Paglantaw sa Antiyohos

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya

IKAW ba nagbasa niini sa tabang sa antiyohos? Aw, wala ka mag-inusara. Pananglitan, mga 60 porsiento sa populasyon sa Britanya, karon nag-antiyohos.

Busa ang pag-antiyohos nahimong ordinaryo kaayo nga kon ang imong mga higala mohisgot niana, tingali tungod kay giilisdan nimo ang estilo sa imong bayanan o nakahukom ka nga dili mo na kini isul-ob. Kasagaran kanato naanad na kaayo sa atong antiyohos nga ato kining gamiton ug kuhaon nga wala maghunahuna bahin niana​—gawas lang kon kini sila modailos na sa atong ilong o napuno na sa alisngaw.

Hinuon, kadaghanan sa tig-antiyohos, lagmit mopili ug 20/20 nga panan-aw kay sa nausong mga bayanan. Ang antiyohos makahasol. Bisan pa niana, ang mga tawo nga depektoso ug panan-aw adunay labawng tabang nga mabatonan kay kaniadto.

Sayong Tabang sa Panan-aw

Ang Romanong emperador nga si Nero, aron makakita pag-ayo sa mga dula sa gladiyator, gikaingong may lente nga gihimo gikan sa esmeralda​—usa ka mahalon ug dili-maayong paagi sa pagpaarang-arang sa depektosong panan-aw. Sa karaang kapanahonan ang mga lente sa susama gihimo gikan sa bildong kristal, kuwarso, amatista, berilo, ug topacio. Apan, sa mga tuig 1268, ang Ingles nga monghe nga si Roger Bacon nagbatbat kon sa unsang paagi ang usa ka bahin sa bildo magamit nga tabang sa pagbasa. Halos sa maong panahon, ang unang antiyohos​—ang mga bayanan nga gitaoran ug dili-pulidong pagkabuhat nga mga lente—​misugod sa pagtungha.

Kinsay unang nag-imbento niana​—ang mga Italyano o ang mga Insek? Kini gilantugian, kay ang himan daw halos nagdungan sa pagtungha sa maong duha ka yuta. Sa usa ka bahin, usa ka lubnganan sa Florence, Italya, may sinulat nga: “Dinhi gilubong si Salvino d’Armato sa Armati sa Florence. Ang nag-imbento sa antiyohos. Ang Diyos magpasaylo sa iyang mga sala.” Walay nakatino kon kanus-a siya namatay​—sa 1285, 1317, o 1340. Sa laing bahin, ang bantogang Italyanong eksplorador nga si Marco Polo nahinumdom nga nakita niya ang daghang tawo sa Tsina nga nag-antiyohos sa unang pag-abot niya sa hinapos ang ika-13ng siglo. Sa pagkatinuod, sumala sa sugilanon ang antiyohos gigamit na sa Tsina ingon ka sayo sa 500 K.P.

Sa ulahi, sa ika-16 nga siglo, ang negosyo sa antiyohos miuswag sa Venice, ingon man sa Nuremberg ug ubang Uropanhong sentro. Ang antiyohos nahimong labing himalitang dayandayan, nga gibaligya sa daghang siyudad sa mga tigbaligya sa kadalanan. Apan ikasubo, ang mga tigbaligya dili mosukod sa panan-aw. Busa ang pumapalit tingali nakapanindot sa iyang panagway apan wala makapaarang-arang sa iyang panan-aw!

Mga Antiyohos Karong Adlawa

Ang antiyohos padayong miarang-arang. Kini gitaod sa dalunggan pinaagig mga laso o sa ilong pinaagig kimpit nga espring. Sayo sa ika-18ng siglo, dihay nakahunahuna sa pagtukod sa antiyohos pinaagig gahing kabibit sa dalunggan. Kini mao gihapon ang labing popular nga paagi.

Ang paggama ug lente miarang-arang pa. Ang maayog-klaseng optikal nga bildo sa kataposan mipuli sa tin-awng mga kristal. Ang ika-17ng siglo nga mga eksperimento ni Sir Isaac Newton sa mga prisma mitultol ngadto sa pagsabot sa pinatipas nga kahayag. Busa ang tukmang mga lente mahimo uban sa siyentipikanhong katukma.

Niadtong 1784, usa ka Amerikanong estadista nga si Benjamin Franklin nag-imbento ug maayong sulbad sa suliran niya sa iyang antiyohos. Ang antiyohos nga gigamit niya sa pagbasa mibalda sa iyang panan-aw sa layo, ug kadtong para pagtan-aw sa layo dili magamit pagbasa. Busa imbes magsigig pulipuli sa duha ka magkalainlaing antiyohos, siya nangatarongan, nganong dili hiusahon ang duha ka matang sa lente sa usa ka antiyohos? Busa naimbento ang doble-bista. Apan, milabay ang laing usa ka gatos ka tuig una pa nakakaplag ug maayong paagi sa paggama niini.

Ang lainlaing matang sa optikal nga bildo mabatonan usab aron matagan-an ang linaing panginahanglan. Ang naglut-od o gipalig-ong mga lente mahimong ipatakdo sa mga antiyohos nga magpanalipod sa mata sa mga trabahante gikan sa nanglupad nga mga partikulo. Ang pipila ka lente sensitibo sa kahayag: Sa dihang madan-agan sa adlaw, sila mongitngit, ug kon anaa sa landong o sa sulod sa balay, sila motin-aw na usab. Apan ang ubang lente plastik, nga nagkunhod pag-ayo sa gibug-aton sa antiyohos ug nagtugot sa mga tawo nga may bagang mga lente nga maggamit niini nga walay-hasol.

