Kamatayon—Ang Hampak sa Kalibotan
MATAG tuig mga 50 ka milyong mga tawo ang mamatay sa tibuok kalibotan. Kana nagpasabot nga 137,000 ang mamatay sa usa ka adlaw, 5,700 sa usa ka oras, mga 100 sa usa ka minuto, o kapin sa 3 ka tawo matag duha ka segundo. Walay pamilya nga nalibre gikan sa hampak sa kamatayon. Hari man o kasarangang tawo, sapian o kabos, lalaki o babaye—ang tanan mamatay.
“Niining kalibotana walay butang nga segurado gawas sa kamatayon ug buhis,” misulat ang usa ka iladong Amerikanong magpapatik, imbentor, ug diplomata nga si Benjamin Franklin ngadto sa usa ka higala niadtong 1789. Ang iyang obserbasyon, hinunoa, dili talagsaon. Sa mga 2,800 ka tuig nga sayosayo, ang maalamong Haring Solomon sa karaang nasod sa Israel miingon: “Ang mga buhi nasayod nga sila mamatay.” Oo, siya nagpamatuod lamang sa giingon sa mga 3,000 ka tuig kanhi ngadto sa unang tawo sa yuta: “Kay abog ka ug sa abog ikaw mopauli.”—Ecclesiastes 9:5; Genesis 3:19.
Sanglit di-kapugngan ang kamatayon sa tibuok nga kasaysayan sa tawo, kini maoy hinungdan gihapon sa dakong kasubo. Husto ang ginaingon nga maoy atong normal nga tinguha nga mabuhi, dili mamatay. Ang atong mga relasyon uban sa atong pamilya ug mga higala maoy malig-ong bugkos nga gipaningkamotang magpadayon. Apan usa ug usa, samtang nagalakaw ang katuigan, kining bugkosa mabugto sa kamatayon. Ang atong mga apohan, ginikanan, ug mga higala mamatay.
“Ang mga kamatuoran nga ang mga tawong usa ka gatos ug edad nga molapas sa ilang 113 nga edad talagsaon gayod kaayo ug ang bug-os nga limitasyon karon sa gitas-on sa kinabuhi sa tawo dili motugot kang bisan kinsa nga mabuhi sa pagsaulog ug bisan unsang komplianyo human sa ilang panuigong 120,” nag-ingon ang Guinness Book of World Records. Busa, walay tawong buhi karon ang nakasaksi sa pagkatawo ni Winston Churchill (1874) o sa pagkatawo ni Mohandas Gandhi (1869), sa pagbaligya sa Russia sa Alaska ngadto sa Tinipong Bansa niadtong 1867, o sa pagposil kang Abraham Lincoln niadtong 1865—bisag dili na hisgotan pa ang tanang mga hitabo sa kasaysayan nga nag-una niini sa ika-19ng siglo.
Sa pagkatinuod, bisan pa sa tanang modernong kauswagan karon sa medisina ug siyensiya, ang gitas-on sa kinabuhi sa tawo diha ra kutob nianang giingon sa tawo sa karaan nga si Moises: “Ang mga adlaw sa atong panuigon may kapitoan ka tuig; ug kon tungod sa linaing kabaskog may kawaloan ka tuig, bisan pa niana ang gidugayon niini mao lamang ang kasamok ug kasubo; kay sa kalit kini moagi, ug kita mahanaw.” (Salmo 90:10) Kini maoy pangkatibuk-an. Si Moises mismo nabuhi sa 120 ka tuig.
Bisan pa ug magubot ang kinabuhi, ang pagbangotan mohatag linaing kasakit ug kasubo. Sagad kini dunay dili-maayong epekto sa panglawas niadtong buhi pa ug nahibaloan gani nga mopahinabog sakit ug kamatayon. Bisan kinsa pa nga membro sa pamilya ang mamatay, anaa kanang mabug-at nga pagbati sa pagkanamatyan. Sama sa pagkapahayag niana sa usa ka sikyatrista, “kon mamatay ang imong ginikanan, nawad-an kag kagahapon. Kon mamatay ang imong anak, nawad-an kag umaabot.” Ang kaguol ug kasakit sa emosyon nga mosunod dili ikahubit. Ang pagkanamatyan sagad mopahinabog mabug-at nga palas-anon sa pinansiyal, mopasamot sa situwasyon. Ang pagpiit sa pagsunod ug pipila ka batasan ug mga kostumbre sa paglubong makadugang sa kaguol.
Apan, may mga paagi ba nga atong mahumpayan ang pipila ka kalisod ug mga palas-anon nga modangat kanato kon ang usa ka minahal mamatay?