Pag-atiman sa mga Biktima sa Trahedya sa Rwanda

ANG Rwanda, nga nahimutang sa kinapusoran sa Aprika, gitawag ug “ang Switzerland sa Aprika.” Ang labong berdeng talan-awon nga makita sa mga tawo nga nagsakayg ayroplano ibabaw sa nasod nakahatag kanilag impresyon sa tanaman sa Eden. Dili ikatingala nga kasagaran ilang gihubit ang Rwanda ingong usa ka paraiso.

Sa usa ka panahon, sa matag punoan sa kahoy nga putlon, duha ang itanom. Gipahinungod ang usa ka adlaw matag tuig sa pagtanom ug kahoy. Ang mga kahoyng nagapamunga gitanom sa daplin sa mga dalan. Ang pagbiyahe sa tibuok nasod walay restriksiyon ug sayon ra. Ang dagkong mga karsada nga nagkonektar sa lainlaing distrito ngadto sa kaulohan, ang Kigali, aspaltado. Ang kaulohan tulin nga nagatubo. Ang aberids nga mamumuo mokita ug igoigo alang sa mga galastohon sa kataposan sa bulan.

Ang Kristohanong kalihokan sa mga Saksi ni Jehova nagauswag usab sa Rwanda. Sayo niining tuiga kapin sa 2,600 ka Saksi ang nagwali sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos diha sa halos Katolikong molupyo sa nasod nga mga walo ka milyon. (Mateo 24:14) Sa Marso ang mga Saksi nagdumalag kapin sa 10,000 ka pagtuon sa Bibliya diha sa mga balay sa mga tawo. Ug adunay 15 ka kongregasyon sa Kigali ug kasikbit niini.

Usa ka nagapanawng magtatan-aw sa mga Saksi ni Jehova nag-ingon: “Sa Nobyembre 1992, ako nag-alagad sa 18 ka kongregasyon. Apan sa Marso 1994, kini miuswag ngadto sa 27. Ang gidaghanon sa mga payunir (bug-os-panahong mga ministro) nag-uswag usab matag tuig.” Sa Sabado, Marso 26, 1994, ang mitambong sa Memoryal sa kamatayon ni Kristo maoy 9,834.

Dayon, sa kalit, ang kahimtang makasubong nabag-o sa Rwanda.a

Kalit nga Kataposan sa Natukod nga Kahusay

Niadtong Abril 6, 1994, sa mga alas 8:00 s.g., ang mga presidente sa Rwanda ug Burundi, nga pulos mga Hutu, namatay sa pagkahagsa sa ayroplano sa Kigali. Niadtong gabhiona ang mga pito sa polis madungog bisag asa diha sa kaulohan, ug ang mga karsada gialihan. Dayon sa mga oras sa sayong kabuntagon, ang mga sundalo ug mga lalaki nga armadog mga pinuti misugod sa pagpamatay sa mga tawo nga Tutsi. Si Ntabana Eugène​—ang magtatan-aw sa dakbayan sa mga Saksi ni Jehova sa Kigali​—iyang asawa, iyang anak nga lalaki, ug iyang anak nga babaye maoy kauban sa unang gipamatay.

Usa ka pamilya sa mga Saksi ni Jehova nga Uropanhon nagtuon sa Bibliya uban sa ubay-ubay nga mga silingan kinsa mga Tutsi. Siyam niining maong mga silingan midangop sa balay sa mga Uropanhon samtang ang nabuang nga mga mamumuno miadto sa balay ug balay. Mga minutos lang, diha na sa balay ang mga 40 ka manlulungkab, nga nangguba sa mga butang ug nagbalit-ad sa mga muwebles. Ikasubo, ang Tutsi nga mga silingan gipamatay. Apan, ang uban, bisan pa sa ilang mga paningkamot sa pagluwas sa ilang mga higala, gitugotang makaikyas uban sa ilang mga kinabuhi.

