Pagpaniid sa Kalibotan

Magmasadyaon​—ug Magpabiling Mas Himsog!

“Pinaagi sa siniaw, ang mga tawo mahimong mas matinugoton, makasagubang nga maayo sa mga kahigawad, ug padayong maghupot sa kahimsog sa lawas ug utok,” nag-ingon si Propesor Sueli Damergian sa São Paulo University. Sumala sa usa ka taho diha sa Brazilianhong pamantalaang O Estado de S. Paulo, ang maayong siniaw mahimong makat-onan​—sama ra sa pagbasa ug pagsulat. Tin-aw, nanginahanglan kinig kausaban sa panghunahuna alang sa usa ka sapotong tawo. Nagsaysay ang propesor sa sikolohiya nga si Raquel Rodrigues Kerbauy: “Kon ang usa maghunahuna nga siya makapahiyom lamang sa dihang ang kalibotan matarong, siya mahimong masuk-anon sa walay kataposan. Kon buot sabton, adunay mga inhustisya sa bisan diin.” Bisan pag puliki ang eskedyul, ang maayog-kinaiya nga mga tawo magkalipay sa ilang sosyal nga mga kontak, nag-ingon ang taho. Gimahal nila ang gagmayng mga butang sama sa “usa ka daklit nga estorya, usa ka kendi, o lima ka minutos nga nindot nga musika.” Hinuon, si Damergian nagpasidaan: “Dili angayng saypon sa usa ang maayong siniaw nga pagkabinuang ug pagkalaw-ayan.”

Mga Langgam Nameligro Gumikan sa mga Mahigugmaon ug Langgam?

Ang mga mahigugmaon ug langgam basin labi pang makadaot kay sa makaayo sa pagbilin ug pagkaon sa ilang mga tanaman aron makaon sa mga langgam, nagtaho ang Sunday Times sa London. Ang pagkahilo sa pagkaon nga gipahinabo sa bakteryang salmonella, mga parasito, ug dugang wala-hiilhing mikroorganismo karong bag-o nagpatay ug tinagpulo ka libo sa paboritong mga langgam sa tanaman sa Britanya. Si James Kirkwood, hepeng beterinaryo sa London Zoo, nabalaka nga ang pipila ka espisye basin mapuo sa pipila ka dapit. Ang kublan nga bakterya ug mga parasito mabuhig daghang adlaw sa iti sa mga pakan-anan sa mga langgam o sa yuta. Ang gibulak nga mga liso maoy peligroso ilabina, nagpasidaan si Propesor Chris Perrins, sa Oxford University. “Ang gobyerno nagdili sa gibulak nga mga liso nga ibaligya sa mga tawo apan nagtugot kanila diha sa pagkaon sa langgam,” siya nag-ingon, nga midugang: “Kana nagpatay ug daghang langgam.”

Hayahayng Puy-anan sa Pulgas

Ang sobrang tingtugnaw kaniadto nagkahulogan sa pagkapuo sa pulgas. Apan nagkausob ang kahimtang, nagtaho ang magasing New Scientist sa Britanya. “Latas sa miaging dekada may mausbawong kaso sa pulgas sa iring,” matod ni John Maunder, sa Cambridge Medical Entomology Centre. Ang modernong mga balay karon nagsilbing hayahayng tagoanan sa maong mga pulgas, nga mabuhi usab diha sa mga iro. Sa nangagi, ang tugnawng panahon giduyogan sa pag-us-os sa kaumog​—nga makapatay sa ulod sa pulgas. “Karon,” nag-ingon si Maunder, “ang bentilasyon sa daghang balay dili gayod maayo nga ang kaumog nagpabiling taas, ug bisan ang tagdugayng katugnaw dili magpatay sa pulgas.”

