo II karong bag-o miluwat ug usa ka panawag alang sa mga Katoliko nga isabwag ang ilang pagtuo sa tibuok nga kalibotan. Alang sa mga nasod nga nagsupak sa misyonaryong kalihokan ug nagdili sa pagpangabig, siya miagda, “Buksi ninyo ang mga ganghaan alang kang Kristo!” Ang ensiklikal mao ang unang dakong pahayag sa iglesya bahin sa buluhatong misyonaryo sukad 1959. Gipunting sa papa nga sa nangaging 25 ka tuig, ang gidaghanon sa lagmit nga mga kinabig midoble ug nagpadayon sa pag-uswag. Gisaway niyang mahaiton kadtong si kinsa iyang gibati nagpalabi sa pagsimpatiya sa ubang mga relihiyon nga wala maninguha sa pagkabig sa ilang mga membro ug gimakmakan ang pagtuo nga ‘ang usa ka relihiyon sama ra ka maayo sa lain.’ Apil sa mga suliran nga giatubang sa kampanya alang sa misyonaryo sa iglesya, mipahayag ang papa, mao “ang nangagi ug presenteng pagkabahin taliwala sa mga Kristohanon, pagkadili na Kristohanon sulod sa Kristohanong mga nasod, . . . ug ang kontra-pagsaksi sa mga magtutuo ug Kristohanong mga komunidad nga napakyas sa pagsunod sa sulundan ni Kristo diha sa ilang mga kinabuhi.”
Santa ba Siya?
Kana ang pangutana nga giatubang sa Iglesya Romana Katolika bahin kang Hara Isabella I, usa ka magmamando sa Espanya sa ika-15ng siglo. Sumala sa Pranses nga mantalaang Le Monde, adunay nagpadayon na nga lakang sulod sa iglesya sa pagbulahan kang Isabella, nga mao ang unang tikang padulong sa “paghimo kaniya nga santa.” Si Isabella ilado tungod sa pagpaluyo sa mga eksplorasyon ni Christopher Columbus, nga misangpot sa Uropanhong pagdiskobre sa Amerika niadtong 1492. Samtang gitun-an sa Batikano ang petisyon nga nagaawhag sa pagbulahan kang Isabella, ang mga pulyeto nagasirkular nga nagbatbat nga siya usa ka sulundan alang sa mga tin-edyer, mga inahan, ug bisan sa mga pangulo sa estado. Ugaling, nasuko ang mga Hudiyo ug mga Muslim. Maoy samtang si Isabella nagmando uban sa iyang bana nga nagsugod ang mapintasong Katsilang Inkwisisyon; ginatos ka libong Hudiyo ug Muslim napugos sa pagkakabig o pagkadistiyero. Libolibo ang gisakit ug gisunog.
Tesis Nag-uswag na Usab
Nag-uswag ang tesis sa tibuok nga kalibotan, nagtaho ang Pranses nga mantalaang Le Monde; nagpatay kini karon sa halos tulo ka milyong tawo kada tuig. Tapos sa tinagpulo ka katuigan nga pag-us-os, nga tungod niana gitagna sa pila ka medikal nga awtoridad nga ang sakit mapuo na sa pagkatapos sa siglo, 20 milyong tawo sa tibuok nga yuta karon gitakboyan sa aktibong mga kaso sa mananakod nga sakit, ug 8 milyong bag-ong kaso ang gitaho kada tuig. Bisan tuod un-tersiya sa populasyon sa kalibotan gituohan nga nagdala sa bakterya nga makapatesis, ang kadaghanan dili gayod makaugmad sa sakit gawas kon madaot sa usa ka paagi ang sistema sa imyunidad sa lawas. Ang presenteng paglukso sa gidaghanon sa mga kaso sa tesis giingong laktud konektado sa pagkaylap sa virus sa AIDS kay ang mga tawo nga may AIDS dali kaayong matakdan sa tesis ug makapalapnag niana ngadto sa uban.