Ang pagpamatay nagpadayon sulod sa mga semana. Wala madugay ang gibanabanang 500,000 o kapin pa nga mga taga-Rwanda gipamatay. Linibo ang nangalagiw sa pagluwas sa ilang mga kinabuhi, ilabina ang mga Tutsi. Ang sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Zaire nagpahibalo sa mga igsoon sa Pransiya sa ilang panginahanglan ug hinabang. “Nangayo kamig usa ka container sa nagamit nang mga sinina,” misaysay ang sangang buhatan sa Zaire. “Ang mga igsoon sa Pransiya nagpadala kanamo ug lima ka container sa halos bag-ong mga sinina ug mga sapatos.” Sa Hunyo 11, mga 65 ka toneladang mga sinina ang gipadala. Ang sangang buhatan sa Kenya nagpadala usab sa mga kagiw ug mga sinina ug mga tambal, ingon man sa mga magasing Bantayanang Torre sa ilang lokal nga pinulongan.

Sa pagka-Hulyo ang gimandoan-sa-Tutsi nga mga puwersa, nga gitawag ug Rwandan Patriotic Front, nakaparot sa gimandoan-sa-Hutu nga mga puwersa sa kagamhanan. Human niadto, ang mga Hutu misugod sa pagpangalagiw gikan sa nasod sa ginatos ka libo. Miresulta kinig kaguliyang sa dihang ang duha ka milyon o kapin pa nga mga taga-Rwanda midangop sa gidalidali pagtukod nga mga kampo sa silingang mga nasod.

Naningkamot Sila sa Pagtinabangay sa Usag Usa

Duha sa unom nga nagtrabaho sa Opisina sa Paghubad sa mga Saksi ni Jehova sa Kigali maoy mga Tutsi​—si Ananie Mbanda ug Mukagisagara Denise. Ang mga paningkamot sa Hutu nga mga igsoon sa pagpanalipod kanila milampos sa pipila ka semana. Hinuon, padulong sa kataposan sa Mayo 1994, kining duha ka Tutsi nga mga Saksi gipatay.

Sa kapeligrohan, ug gani pagtahan, sa ilang kaugalingong mga kinabuhi, ang mga Saksi ni Jehova naningkamot sa pagpanalipod sa isigka-Kristohanon nga lain ug etnikong kagikan. (Juan 13:34, 35; 15:13) Pananglitan, si Mukabalisa Chantal maoy usa ka Tutsi. Sa dihang ang mga membro sa Rwandan Patriotic Front nangitag mga Hutu diha sa estadyum diin siya nagpuyo, nagpataliwala siya alang sa iyang Hutu nga mga higala. Bisan tuod nga ang mga rebelde naglagot tungod sa iyang mga paningkamot, usa ang miingon: “Kamo gayod nga mga Saksi ni Jehova adunay lig-on nga panag-igsoonay. Ang inyong relihiyon mao ang labing maayo!”

Nagpalayo Gikan sa Etnikong Pagdumot

Kini wala magpasabot nga ang mga Saksi ni Jehova bug-os nga wala maapektohi sa etnikong mga pagdumot nga naglungtad sulod sa gatosan ka tuig niining maong dapit sa Aprika. Usa ka Saksi gikan sa Pransiya nga nakigbahin sa buluhaton sa pagtabang miingon: “Bisan ang atong Kristohanong mga igsoon kinahanglang maningkamot gayod aron dili matakdan sa pagdumot, nga maoy nakaingon sa dili matukib nga mga pagpamatay.

“Nahibalag namo ang mga igsoon nga nakakita sa ilang mga pamilya nga gipamatay sa ilang atubangan. Pananglitan, usa ka Kristohanong igsoong babaye duha pa lamang ka adlaw nga gikasal sa dihang gipatay ang iyang bana. Ang pipila ka mga Saksi nakakita sa ilang mga anak ug mga ginikanan nga gipamatay. Usa ka igsoong babaye, nga karon atua na sa Uganda, nakakita sa iyang tibuok pamilya nga gipamatay, lakip ang iyang bana. Kini yanong nagpadayag sa pag-antos, sa emosyonal ug pisikal, nga nakaapekto sa matag pamilya sa mga Saksi ni Jehova.”

