Aquaculture​—Pagbuhi ug Isda

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NORWAY

LINIBO ka tuig kanhi, ang mga Insek ug ang mga Ehiptohanon naghimo ug mga punong nga tab-ang ang tubig diin sila nagbuhi ug tingali nagpakaon usab ug buhi nga isda. Karong mga adlawa ang pagbuhi ug isda nahimong usa ka industriya. Kini gitawag ug aquaculture. Ang Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary nagbatbat niini ingong “ang pagkultibar sa kinaiyanhong produkto sa tubig.” Kini naglakip sa pagpatungha ug angayang mga kahimtang sa pagtubo ug sa pagpasanay ug pagbuhi ug kahayopan sa tubig ug mga tanom diha sa parat nga tubig o tab-ang nga tubig.

Hangtod karon, ang kaylap nga pagbuhi ug pagpasanay sa isda mao ang labing komon nga matang sa aquaculture. Sa daghang nasod, ilabina diin may pagkataas ang mga temperatura sa tab-ang nga tubig, ang pagbuhi ug mga isda sa tab-ang diha sa mga tangke ug mga punong kaylap. Ang ubang mga nasod mas nagtunong sa ilang pagtagad sa paggamit sa ilang kadagatan. Ang Norway maoy ehemplo sa naulahi. Nga may usa sa kinatas-ang mga baybayon sa kalibotan, angay nga mga temperatura sa dagat, ug may pagkahinlo nga tubig, kining nasora adunay kinaiyanhong bentaha sa pagbuhi ug isda diha sa dagat. Ang Norway maoy nasod nga nanguna, ilabina sa pagbuhi ug salmon sa Atlantiko ug trout sa dagat.

Gikan sa Bihod Ngadto sa Isda Aron Ibaligya

Ang pagsanay magsugod diha sa pus-anan sa bihod sa tinghunlak. Ang mga baye “huwaphuwapon” aron sila mamihod, ug ang bihod pertilisahon sa itlog gikan sa piniling mga laki. Ang pertilisadong bihod magpalabay sa tingtugnaw ilalom sa mainampingong pagdumala diha sa pus-anan sa bihod, ug mapusa kini sulod sa unom ka bulan. Sulod sa unang pipila ka semana, ang semilya pakan-on gikan sa langitlangit sa tiyan niini; dayon ang unang mainampingong pagpakaon magsugod. Sa ilang ihalas nga kahimtang, ang semilya sa salmon mogugol ug duha ngadto sa lima ka tuig sa suba diin kini napusa, sa dili pa kini mobalhin ngadto sa mas sustansiyadong dagat aron mokaon. Sa pus-anan sa bihod ang semilya sa salmon mahimong smolt (gagmayng salmon nga andam nang mobalhin) sulod sa usa ka tuig ug tunga.

Ang isda ibalhin dayon gikan sa tab-ang ngadto sa parat nga tubig. Kasagaran sila ibutang sa mga bungsod, naglutaw nga mga buhianan ug isda, sa dagat. Human sa usa ka tuig o duha diha sa buhianan ug isda sa dagat, ang salmon nakaabot na sa hustong gidak-on ug kuhaon aron prosesohon. Daw yano kaayong paminawon, sayon kaayo. Apan, ang pagbuhi ug isda daghan ug suliran.a

Biolohikanhong mga Suliran ug mga Kausaban

Ang unang mga tigbuhi ug isda nagsugod nga wala gayoy hibangkaagan ug kinahanglan pang mokuha ug bug-os nga kahibalo sa pagpasanay, kinaham nga mga pagkaon, ug mga kinaiya sa lainlaing mga espisye. Daw dili-maisip ang wala masulbad nga biolohikanhong mga suliran ug mga butang nga mahimong masayop. Posible bang katagan-an ang kanunayng nagkalainlaing mga panginahanglan sa semilya ug sa isda labot sa kalidad sa tubig, temperatura, pagkaon, ug kahayag?

