Pagpaniid sa Kalibotan
Krisis sa Tubig
Ang kinaulahiang taho sa FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) nag-ingon nga duolan sa 30 ka nasod sa tibuok yuta magaatubang ug grabeng kanihit sa tubig sa tuig 2000. Sumala sa FAO, tungod sa kanunayng nagauswag nga pag-ilogay sa limitadong mga tuboran sa tubig, ginatos ka milyong tawo ang dili makadawat sa kinamenosang gidaghanon sa tubig nga gikinahanglan aron sila mabuhi. Ang mga molupyo nga nameligro pag-ayo mao kadtong anaa sa amihanan ug sa habagatan sa Sahara nga Aprika, sa Haduol nga Silangan, ug, sa Uropa, sa Hungaria. Ang taho, nga migula sa mantalaan sa Paris nga Le Monde, nag-ingon nga ang pagpanguma nagagamit ug duolan sa 70 porsiento (90 porsiento sa nagakaugmad nga mga nasod) sa mga abiyo sa tab-ang nga tubig sa yuta alang sa irigasyon. Ang FAO nagbanabana nga hangtod sa 60 porsiento niining tubiga nausik tungod sa dili maayong mga paagi sa irigasyon.
Nagakahanaw nga Tradisyon sa Hapon?
Ang nabatasang halalom nga pagtahod sa mga Hapones sa ilang mga katigulangan morag nagakahanaw na. Ang pisikal ug sikolohikal nga pag-abuso sa mga tigulang nagauswag. Ang Mainichi Daily News nagsaysay nga sumala sa usa ka eksperto, daghang modernong mga pamilya ang nagaatiman nga kontra-gusto sa ilang tigulang nga mga paryente ug dili makasagubang sa kapit-os. Kasagaran modangop sila sa kapintasan ug pagpasagad. Sumala sa Mainichi Daily News, sa usa ka kaso ang usa ka tawo “naanad sa pagkulata sa iyang 75-anyos nga amahan hangtod nga siya manglagom pag-ayo matag panahon nga modumili siya sa paghatag sa iyang pension.” Ang ubang kasagarang mga pananglitan nag-apil sa paggapos sa mga kamot ug mga bitiis sa usa ka giangoango nga ginikanan ug unya prisohon siya sa usa ka lawak ug lain pang pananglitan mao ang pagdasok ug mga trapo sa baba sa usa ka tigulang nga babaye.
Pahimatngon Bahin sa Aerobics
Ang The Times sa London nagtaho nga “ang hilabihang pangagpas sa high-impact aerobics” mahimong moresulta sa kadaot sa sulod nga bahin sa dalunggan. Dayag nga ang daghan ra kaayong sesyon sa kusog nga paglukso permanenteng makadaot sa humok nga mga lugaslugas sa sulod nga bahin sa dalunggan. Ang pila ka kasagarang mga simtoma mao ang pagkalipong, pagkawala sa panimbang, pagkakasukaon, ug pagsiyok sa mga dalunggan. Ang usa ka bag-ohayng surbi sa mga babaye nga nagtudlo ug high-impact nga klase sa aerobics kaduha sa usa ka adlaw nagpadayag nga 83 porsiento ang adunay mga suliran sa pagpaminaw sa inggit nga mga tingog. Ang laing hinungdan sa kabalaka mao nga ang pila ka babaye daw nakaugmad ug “bulimia sa ehersisyo,” usa ka pagkagiyan sa hilabihan ka pakusog nga ehersisyo. Ang mga biktima niini maoy “lapoy, uban sa nahagong kaunoran, gagming nga liki sa bukog gumikan sa subsob nga kapit-os ug, kon sila moapil sa mga klase sa high-impact nga aerobics, mga suliran sa panimbang,” matud sa The Times.
Nganong Diyutay ra Kaayog mga Sakyanan sa Tsina
Nga may molupyo nga kapin sa usa ka bilyong tawo, ang Tsina aduna lamang ing 50,000 ka pribadong mga sakyanan. Sa gihapon, sumala sa China Today, kining numeroha naghawas ug “usa ka dako kaayong pag-usbaw.” Niadtong 1983 diha lamang ing 60 ka pribadong mga sakyanan sa maong nasod! Ang gidaghanon sa mga tag-iya ug mga sakyanan gidahom nga mouswag sa umaabot. Apan, ang mopalitay kinahanglang magkuwenta sa gasto. Sa Tsina adunay kapin sa 40 ka lainlaing matang sa buhis nga nagpataas sa presyo sa usa ka sakyanan. Pananglitan, ang usa ka “sakyanan mahalin tingali ug 300,000 yuan (mga TB $37,000) sa Tsina, apan mobili ug dili mokapin sa TB $10,000 sa ubang mga nasod.” Komosta ang gasto sa pagkat-on sa pagdrayb? Usa ka eskuylahan sa pagdrayb magpabayad ug “doble sa tinuig nga kita sa aberids nga suweldado,” matud sa China Today.