Tanantanan, mga 400 ka Saksi ang gipamatay sa etnikong kapintasan. Bisan pa walay usa niini ang namatay sa mga kamot sa mga isigka-Saksi. Ang Tutsi ug Hutu nga mga membro sa Romano Katoliko ug Protestanteng mga simbahan, hinunoa, nakapatay ug linibo. Sumala sa dokumentadong mga taho, ang mga Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan dili makigbahin sa bisan unsang mga gubat, mga rebolusyon, o ubang susamang mga panag-away niining kalibotana.​—Juan 17:14, 16; 18:36; Pinadayag 12:9.

Dili Matukib nga Pag-antos

Niining milabayng ting-init, ang mga tawo sa tibuok kalibotan nakakita sa mga pelikula sa halos dili katuohang pag-antos sa tawo. Ginatos ka libong mga kagiw nga taga-Rwanda nanghugop ngadto sa silingang mga nasod ug nagpuyo didto sa labing mahugaw nga mga kahimtang. Usa sa mga Saksi ni Jehova gikan sa Pransiya nga nagtrabaho sa misyon sa pagtabang nagbatbat sa kahimtang nga nakita sa iyang delegasyon niadtong Hulyo 30 ingon sa mosunod.

“Nakita namo ang makalilisang gayod nga mga talan-awon. Sa daghang milya, nagbuy-od ang mga minatay sa karsada. Ang komunal nga mga lubnganan napuno sa linibong patayng lawas. Ang baho samtang miagi kami sa nagdutdot nga mga tawo dili maagwanta, uban sa mga bata nga nagdula duol sa mga patayng lawas. Dihay mga patayng lawas sa mga ginikanan kansang mga bata buhi pa ug nagbaba sa ilang mga bukobuko. Ang maong mga talan-awon, nga nagbalikbalik, nagbilin ug lalom nga impresyon. Ang usa madaog sa pagbati nga wala gayoy mahimo, ug dili mahimong dili siya matandog tungod sa sukod sa kalisang ug kalaglagan.”

Sa dihang mihugop ang tinagpulo ka libong mga kagiw ngadto sa Zaire sa tungatunga sa Hulyo, ang mga Saksi sa Zaire nangadto sa utlanan ug giisa ang ilang mga publikasyon nga binase sa Bibliya aron nga ang ilang Kristohanong mga igsoon ug mga interesado makaila kanila. Ang kagiw nga mga Saksi gikan sa Rwanda niadtong tungora gitigom ug gidala ngadto sa Kingdom Hall sa duol nga dakbayan sa Goma, diin sila giatiman. Ang mga Saksi nga dunay kasinatian sa pagpanambal naningkamot gayod aron mamenosan ang kalisod sa mga masakiton, bisan pa sa kakulang sa medisina ug maayong mga pasilidad.

Abtik nga Pagsanong sa Pag-antos

Pagka-Biyernes, Hulyo 22, ang mga Saksi ni Jehova sa Pransiya nakadawat ug SOS pinaagig fax gikan sa Aprika. Gibatbat niini ang dakong panginahanglan sa Kristohanon nilang mga igsoon nga nangalagiw gikan sa Rwanda. Sulod sa lima o napulo ka minutos gikan sa pagkadawat sa sulat, ang mga igsoon nakahukom sa pagkargadag mga hinabang sa usa ka ayroplanong dekarga. Kini mitultol ug puliki nga hinapos sa semana sa pagpangandam, nga ilabinang talagsaon tungod kay wala silay kasinatian sa pag-organisar ug ingon ka dakong buluhaton sa pagtabang sa mubong panahon lamang.

Dihay maayo kaayong pagsanong sa panginahanglan sa mga pondo alang sa hinabang. Ang mga Saksi sa Belgium, Pransiya, ug Switzerland lamang nakaamot ug kapin sa $1,600,000. Namalit ug mga butang sa hinabang, lakip sa pagkaon, tambal, ug survival equipment, ug ang tanan giempaki ug gimarkahan didto sa mga pasilidad sa mga Saksi ni Jehova sa Louviers, Pransiya, ug sa Brussels, Belgium. Ang mga Saksi nagtrabaho sa adlaw ug gabii aron maandam ang ipadala nga kargamento ngadto sa Ostend, Belgium. Sa tugpahanan didto, sa Miyerkoles, Hulyo 27, kapin sa 35 ka tonelada ang gikarga diha sa usa ka jet nga dekarga. Sa misunod nga adlaw usa ka mas gamayng kargada, nga sa kinadak-an mga suplay sa tambal, ang gipadala. Sa pagka-Sabado, duha ka adlaw sa ulahi, laing ayroplano ang nagdalag dugang suplay sa tambal alang sa mga biktima.