Daghan niining mga sulirana dugay nang nasulbad. Ubay-ubay sa programa sa panukiduki karon nagtumong sa pagtagad kon sa unsang paagi ang pagtubo ug paggawi sa lainlaing mga espisye makontrolar pinaagi sa mga hinungdan sama sa ehersisyo, pagkontrolar sa kahayag, ug hustong gidaghanon ug kalidad sa pagkaon.

Polusyon ug Pagsulong sa Lumot

Ang hinlong palibot hinungdanon sa pagbuhi ug isda. Ang dili-timbang nga sistema sa ekolohiya ug mga sukod sa polusyon magpatungha ug mga suliran sa industriya sa aquaculture. Ang ihalas nga mga isda nga makaila ug mga hilo diha sa tubig maningkamot sa paglikay sa kapeligrohan. Ang mga isda nga binuhi dili, sanglit nakulong man diha sa mga bungsod. Ang miawas nga aseite o mga inawas sa makahilong mga kemikal sa ingon posibleng makadaot sa binuhing isda.

Ang pipila nakurat pag-ayo niadtong 1988 sa dihang may makapahibulong nga pagdaghan sa makahilong lumot sa kabaybayonan sa habagatan-kasadpan sa Sweden ug sa gawas sa mga baybayon sa habagatang Norway. Sa daghang dapit ang lumot mipatay ug mga isda ug ubang mga kinabuhi sa dagat. Daghang buhianan ug isda nabakante, sa usa ka bahin tungod sa lumot mismo ug sa usa pa ka bahin tungod sa dinaliang panginahanglan sa paglapa niini. Apan ang kadaghanang bungsod naluwas gikan sa kamatayon gumikan sa lumot sanglit giguyod sa mga tigbuhi ug isda ang mga buhianag isda ngadto sa luwas nga mga luuk. Gitawag sa pipila kini nga katalagman gumikan sa lumot nga “ang Chernobyl sa dagat,” ug ang mga eksperto miingon nga ang nagdugang nga polusyon lagmit maoy nakaingon sa pagdaghan sa lumot.

Ang mga buhianan ug isda sa dagat naladlad sa tanang matang sa klima ug kinahanglang moagwanta sa yelo, balorong kadagatan, ug mga bagyo. Sa dihang ang usa ka bungsod maguba ug makagawas ang mga isda, ang tigbuhig isda mawad-an ug bililhong kabtangan. Dugang pa, ang nakagawas nga mga isda lagmit magpakaylap ug mga sakit ngadto sa ihalas nga mga isda, ug kini nahimong seryosong suliran. Ang nakagawas nga mga isda makigkompetensiya usab sa ihalas nga mga isda alang sa pagkaon ug mga bihoranan, ug adunay kahadlok nga basin kini mohatag ug dili-maayong epekto sa lokal nga mga isda.

Busa adunay bug-os nga kasabotan nga ang mga bungsod kinahanglang lig-onon pag-ayo aron dili makagawas ang mga isda. Ang mga kauswagan nahimo na usab niining bahina. Ang Aquaculture in Norway nag-ingon nga sa di pa dugayng katuigan “daghan kaayo ang [nahimo] maylabot sa paghimo sa mga bungsod nga makasagubang sa dili-maayong panahon.”

Pagdumala sa mga Sakit

Ang tanan nga magkakontra sa kinaiya sa isda o molayo gikan sa ilang naandang palibot mopahinabog kalisod, ug kini makadaot sa ilang sistema sa imyunidad. Ang kombinasyon sa mga hinungdan, sama sa pagdasok sa mga isda sa usa ka lugar, sobrang pagpakaon, pagdaghan sa organikong materyal, ug pagdaghan sa nagkalainlaing mga virus sa isda, nagpatungha ug mas grabeng mga sakit taliwala sa binuhing mga isda kay sa ihalas nga mga isda. Kini nagpahinabog dagkong alkansi sa industriya.

