Pagpaniid sa Kalibotan

Diskobre sa Arkeolohiya

Dugay nang gibati sa mga arkeologo nga wala nay nabiling dagkong diskobrehonon sa Walog sa mga Hari sa Ehipto human sa pagkadiskobre sa daghag-bahandi nga lubong ni Haring Tutankhamen niadtong 1922. Apan usa ka bag-ong lubong ang nadiskobrehan nga mahimong maoy kinadak-an ug labing komplikado diha sa walog. Uban sa labing menos 67 ka lawak ug gidahom nga mga lawak sa ubos nga andana nga tanantanan ang gidaghanon mahimong mokabat ug kapin sa 100, tin-aw nga kini gitukod ni Ramses II ingong lubnganan sa iyang mga anak. Si Ramses II nagmando sulod sa 66 ka tuig sa ika-13ng siglo W.K.P. ug may kapin sa 100 ka anak, lakip sa 52 ka anak nga lalaki. Ang mga lubong sa duha ka anak nga mga lalaki nakaplagan na. Gituohan nga ang uban gilubong niining bag-ong diskobre nga lubnganan, diin ang mga ngalan sa upat ka anak nga lalaki, lakip sa iyang kinamagulangan, si Amen-hir-khopshef, nadiskobrehan. Kini nakapalibog sa mga eskolar sa relihiyon tungod kay ang pipila nagbanabana nga si Ramses II mao ang paraon sa Ehipto sa panahon sa Pagpanghawa sa Israel. Hinunoa, ang ubang mga pagtuon nagbutang sa panahon sa Pagpanghawa sa 1513 W.K.P.

“Peligrosong Negosyo”

“Ang pagmina sa kinaiyahan niini maoy usa ka makuyaw nga negosyo,” matod pa sa WeekendStar sa Johannesburg, “ug usa nga hinungdanon sa ekonomiya sa nasod.” Kon unsa ka peligroso kini gipasiugda niadtong Mayo sa dihang usa ka 12-toneladang tren sa silong sa yuta sa usa ka minahan sa bulawan sa Habagatang Aprika “nabangga sa kapin sa tulo ka pugong sa peligro una pa mahagbong sa 2 103m [6,900 piye] nga bangag ug nagdugmok sa bagon sa elibetor,” nga may sakayng 104 ka minero. Walay naluwas. “Ikasubo, ang maong mga trahedya maoy dugay nang bahin sa kinabuhi sa Habagatang Aprika,” matod sa WeekendStar. “Sa unang 93 ka tuig niining sigloha kapin sa 69 000 ka mamumuo ang nangamatay ug kapin sa usa ka milyon ang nasamdan sa among mga minahan.”

Panahon sa Gubat ug Kasamok

“Ang pila ka magsusulat sa kasaysayan nagtuo nga ang ika-20ng siglo mahimong usa ka panahon nga walay tupong sa kapintasan,” mipahayag ang The New York Times. “Nagkadugang, ang 75-ka-tuig nga yugto gikan sa 1914 hangtod sa 1989, nga naglakip ug duha ka gubat sa kalibotan ug bugnawng gubat, gitan-aw sa mga magsusulat sa kasaysayan ingong bugtong, lahi nga panahon, usa ka bulag nga panahon diin ang kadaghanan sa kalibotan nagsangkaay sa gubat, nagpauli gikan sa gubat o nangandam alang sa gubat.” Usa ka artikulo sa The Washington Post miuyon: “Ang atong ika-20ng siglo nga mga gubat maoy ‘bug-os nga mga gubat’ batok sa mga sundalo ug mga sibilyan,” matod pa niini. “Ang mga biktima, lakip sa pagpuo sa mga Hudiyo, gisukod sa mga tinagpulo ka milyon. Ang linuog nga mga gubat sa mga siglong milabay wala ra sa kumingking nga mga gubat kon itandi.” Ang sibil nga mga pag-alsa nakadungag sa pag-ula ug dugo. Pila ang nangamatay? “Ang ‘nangamatay nga hilabihan ka daghan’ sukad niadtong 1914, sumala sa banabana ni Zbigniew Brzezinski, mikabat sa 197 milyones, ‘nga katumbas sa kapin sa usa sa matag napulo sa tibuok populasyon sa kalibotan niadtong 1900,’” matod sa Post. Kini nagkanayon nga kini “dili-malalis nga kamatuoran diin ang terorismo ug pagpatuyang ug pagpamatay nakagamot ug lalom diha sa kultura niining maong siglo” ug nga “walay politikanhon o ekonomikanhong sistema niining maong siglo ang nakapakalma o nakatagbaw sa magubot nga minilyon.”