Mga Hubad sa Bibliya
Tungod sa pagdugang sa upat ka bag-ong pinulongan sa 1990, ang kompletong mga Bibliya karon anaa na sa 318 ka pinulongan ug diyalekto, nagtaho si Dr. John D. Erickson, ang gipili nga heneral sekretaryo sa United Bible Societies. Ang bag-ong mga pinulongan mao: Chimborazo Quichua, sa Ecuador; Rongmei Naga, sa India; ug Ranau Dusun ug Kayan, ang duha sa Malaysia. Sa tibuok o sa bahin, ang Bibliya karon gipatik sa 1,946 ka pinulongan, nga nadugang ang 18 kay sa miaging tuig.
Gamita o Mawala
Halos katunga sa 6,000 ka pinulongan sa kalibotan “nagpadulong sa pagkapuo sa sunod 75 ngadto 100 ka tuig,” nag-ingon ang magasing Science. Kana tungod kay walay mga bata ang karon nagasulti nianang mga pinulongana. Dugang pa, 45 porsiento nameligro usab nga mapuo kay ang mga pundok nga nagasulti kanila nangahanaw o nasuhop sa ubang mga pundok. Kana nagbilin lamang ug 300 ka pinulongan nga layo sa peligro—5 porsiento sa naglungtad nga mga pinulongan. Ang Linguistic Society of America, nga nagpresentar sa mga estadistika sa ilang tinuig nga miting sayo sa tuig, mihisgot ug mga paagi sa pagtabang sa nameligrong mga pinulongan. Ang usa ka solusyon nga gisugyot mao ang “pagtukod ug mga sentro sa pinulongan diin ang mga bata matudloan ug madasig sa paggamit sa nameligrong mga pinulongan.”
Kasulbaran sa Polusyon?
“Ang Mexico city tingali nakabaton sa labing hugaw nga hangin sa kalibotan,” nag-ingon ang The Economist. “Kini maoy 2,300 metros ibabaw sa lebel sa dagat, mao nga ang usa ka tinong gidaghanon sa hangin naundan lang sa mga un-tersiyang oksiheno kay sa masulod niini diha sa lebel sa dagat.” Mga 1,200 ka toneladang maghuhugaw ang gibuga sa hangin kada adlaw gikan sa mga industriya, apil ang repineria sa aseite, ug gikan sa tulo ka milyong kotse. Kini labing daotan sa tingtugnaw sa dihang masikop sa bugnawng hangin ang mga maghuhugaw ug magpugong nila sa pag-eskapo latas sa nagliyok nga kabukiran. Sanglit ang mga impeksiyon sa respiratoryo nagpahinabo sa kinadaghanang kamatayon sa Mexico City, 25 ka casietas de oxygiena, nga kaamgid sa mga balaybalay sa telepono, giinstalar sa tunga sa Mexico City. Sa walay $2, ang mga molupyo nga dili na makaginhawa makasulod ug makaginhawag lunsay nga oksiheno sa usa ka minutos. Bisan tuod usa ka hamiling buhat, “ang usa ka balaybalay sa oksiheno alang sa matag 800,000 ka tawo dili makatambal kang bisan kinsa,” miingon ang The Economist.
Mga Gustog Isda
“Ampay sa mga Hapones ang ilang sushi,” nag-ingon ang Asiaweek. “Sila mokaon ug lima ka pilo nga isda matag tawo kay sa mga Amerikano ug halos walo ka pilo kay sa mga Indonesian.” Sa pagtagbaw sa maong gusto, ang Hapon manikop ug duolag 11.5 milyong toneladang isda kada tuig sa lalom kaayo ug sa duol-sa-baybay nga kadagatan, manguhag laing 250 tonelada gikan sa kasubaan sa interyor ug sa mga punong, ug moangkat ug dugang 2 milyong tonelada. Ang Unyon Sobyet mao ang ikaduha uban sa 11.2 milyong tonelada, nga gisundan sa 9.4 milyong tonelada sa Tsina, nga mao ang kinadak-ang prodyuser ug isdang tab-ang, nga kadaghanan gibuhi diha sa mga lanaw sa balangay. Ang Tinipong Bansa mao ang kinadak-ang tig-eksportar ug isda, ingon man kinadak-ang tig-angkat nga sunod sa Hapon. Mahitungod sa usa ka bantogang matang sa isda, ang sardines, ang magasin miingon: “Daghang gagmayng mga espisye matawag nga sardines. Ang kinaiyanhong lami nagagikan sa mga dahondahon ug sa mga lana.”