Kon Unsaon Pagsagubang ang mga Sigasiga sa Tunghaan

Tungod sa bag-ong publisidad bahin sa pagbinagis sa mga tunghaan, ang Ministri sa Edukasyon sa Hapon mihimog surbi sa 9,420 ka bata ug ilang mga ginikanan ug mga magtutudlo. Gipadayag sa mga kaplag nga abot ug 70 porsiyento sa mga ginikanan sa gibinagisan nga mga estudyante gikan sa elementarya ug mga hayskul wala masayod sa suliran o wala mag-isip nga seryoso sa mga reklamo sa ilang mga anak. Kay nahadlok nga panimaslan, daghang biktima ang dili mosugilon sa usa ka magtutudlo nga sila gibinagisan. Ugaling, gipakita sa surbi nga sa dihang giatubang nga seryoso sa magtutudlo ang suliran, 2 porsiyento lamang sa mga biktima ang nakaagom sa panimalos ug ang pagbinagis mihunong alang sa mga 40 porsiyento sa gibiktimang mga estudyante. Si Propesor Yoji Morita, sa Osaka City University, mipahayag: “Mas kombinsido ako kay sukad masukad nga ang pagbinagis mahimong masumpo kon ang mga biktima moreklamo ngadto sa ilang mga magtutudlo ug ang mga magtutudlo mag-atubang niini sa hustong paagi.”

Mga Gusto ug Dili-Gusto sa mga Bata

Unsay labing dili gusto sa mga bata? Sa usa ka pagtuon sa mga 6- ngadto 11-anyos ni Propesor Gustavo Pietropolli Charmet, sa University of Milan, Italya, ang kinabag-an sa mga bata miingon: “Pagpuyo sa balay nga magtan-awg TV,” o “Magpabilin sa balay uban ni Mama nga magbuhat sa homwork.” Ang labing dili-kahimut-anang butang nga ilang gibuhat, matod sa pamantalaang La Repubblica, maoy “pagbaton ug mga panagsabot,” nga mao, magdali aron mokuhag mga leksiyon sa sayaw, Ingles, piano, ug uban pa. Kasagarang dili gusto usab mao “ang pag-inusara.” Sa laing bahin, 49 porsiyento sa mga batang lalaki gustong ang mga ginikanan “magtugot sa mga bata nga modula sa gawas sa balay,” samtang ang mga batang babaye nanghinaot nga ang mga ginikanan “magkalingaw sa pagdula uban sa ilang mga bata.” Sila nag-ingon, sa pagkamatuod: ‘Sa dihang si Mama makigdula kanako, kinahanglang siya magpasumangil. Makaila ka kon siya wala malingaw, ug unya dili usab ako malingaw.’

Kardinal Nagrekomendar sa Buluhaton sa mga Saksi

Si Kardinal Suenens, sa Belgium, usa ka tigpasiugda sa Katolikong ekumenikal ug karismatik nga mga organisasyon, karong bag-o namatay sa edad 91. Ang Belgianhong pamantalaang Het Belang van Limburg mikomento nga bisan pag daghang butang ang nahimo ni Suenens, wala niya matuman ang iyang pangandoy sa kinabuhi. Ang sumusunod niya, si Kardinal Danneels, miingon nga si Suenens “kanunayng nangandoy nga ang mga Kristohanon mahimong mas aktibo. Siya . . . nagsukna sa iyang kaugalingon kon kami angay bang magbalay-balay, sama sa ginabuhat sa mga Saksi ni Jehova. Ug sa kataposan, nadiskobrehan niyang kini maayong metodo. Usa ka pamulong nga sagad mabatian gikan kaniya mao: ‘Ikaw maoy matuod lamang nga Kristohanon kon nakahimo ka sa laing tawo nga Kristohanon usab.’”

Paglimpiyo sa Dagat

Bisan sa adlaw nga walay ulan, tinagpulo ka milyong galon sa hugawng inawas nga tubig ug mga hugaw gikan sa kadalanan sa siyudad ang moagos paingon sa mga tubig sa baybayon sa Los Angeles, California. Sa adlaw nga nag-ulan, ang inawas mahimong moabot sa binilyong galon! Ang gobyerno sa siyudad nagpasiugda sa usa ka programa sa pagpahibalo sa mga molupyo nga ang tanang gilabay, gibanlas, o gianod ngadto sa kadalanan mopaingong direkta sa dagat agi sa mga imburnal sa bagyo​—nga wala maproseso! Naglakip kini sa aseite ug ubang mga pluwido gikan sa mga sakyanan, mga pinutol nga sagbot, basura, ug tai sa binuhing hayop. Aron malikayan ang pagdaot sa ekolohiya sa tupad nga Santa Monica Bay, ang mga molupyo gidasig: Ayaw gayod ilabay ang basura sa dalan; silhigi ang mga aseras inay nga pasiritan ug hose; hiposi ang mga tai sa binuhing mga hayop; ayoha ang mga buslot sa kotse; ug i-recycle ang ginamit nang aseite sa makina sa sakyanan. Ang The Wall Street Journal nagtaho nga ang mga tawong manglangoy nga duol sa usa ka imburnal sa bagyo 50 porsiyento nga mas lagmit nga hilantan, magsuka, maimpeksiyon sa respiratoryo, o sakitan ug dalunggan kay niadtong nagpabilin sa labing menos 360 metros nga layo niana.