Ang mga Saksi gikan sa Pransiya, lakip sa usa ka medikal nga doktor, miadto sa Goma nga nag-una sa dakong kargamento. Sa pagka-Lunes, Hulyo 25, sa dihang si Dr. Henri Tallet miabot sa Goma, mga 20 na ka Saksi ang namatay sa kolera, ug ang uban himalatyon kada adlaw. Tungod kay ang kargamento kinahanglang ipadala pinaagi sa Bujumbura, Burundi, nga mga 250 kilometros ang gilay-on, wala kini moabot sa Goma hangtod sa buntag sa Biyernes, Hulyo 29.

Pagsagubang sa Sakit

Kasamtangan, sa usa ka parsela nga yuta diin ang gamayng Kingdom Hall sa Goma nahimutang, mga 1,600 ka Saksi ug ilang mga higala ang nagdasok. Alang niining tanang tawo, usa lamang ang kasilyas, walay tubig, ug diyutay kaayong pagkaon. Ang dinosenang natakboyan ug kolera nagdasok sa Kingdom Hall. Ang gidaghanon sa namatay nagakadaghan.

Ang kolera bug-os nga maghubas sa tubig sa lawas sa tawo. Ang mga mata molubog ug dayon mosulirap. Kon masugdan dayon ang terapiya sa pagpasig-uli sa tubig diha sa lawas, ang tawo maulian sa duha ka adlaw. Busa, gihimo dayon ang mga paningkamot nga mapasig-uli ang tubig sa lawas sa mga igsoon pinaagi sa nabatonang diyutayng medisina.

Dugang pa, gisulayan sa mga igsoon nga ilain ang mga masakiton aron dili nila matakdan ang uban. Naningkamot sila nga mabalhin ang mga kagiw gikan sa dili maayong mga kahimtang sa Goma. Usa ka maayong lokasyon ang nakaplagan duol sa Lake Kivu, layo gikan sa abog ug sa baho sa mga patayng lawas nga nagtuhop sa hangin.

Nangalot ug mga kasilyas, ug gipatuman ang estriktong mga balaod sa kahinlo. Naglakip kini sa paghugas sa mga kamot sa usa ka palanggana sa bleach ug tubig human mogamit sa kasilyas. Ang kahinungdanon niining mga lakanga gipasiugda, ug ang mga tawo midawat sa gihangyo kanila. Sa wala madugay ang makamatay nga pagkaylap sa sakit napugngan.

Sa dihang miabot ang dakong kargada sa mga suplay sa hinabang sa Biyernes, Hulyo 29, gitukod ang usa ka gamayng ospital sa Kingdom Hall sa Goma. Mga 60 ka teheras ang gigamit, ingon man sa sistema sa pagsala sa tubig. Dugang pa, ang mga tolda gidala ngadto sa mga Saksi nga nahimutang sa mga tampi sa Lake Kivu. Sa mubong panahon, sila nakatukod ug 50 ka tolda sa paaging mahinlo, mahusay nga mga lumbay.

Kas-a mga 150 ka Saksi ug ilang mga higala ang grabeng nasakit. Sa unang semana sa Agosto, kapin sa 40 kanila ang namatay sa Goma. Apan ang mga tambal ug tabang miabot sa hustong panahon aron maluwas ang daghang kinabuhi ug sa pagsumpo sa grabeng pag-antos.

Mapasalamaton, Espirituwal nga mga Tawo

Ang mga kagiw nga Saksi nagpakitag dakong pasalamat alang sa tanang butang nga gihimo alang kanila. Natandog sila sa gugma nga gipakita sa ilang Kristohanong mga igsoon sa ubang nasod ug sa tin-awng ebidensiya nga sila sa pagkatinuod nahisakop sa internasyonal nga panag-igsoonay.