Surbi sa World Health

Ang World Health Organization (WHO), sa unang tinuig niini nga surbi sa panglawas sa tibuok kalibotan, nagtaho nga mga 40 porsiento sa populasyon sa kalibotan​—kapin sa duha ka bilyong tawo​—nagsakit sa bisan unsang panahon. Ang kadaghanan sa sakit ug balatian dili kinahanglan ug mapugngan, matod nila. Ang kawalad-on mao ang kinadak-ang nagpaluyong hinungdan, tungod kay kapin sa katunga sa 5.6 ka bilyong tawo sa kalibotan dili makabaton sa labing pangunang mga tambal, ang ikatulong bahin sa kabataan niini kulag sustansiya, ug kapin sa ikalimang bahin sa kabataan sa katawhan sa tibuok kalibotan diyutay ra o walay ikasarang sa pagsanta o pagtambal sa ilang mga balatian. Ang labing makamatay nga mga sakit​—sakit sa kasingkasing, mga istrok, pulmonya, tisis, malaria, ug impeksiyon sa respiratoryo, ingon man sa hibulos sa mga bata nga wala pay lima ka tuig ang edad—​nakapatay ug minilyon matag tuig. Apan, ang taho nag-ingon nga niadtong milabay nga 25 ka tuig, ang gitas-on sa kinabuhi mitaas ngadto sa 65 gikan sa 61. “Alang sa daghang minilyong tawo kang kinsa ang pagkinabuhi maoy adlaw-adlaw nga pangamas, ang paglaom nga makabaton ug taas nga kinabuhi daw nahisama sa usa ka silot kay sa usa ka ganti,” miingon si Dr. Hiroshi Nakajima, direktor-heneral sa WHO.

Mga Hunahuna Bahin sa Armageddon

Ang mga relihiyon sa Hapon naaghat sa pagpahayag sa ilang mga hunahuna bahin sa Armageddon human mabulgar sa publiko ang relihiyong Aum Shinrikyo may kalabotan sa makamatay nga pag-atake nga gigamit ang sarin gas diha sa mga subwey sa Tokyo niadtong Marso. “Sa daghang tuig, ang lider sa kulto nga si Shoko Asahara . . . nanagna nga ang kalibotan makasaksi sa Armageddon,” mitaho ang The Daily Yomiuri. Bisan tuod si Aum maoy Budhista sa ngalan, duha ka Budhistang organisasyon nag-ingon nga “ang ideya sa Armageddon wala hiilhi sa Budhismo,” mitaho ang Mainichi Daily News. “Ang kinabag-ang Kristohanong mga pundok nga gisurbi . . . nagpanghimakak sa pagtulon-an sa AUM nga duol na ang Armageddon. Ang grupo sa Katoliko nag-ingon nga dili pamilyar ang Katoliko sa pagtulon-an, samtang ang organisasyong Protestante nag-ingon nga ang kulto dili angay mogamit sa pulong ‘Armageddon’ tungod kay ‘ang Biblikanhong pulong gigamit saylo sa buot ipasabot niini.’ Ang Unification Church nagpahayag nga ‘ang relihiyosong pagpangabig nga mga paagi nga nagpukawg kahadlok sa katibuk-an maoy dili-maayo,’ ug ang Shinyoen nag-ingon nga kon ang pipila ka hunahuna ipugos gayod ang mga tawo mobati nga nameligro.” Dayag, ang tigtukod sa Aum nagduda sa iyang kaugalingong panagna. Usa sa hataas nga lider sa kulto gikutlo nga nag-ingon: “Nagtuo ako nga ang laraw sa pag-atake nga gigamit ang sarin gas gihimo aron ang tagna sa guru matinuod.”