Mga Kamera Mohimog Kalainan
Ang Departamento sa Transportasyon sa London, Inglaterra, nagtaho ug usa ka dakong pagkunhod sa gidaghanon sa mga kalapasan sa pagpadagan sa mga dapit diin ang mga kamera gipahimutang aron sa pagkuhag hulagway sa mga plaka sa lisensiya sa nagdagan nga mga sakyanan. Kining maong mga kamera nagtagana sa mga awtoridad ug mga hulagway nga gamiton sa pagdemanda sa kusog mopadagan nga mga drayber. Sila makapatungha usab ug ebidensiya batok niadtong dili mohunong sa pula nga suga sa trapiko. Ang magasing New Scientist nagtaho nga sukad giinstalar ang mga kamera, “ang gidaghanon sa mga tawo nga grabeng nasamdan diha sa mga dalan nga gipili alang sa proyekto mius-os ug ikatulo ka bahin.” Sa dihang nagsugod paglihok ang mga kamera, ang aberids nga gidaghanon sa mga sakyanan nga milapas sa kinatas-ang limite sa gikusgon sa pagpadagan nga subay sa balaod nga 32 kilometros matag oras mius-os gikan sa 1,000 ngadto sa 30 ka sakyanan matag adlaw. “May 40 porsientong pag-us-os sa gidaghanon sa mga drayber nga dili mohulat nga moberde ang suga sa trapiko ug 60-porsientong pag-us-os sa gidaghanon sa mga aksidente diha sa mga kinasang-an sa dalan,” matud sa New Scientist.
Kaliwatan sa 1914
Sa 4,743,826 ka lalaki ug babaye sa T.B. nga miapil sa Gubat sa Kalibotan I, 272,000 na lamang ang buhi niadtong 1984. (Pagmata!, Abril 8, 1988) Karong adlawa kanang gidaghanona, sumala sa Department of Veterans Affairs, mius-os ngadto sa gibanabana nga 30,000, ug ang ilang aberids nga edad maoy 95 anyos. Apan, sa tibuok kalibotan niadtong 1992 diha gihapon ing 61,486,000 ka tawo nga buhi sa kaliwatan nga natawo niadtong 1914 o una pa niana.
Luwasa ang mga Insekto
Kon walay mga insekto ug ubang mga mananap nga walay taludtod, “ang tibuok-yutang ekosistema mahugno, ang mga tawo ug ang ubang mga mananap nga may taludtod hayan molungtad lamang ug pipila ka bulan, ug ang kinadak-an sa planeta mapanag-iya sa lumotlumot ug agup-op,” matud sa The New York Times. Pinasikad sa bag-ohayng pagtuon, ang artikulo sa Times nagpasidaan nga ang kaikag sa katawhan sa pagluwas sa mga balyena, mga tigre, ug ubang nameligrong mga espisye kinahanglang maglakip sa mga mananap nga walay taludtod. Kining gagmayng mga linalang maoy responsable sa pipila ka hinungdanong ekolohikanhong mga proseso, apil ang pagtilok sa nagakadugta nga butang, pag-pollinate sa mga tanom, pagsabod sa mga binhi, ug pagwagtang sa basura. Sa Tinipong Bansa lamang, ang mga tawo nagpagula ug mga 130 ka milyong tonelada nga hugaw matag tuig, ug ang kahayopan sa dugang 12 ka bilyong tonelada. Sumala sa usa ka eksperto, 99 porsiento niining maong basura “gihunahuna nga gidugta sa mga mananap nga walay taludtod.”
Nagakahanaw nga mga Pinulongan
Daghang pinulongan ang nameligrong mahanaw sa lainlaig-pinulongang nasod sa Papua New Guinea. Lima na ka pinulongan ang nahanaw sa milabayng 40 ka tuig. Ang “nahibilin sa nasod maoy 867 ka pinulongan na lamang,” sumala sa Post-Courier sa Papua New Guinea. Ang “pagkalainlain sa pinulongan [sa nasod] maoy tungod sa pagkanahilit sa daghang tribo diha sa bukiron, may kalasangan nga sentro sa nasod,” misaysay ang Post-Courier. Ang mantalaan midugang nga adunay “22 ka pinulongan nga adunay menos sa 100 ang nagsulti, pito ka pinulongan nga adunay menos sa 20 ang nagsulti ug 10 ka pinulongan nga adunay menos sa 10 ang nagsulti.” Usa sa nameligrong mga pinulongan mao ang Uruava, nga gisulti sa lima ka tawo. Ang Bina ug Yoba gisulti lamang sa duha ka tawo ang matag usa.