Gakos sa Balyena
Sa South Africa sulod sa ubay-ubay nga bulan kada tuig, ang mga molupyo ubay sa baybay sa Cape of Good Hope malingaw sa pagtan-aw sa dagko kaayong right whales o mga balyena (kasagarang mga 18 metros sa gitas-on) nga magpaanod ug magduladula ingong pamilya sa duol sa baybay. Karong bag-o, daghang tumatan-aw ang natandog sa mabinationg paghagwaay tali sa usa ka inahan ug sa iyang anak. Ang mahagwaon unom-toneladang anak magbalikbalik sa pagsakay sa bukobuko sa iyang inahan, maningkamot sa pagpanimbang didto, ug mahulog. Matag panahon, ang inahan dayon magpatighaya ug maghalog sa iyang bata nga idapat sa iyang tiyan pinaagi sa iyang mga kapay. Kadto “usa sa labing maayong mga pasundayag niining sigloha,” matud sa usa ka molupyo.
Paghusay sa mga Panagbangi Batok sa Hudiyonhong Balaod
Sa gawas sa Jerusalem, ang usa ka gamayng tinukod giokupahan sa Institute for Science and Halacha, “diin 15 ka inhenyero ug relihiyosong mga eskolar nagbudlay sa pagpangitag mga paagi sa pagpauyonay sa modernong teknolohiya ug sa Halacha, ang 3,500-tuig-edad nga kahugpongan sa Hudiyonhong relihiyosong balaod,” mitaho ang The Wall Street Journal. “Daghan sa mga tanghaga nga gipresentar niana maoy kabahin sa Igpapahulay, sa dihang ang Torah nagdili sa tigsunod nga mga Hudiyo sa pagbuhat sa pila ka matang sa trabaho ug sa paggamit sa kusog.” Ang paggamit ug elebetor nakahatag ug linaing suliran. Samtang ang awtomatikong pagpahunong sa elebetor sa matag andana nagsulbad sa suliran sa pagduot sa timbre, nadiskobrehan nga namugna ang enerhiya ug napasimang sa laing dapit sa dihang ang puno nga elebetor gipahinay sa pagpaubos niana. Karon ang usa ka sistema nga gidesinyo sa linain nagpugong sa maong enerhiya sa pagkagamit sa Igpapahulay. Ubang mga kasulbaran: usa ka telepono nga magbalda inay magmugnag koryente sa dihang iduot ang mga timbre, tinta nga mahanaw tapos sa tulo ka adlaw aron ang mga ospital makasulbad sa restriksiyon batok sa dikinahanglang pagsulat (nga gibatbat ingong permanenteng marka), ug usa ka cardboard nga “balay” ilis sa mga lungon aron kana ikapasakay sa mga ayroplano nga gisakyan sa usa ka membro sa Kohanim (klase sa mga saserdote), kay sila gidid-an nga magkauban sa samang lawak o siradong dapit.
Pagkunhod sa Kapeligrohan sa Biyahe
Adunay daghang butang nga mahimo sa mga pasahero aron makunhoran ang purohan sa pagkaangol o pagkamatay sa mga aksidente sa ayroplano, nag-ingon ang mga eksperto. Ang usa mao ang pagpabiling nagamata ug listo panahon sa mga paglupad ug mga pagtugpa ug sa pagpamatig maayo sa mga pahibalo bahin sa pagkaluwas, kay lainlain ang mga paagi sa pag-eskapo sa mga ayroplano. Inigkasakay sa usa sa ayroplano, maayo usab ang paghimog mapa sa hunahuna sa kamarote ug pagsag-ulo sa gidaghanon sa mga lumbay paingon sa labing duol nga mga gulaanan. Likayi ang pagsul-ob ug sentetikong mga sinina, nga mahimong matunaw panahon sa sunog sa kamarote. Ang delana giisip nga usa sa dili kaayo masilab nga materyales. Pagsul-ob ug sapatos nga mubog tikod panahon sa biyahe. Kon mahitabong may emerhensiya, iluko ang imong lawas sa labing hugot nga posisyon alang sa pagkahulog. Magpabiling maghupo samtang mag-ebakwet, ug maningkamot sa pagpabiling kalmado.