Sa pagkatinuod, daghan niining maong mga sakit sa isda matambalan ug, pananglitan, mga antibayotik, apan ang dugayng paggamit sa mga antibayotik maoy usa ka kapeligrohan sa kalikopan, ilabina tungod kay kini magpatungha ug kagaw nga mosukol ug tambal, nga nagkinahanglan sa paghimo ug bag-ong mga tambal. Ang mga tambal magpaluya usab sa isda, nga naghimo kanilang mas daling mataptan sa ubang mga sakit. Siyempre, ang mga tigbuhi ug isda buot nga makalingkawas niining makadaot nga siklo.b

Ang karaang panultihon nga ang pagsanta mas maayo kay sa pagtambal sa ingon mapadapat usab sa pagbuhi ug isda. Ang dakong paningkamot ginagugol sa pagbaton ug dugang kahibalo kon sa unsang paagi mapalig-on ang kinaiyanhong mga depensa sa isda. Kining maong panukiduki gipunting ngadto sa maong mga natad sama sa pagpaepektibo sa pagpakaon, sa palibot sa gibuhian ug isda ug mga rutina sa pagtrabaho, sa pagpasanay ilabina sa mga isda nga mosukol ug sakit, ug sa pag-ugmad sa epektibong mga bakuna ug mga paagi sa pagbakuna. Kining buluhatona may mga resulta, ug daw ang industriya sa pagbuhi ug isda nahimong eksperto sa pakig-away batok sa sakit.

Usa ka Mauswagong Industriya

Ang aquaculture maoy usa ka kasagarang rehiyonal nga industriya nga hinungdanon kaayo sa ubay-ubayng mga pumoluyo sa baybayon. Sukad natukod ang industriya sa pagbuhi ug isda, ang katingalahang pag-uswag nahitabo. Niadtong 1990, ang produksiyon sa tibuok kalibotan mikabat ug kapin sa $23 bilyones. Ang Norway nagtagana ug kapin sa katunga sa binuhing mga salmon sa Atlantiko sa kalibotan, nga nagbaligya ug salmon ngadto sa kapin sa 90 ka nasod sa tibuok kalibotan.

Bisan tuod ang salmon sa Atlantiko mao ang pangunang produkto gikan sa pagpamuhi diha sa dagat hangtod karon, aduna nay limitadong gidaghanon sa binuhing bakalaw ug halibut ang mapalit. Ang industriya sa aquaculture nanghinaot nga mahimong kasaligang tigsuplay ug lab-as, de-kalidad nga isda sa tibuok tuig.

Ikasubo, ang mga tawo kasagarang nagtugot sa ilang kaugalingon nga maaghat sa kadalo, ug kini nahitabo usahay sa industriya sa pagbuhi ug isda. Sa pipila ka kaso wala tagda ang kalikopan tungod sa tinguha nga makaganansiya dayon. Ang mga tigbuhi ug isda nga adunay ingon niana nga panghunahuna angay masayod kon unsa ka dali mobalos ang kinaiyahan; kinahanglang ilhon nila nga ang pagtagad sa kalikopan maoy alang sa ilang kaugalingong kaayohan. Sa madugay o sa madali, kanunayng napamatud-ang maalamon nga dumalahon ang mga kahinguhaan sa yuta uyon sa unang katuyoan sa Maglalalang​—nga kaharmoniya sa kinaiyahan ug sa komplikadong sistema sa ekolohiya niini.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 15]

Ang mga isda ibutang sa naglutaw nga mga buhianan ug isda sa dagat

Ang mga baye huwaphuwapon aron mamihod

Sa dihang ang isda moabot sa hustong gidak-on, sila kuhaon ug prosesohon

[Credit Line]

Mga letrato: Vidar Vassvik/​Norwegian Seafood Export Council