Nagsanga nga Dila sa Halas
Unsay kapuslanan sa nagsanga nga dila alang sa usa ka halas? Sumala sa usa ka taho sa International Herald Tribune, ang dila nagatabang sa halas sa pagsunod sa baho sa sama gayod nga paagi nga ang atong duha ka dalunggan duyog nga molihok sa pagtiktik sa direksiyon sa usa ka tingog. Sa dihang nangita sa tukbonon o sa kapikas niini, ang halas balikbalik nga magpagawas sa dila niini, nga nagbulag sa mga tumoy kutob sa maarangan. Niining paagiha, ang halas makasusi sa baho sa duha ka dapit, nga nakapaarang niini sa pagkasayod sa direksiyon sa mananap nga gipangita niini.
Seksuwal nga Pagpanghasi Pinaagig mga Pasyente
Ang usa ka bag-ohayng pagtuon nagpadayag nga ang seksuwal nga pagpanghasi diha sa trabahoan maoy usa ka seryosong suliran sa daghang doktor nga babaye. Sa surbi, 77 porsiento sa mga tigtubag “mitaho ug pila ka dagway sa seksuwal nga pagpanghasi gikan sa mga pasyente,” misaysay ang The Medical Post. Daghan ang nagtuo nga ang solusyon niining sulirana masulbad sa mga doktor nga babaye mismo. Sila gidasig nga molihok nga ugdang ug propesyonal, magsul-ob ug tsaketa sa laboratoryo, ug magsul-ob ug singsing sa kasal sa dihang nagatambal sa mga pasyente. Hinunoa, ang uban mibati nga walay mahimo aron malikayan ang seksuwal nga pagpanghasi sa mga doktor nga babaye. Ang Post nagpahayag niining hunahunaa sa dihang miingon kini nga ang “mga doktor nga babaye maoy bahin sa usa ka sosyedad diin ang seksuwal nga pagpanghasi ug ang kahadlok niana maoy bahin sa pagkababaye.”
Nasunog nga mga Cornea
Usa ka medikal nga mantalaan di pa dugay nagtaho nga daghang batan-ong mga babaye ang wala tuyoang nagsunog sa ilang mga cornea o salamin sa mata gumikan sa pagkaigo sa ilang mga mata sa puthaw nga igkukulong sa buhok samtang nagaestilo sa ilang mga buhok. Sumala kang Dr. Dean Ouano sa Scheie Eye Institute sa University of Pennsylvania, kini “tingali mao ang kasagaran kaayong kadaot sa cornea gumikan sa kainit.” Usa ka pagtuon nagpakita nga sa kadaghanang kaso walay dugay nga kadaot sa mata, ug sa daghang kaso ang nasunog nga mata mamaayo sulod sa tulo ka adlaw. Apan, si Dr. Albert Cheskes sa Bochner Eye Institute sa Toronto nagbatbat niining matanga sa aksidente nga “peligroso kaayo.” Siya midugang nga kini nahitabo “tungod kay adunay dugang ug dugang pang puthaw nga igkukulong sa buhok nga gigamit ug ang mga babaye nagadali.”
Mga Krimen sa Nataran sa Eskuylahan
“Ang kapintasan sa eskuylahan maoy ngil-ad, kaylap ug kusog nga nahimong labing mainit nga isyu nga nag-atubang sa mga magtutudlo ug mga politiko,” miangkon ang The Toronto Star. Ang gidaghanon sa mapintas nga mga buhat nagauswag sa matag tuig nga milabay. Niadtong 1993, ang mga krimen sa nataran sa eskuylahan sa Toronto naglakip sa 810 ka mga pangatake, 131 ka seksuwal nga pangatake, ug 7 ka pagpanghilo maingon man sa 141 ka sumbong maylabot sa peligrosong mga hinagiban. Ang kapolisan “nakasakmit sa daw koleksiyon sa mga pusil, mga kutsilyo, mga bunal, mga garote ug ubang hinagiban gikan sa mga estudyante,” midugang ang Star. Ang nalisang nga mga ginikanan nag-isip sa eskuylahan ingong usa ka peligrosong dapit nga padalhan sa ilang mga anak. Ang mga eskuylahan maoy dangpanan kanhi alang sa pagkat-on, “apan karon anaa ang mga gang, kapit-os sa katalirongan, ug mga hinagiban,” mitaho ang Star.