Bisan pa sa ilang mga kalisod, gimentinar sa mga kagiw ang ilang espirituwalidad. Sa pagkatinuod, usa ka tigpaniid nag-ingon nga “daw labaw silang nabalaka nga makadawat ug espirituwal nga pagkaon kay sa materyal nga tabang, bisan tuod sila nanginahanglan gayod sa tanang butang.” Human gihangyo, 5,000 ka kopya sa tabang sa pagtuon sa Bibliya nga Ikaw Mabuhing Walay Kataposan sa Paraiso sa Yuta sa pinulongan sa Rwanda nga Kinyarwanda ang gipadala ngadto sa lainlaing mga kampo sa kagiw.b

Gihisgotan sa mga kagiw ang teksto sa Bibliya matag adlaw, ug nag-organisar sila ug mga tigom sa kongregasyon. Ang mga kahikayan usab gihimo aron magdumalag mga leksiyon sa tunghaan alang sa mga bata. Ang mga magtutudlo nagpahimulos sa kahigayonan niining maong mga saring sa paghatag ug instruksiyon bahin sa mga balaod sa kahinlo, nga gipasiugda nga nagdepende ang kinabuhi sa pagsunod niini.

Gikinahanglan ang Padayong Pag-atiman

Gatosan ka kagiw nga mga Saksi ang nahimutang sa ubang mga dapit gawas sa Goma, sama sa Rutshuru. Susamang tabang ang gihatag sa mga igsoon didto. Sa Hulyo 31, usa ka delegasyon sa pito ka Saksi mibiyaheg ayroplano sa habagatan gikan sa Goma ngadto sa Bukavu, diin dihay mga 450 ka kagiw nga mga Saksi. Daghan kanila maoy gikan usab sa Burundi. Mitungha ang kolera didto, ug gitagana ang tabang sa pagsulay nga mapugngan ang kamatayon taliwala sa mga igsoon.

Sa misunod nga adlaw ang delegasyon mibiyahe pinaagig sakyanan ug hapit 150 kilometros ngadto sa Uvira, Zaire, diin ubay sa dalan dihay mga 1,600 ka Saksi sa mga pito ka lokasyon gikan sa Rwanda ug Burundi. Gihatagan sila ug instruksiyon kon unsaon nila pagpanalipod ang ilang kaugalingon gikan sa sakit. Usa ka taho nga gibase sa mga nadiskobrehan sa delegasyon nag-ingon: “Hangtod niining tungora ang nahimo maoy sinugdanan lamang, ug ang 4,700 ka tawo nga among natabangan nagkinahanglag dugang tabang sa daghang bulan.”

Gatosan sa mga Saksi gikataho nga namalik sa Rwanda pagka-Agosto. Apan halos tanang balay ug mga kabtangan gilungkab. Busa ang lisod nga buluhaton mao ang pagtukod pag-usab sa mga balay ug mga Kingdom Hall.

Ang mga alagad sa Diyos padayon nga nagaampo ug hugot alang niadtong nagaantos ug dako sa Rwanda. Nasayod kita nga samtang nagsingabot ang kataposan niining sistema sa mga butang, mahimong mosamot ang kapintasan. Hinunoa, ang mga Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan magpadayon sa pag-amping sa ilang Kristohanong neyutralidad ug sa pagpakita sa ilang tinuod nga kahangawa.

[Mga footnote]

[Mapa sa panid 12]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

RWANDA

Kigali

UGANDA

ZAIRE

Rutshuru

Goma

Lake Kivu

Bukavu

Uvira

BURUNDI

Bujumbura

[Mga hulagway sa panid 15]

Wala: Si Ntabana Eugène ug ang iyang pamilya gipatay. Tuo: Si Mukagisagara Denise, usa ka Tutsi, gipatay, bisan pa sa mga paningkamot sa Hutu nga mga igsoon sa pagluwas kaniya

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Ibabaw: Pag-atiman sa mga masakiton didto sa Kingdom Hall sa Goma. Ubos sa wala: Kapin sa 35 ka toneladang mga hinabang giandam sa mga Saksi ug gipadala pinaagig jet nga dekarga. Ubos: Duol sa Lake Kivu, diin ang mga Saksi gibalhin. Ubos sa tuo: Mga kagiw nga taga-Rwanda sa usa ka Kingdom Hall sa Zaire