Relihiyon ug Pagpanambal

Gipakita sa usa ka pagtuon sa 232 ka tigulang nga mga pasyente nga nakaagom ug operasyon sa kasingkasing nga kadtong mga pasyente “nga nakakitag kalig-on ug kahupayan sa ilang relihiyosong panglantaw maoy tulo ka pilo nga mas mabuhi kay sa niadtong wala makakitag kahupayan sa relihiyosong pagtuo,” matod sa International Herald Tribune sa Paris. Bisan tuod ang kanhing mga panukiduki nagpunting sa mga kaayohan sa panglawas nga dala sa suod nga mga relasyon uban sa ug pagpaluyo gikan sa mga higala ug pamilya, kini mao ang unang pagtuon “sa pagpasundayag sa maong kusganong bentaha sa panglawas tungod sa relihiyosong pagtuo taliwala sa masakiton kaayo nga mga pasyente,” matod sa Tribune. Ang direktor sa pagtuon, si Dr. Thomas Oxman, nagpahayag: “Mao rag ang paghatag ug kahulogan sa usa ka makuyaw, nameligro-sa-kinabuhi nga kahimtang​—ang pagtuo nga adunay dakong kahulogan o puwersa nga nagalihok​—makatabang sa pagkaayo sa panglawas.”

Hinayng Serbisyo sa Koreyo

Ang bisan kinsang dunay katarongan sa pagreklamo tungod sa hinayng serbisyo sa koreyo makonswelohan sa kaso sa magtiayon sa Vicenza, Italya. Samtang binilanggo sa kampo konsentrasyon sa Nazi sa amihanang Uropa niadtong 1944, gisulatan sa Italyanong bana ang iyang asawa: “Ayaw lag kabalaka kon dugay kaayong makalusot ang balita gikan kanako.” “Daw napasidan-an,” matod sa mantalaang La Repubblica, sanglit ang mensahe nakaabot sa destinasyon niini sa 51 ka tuig sa ulahi. Ang magtiayon, nga karon anaa sa ilang pangedarong 80, nahimuot nga nakuratan sa pag-abot sa sulat ug mihikay ug gamayng salosalo sa ilang mga higala aron saulogon ang okasyon. Ang rota nga giagian sa sulat una pa nakaabot sa kataposan sa destinasyon niini nagpabiling usa ka misteryo.

Epekto sa “Virtual Reality”

Ang virtual reality (VR) “makakuhag un-tersiya sa pumapalit sa dula-sa-video sa balay sa kataposan sa siglo,” nagkanayon ang usa ka taho sa mantalaang The Globe and Mail sa Canada. Niining mga dulaa ang mga magdudula magsul-ob ug helmet nga dunay mga earphone ug display screen sa atubangan sa matag mata. Ang mga guwantes nga may mga koneksiyong alambre maghimo sa magdudula sa pagpadala ug mga signal ug mosanong sa kalibotan nga gipalihok sa kompiyuter. Apan duyog sa daw-tinuod nga mga larawan sa maong mga dula may mga taho usab bahin sa “cybersickness,” malagmit tungod sa time lag sa dihang ang mga larawan nga gipatungha sa kompiyuter moreaksiyon sa mga lihok sa lawas. Ang mga epekto-pagkahuman naglakip sa pagkalibog, pagkakasukaon, labad sa ulo, pagsakit sa mata, mga problema sa koordinasyon sa lawas, ug pagtungha ug balik sa miaging mga panumdoman. “Ang mga maniniid nanagna nga tungod sa daghang pagtungha sa cybersickness, sa madugay o sa madali madala ngadto sa korte ang VR,” miingon ang The Globe. Ang taho nag-ingon nga hangtod pakusgan ang pagpamaomaog-lihok aron makaapas sa mga reaksiyon sa tawo, “ang dili-kaayo buhi nga mga larawan, dili-kaayo lihok, dili-kaayo makakuhag pagtagad nga mga pagpamaomaog-lihok ug mga limitasyon sa panahon diha sa mga makina basin makatabang.”

“Vending Machine” nga Namaligyag Relihiyosong mga Imahen

Sa tradisyonal nga Katolikong mga nasod, ang relihiyosong mga imahen maoy usa sa labing dayag nga mga ilhanan sa “popular nga debosyon sa patron nga mga santos ug mga tigpanalipod sa sagradong mga lugar,” nag-ingon ang mantalaang La Repubblica sa Italya. Karon, gisudlan sa teknolohiya ang nagalambong negosyo niining relihiyosong mga larawan. Usa ka vending machine o awtomatikong makina nga namaligyag mga santos, nga gitawag ug “icomatic,” mopagawas ug relihiyosong mga imahen sa dihang hungitan sa linaing sensilyo. “Ang nagasilbi-sa-kaugalingon nga sistema naghatag ug garantiya sa desisyon sa pagpili, malikayan ang mga paglinya, ug seguradong may relihiyosong imahen alang sa tanan,” miingon ang mantalaan.