Balhiboong mga Submarino

Ang Swekong Nebi nagmentinar ug sistema sa ilalom-sa-tubig nga mga mikropono sa pagmatikod sa tingog sa mga bulabula nga gipahinabo sa nagtuyok nga mga ulisi sa mga submarino, sumala sa magasing New Scientist. Sa pagsusi sa 6,000 ka taho sa “ilalom-sa-tubig nga kalihokan sa langyaw,” nga gipasukad sa sistema sa mikropono ug mga nakit-an sa publiko, usa ka komisyon sa gobyerno nakakitag lig-ong ebidensiya sa kalihokan sa submarino sa unom lamang ka okasyon. Daghan sa nahibiling mga alarma mahimong napalihok sa “kusog nga pagpamugsay sa gagmayng mga bitiis,” matod sa taho. Mopatim-aw nga ang naglangoy nga mink ug mga otter magpatunghag tingog nga susama kaayo sa iya sa mga ulisi sa submarino, sa ingon nakapalibog sa mga mamiminaw nga marino.

Mga Bata Nangabusar sa mga Bata

Libolibong batan-on sa Habagatang Aprika nag-antos sa seksuwal nga pangabusar gikan sa ubang mga bata, nagtaho ang pamantalaan sa Johannesburg nga Saturday Star. Si Evanthe Schurink, sa Konseho sa Tawhanong Panukiduki sa mga Siyensiya, nagpasangil sa maong pangabusar sa bahin sa pagkagiabusahan mismo sa batan-ong mga tigbiktima. Si Marilyn Donaldson, usa ka magtatambag sa bata sa Trauma Clinic sa Sentro Alang sa Pagtuon sa Kapintasan ug Pag-uliay, miuyon, nga miingon: “Diha sa daghan kaayo . . . nga kabalayan, kining mga bataa naladlad sa makalilisang nga kapintasan sa panimalay ug kasagarang ang ilang mga biktima maoy bahin sa ilang pinadak-ang pamilya.” Gibasol usab niya ang kalaay ug ginikananhong pagpasagad sa kinadak-an sa pangabusar. “Walay tawo sa balay alang sa mga bata sa dihang ang ginikanan nagtrabaho,” siya miingon, “busa sila nailalom sa gahom sa mga tig-abusar.” Sa pagpunting sa dugang kapeligrohan, si Donaldson miingon nga siya nakakitag dugang ug dugang nga “gagmayng tag-6 ngadto 10-anyos nga mga bata nga manganha sa sentro nga may Aids, nga nahipasa sa pakigsekso.”

Alkoholikong Ilimnon Panahon sa Pagmabdos

“Ang bag-ong panukiduki nagpamatuod sa kalangkitan tali sa pag-inom ug alkoholikong ilimnon sa inahan panahon sa pagmabdos ug sa midakong risgo sa leukemia sa bata,” nagtaho ang The Medical Post, sa Canada. Ang pagtuon naglangkit sa 302 ka biktima sa leukemia nga 18 ka bulan ang edad o mas bata pa sa nadayagnos ang sakit, uban sa usa ka grupo sa eksperimento nga 558 ka laing masuso. Alang sa mga bata kansang mga inahan nag-inom ug alkoholikong ilimnon sa ikaduha o ikatulong trimestre sa pagmabdos, ang risgong maugmad ang grabeng leukemia maoy halos napulo ka beses ang kataas kay niadtong kansang mga inahan wala mag-inom. Ang bag-ong panukiduki giingong nahiuyon sa ubang mga pagtuon bahin sa mabdos nga mga inahan nga nag-inom ug alkoholikong ilimnon ug sa midakong risgo sa leukemia sa ilang masuso.