‘Kinahanglan ba Akong Mag-antiyohos?’

Tingali, usa ka sa pinaborang pipila nga gihatagag maayong panan-aw. Lagmit dili kini magdugay.

‘Buot nimong ipasabot nga lagmit mag-antiyohos ako sa umaabot nga adlaw?’ ikaw mangutana. Oo, lagmit mahitabo kana, bisan kon sa pagkakaron maayo pa ang imong panan-aw. Ngano? Buweno, ang usa ka katarongan mao, nga inig-edad nimog 45 anyos​—o labaw pa niana—​lagmit mamatikdan nimo ang epekto sa presbyopia. Apan, ayaw kahadlok nianang pulonga. Ang buot ipasabot niana mao nga ang mga lente sa imong mata dili na sama ka maayong mobalhin sa panan-aw gikan sa duol ngadto sa layo kay niadtong batan-on ka pa. Ang antiyohos usa lamang sa mga silot sa pagkatigulang.

Ang imo bang mga ginikanan nag-antiyohos? Daghan naghunahuna nga kaliwat ang mga suliran sa mata. Kon mao, ang imong pag-antiyohos sa umaabot mahimong gitino nang daan sa kaliwatan.

Hinuon, ngadtongadto, ang edad, mga gene, ug mga batasan mahimong moresulta sa daotang mga epekto ug mopahinabog komong mga sakit sa mata, sama sa pagkadili-makakita sa duol (hyperopia), pagkadili-makakita sa layo (myopia), astigmatismo (dili-hingpit nga kurba sa cornea), ug pagkalibat (strabismus). Kon ikaw nag-antos sa bisan hain sa nahisgotan sa ibabaw, maayong makigkita ka sa espesyalista sa mata (sama sa optometrista). Unya makapili ka ug antiyohos nga maangayan nimo.​—Tan-awa ang kahon.

Pag-atiman sa Imong Antiyohos

Ang antiyohos mahimong mahal kaayo, ug ikaw tingali magkinahanglan nila aron mabuhat nimo ang imong adlaw-adlawng buluhaton. Busa, ampingi sila. Kon imo kining tangtangon, ayaw itungtong nga magdapat ang mga lente. Dugang pa, tinoa nga dili sila malingkoran o matamakan. Ang antiyohos dali rang mabulingan, busa ang mga lente kinahanglang trapohan kada adlaw ug humok, uga nga panapton, ug ang mga bayanan sabonan sa dagaang, sabonon nga tubig matag karon ug unya. Kon ikaw adunay kabataan nga nag-antiyohos, tingali kinahanglang mas subsob ang paglimpiyo sa ilang antiyohos.

Unya, unsa na man kon ang imong antiyohos wala na magkatakdo ug dili na mohaom nimo? Dad-a kini sa imong optiko aron ayohon inay nga mangarisgar sa pag-ayo niana.

Uban sa hustong pag-atiman, molungtad ug dugay ang imong antiyohos. O, tingali makahasol pa kinig diyutay usahay, apan kini magpaarang-arang sa imong panan-aw​—ug tingali bisan sa imong panagway. Dayag nga takos lang gihapon kini sa diyutayng kahasol, dili ba?

[Kahon sa panid 22]

Antiyohos ug ang Uso

‘Ang antiyohos makadaot sa akong panag-way!’ daghan ang nag-ingon sa dihang sultihan nga sila kinahanglang mag-antiyohos. Apan, ang mga tigdesinyo epektibo kaayong naggamit sa ilang kahibalo sa pagdesinyog antiyohos nga kini mahimong usa ka dayandayan.

Sa usa ka butang, ang tiggamag bayanan nagpahimulos sa bag-ong gaan, durableng mga plastik, nga nakapadaghan pag-ayo sa kapilian sa bulok ug sukod. Usab, pinaagi sa paggamit ug high-refractive-index nga bildo, posible ang paghimog lig-ong mga lente nga may igong kanipson. Ug kon sapawan ug antireflection film, halos dili na kini makita.

Kon ikaw mahunahunaon sa uso, tingali mopili ka ug bayanan sa antiyohos nga mobagay sa imong sinina. Usa ka brosyur nga gipatik sa Konsilyo sa Impormasyon sa Optika (Britanya) nagsugyot nga mopili ka ug bayanan nga mobagay sa porma sa imong nawong, nga makapaanyag ug dili magpadayag sa imong mga apan. Pananglitan, buot ba nimong gamayng tan-awon ang imong nawong? Nan, nag-ingon ang brosyur, pilia ang mga bayanan nga lugom ug kolor diha sa tulay, nga nag-anam ka lubad sa daplin. Dug-ol ba ang imong mga mata? Nan pilia ang mga bayanan nga walay kolor sa tulay ug aduna sa daplin. Sulayi ang lainlaing estilo, ug tun-i ang lainlaing epekto. Makaplagan nimo nga makatabang ang pagdala ug maayong higala nga kasaligang mohatag ug matinud-anong opinyon.

Kon makaplagan nimong hasol kaayo ang antiyohos, palandonga ang contact lenses. Kini sila komportableng gamiton tibuok adlaw sa daghang mga tawo.