Nganong Mahal Kaayo ang mga Brilyante?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ESPANYA

USAHAY ang katahom mahimong madiskobrehan. Sa ubang mga panahon kini kinahanglang himoon. Hinunoa, ang usa ka brilyante kinahanglang diskobrehon ug himoon.

Ang wala-pa-pasinawing mga brilyante, sa walay duhaduha, maoy matahom nga linalang sa kinaiyahan. Ang hilabihang presyur ug taas nga mga temperatura sa ilalom sa taklap sa yuta sa hinayhinay maghulma sa yanong karbon ngadto sa gahi, sihag nga mga kristal. Apan kining talagsaong mga bato sagad dili magpadiskobre. Ang pipila sa kinadak-ang hinimog-tawo nga mga lungag sa yuta​—nga nagkatag sa mga kayutaan sa Australia, Habagatang Aprika, ug Siberia​—ginakalot aron sa pagpangita niining bililhong mga bato. Aron makuha ang pipila ka brilyante nga nagtimbang ug duolan sa unom ka gramo, usa ka gatos ka toneladang yuta ang kinahanglang minahon ug ayagon!

Sa dihang ang usa ka brilyante madiskobrehan, ang batid nga mga artisano kinahanglang maghago sa pagkulit sa posibleng moresulta nga katahom niini una kini magdayandayan sa usa ka singsing o sa usa ka kulentas.

Siyempre, ang resulta niining tanang paningkamot ug kabatid dili barato. Apan ang kadaghanang babaye​—ug mga lalaki​—mibati nga ang gasto maoy takos, ilabina kon ang brilyante maoy usa ka gasa nga gitanyag ngadto sa usa ka asawa o sa usa ka pangasaw-onon ingong handomanan sa walay-kataposang pagmahal. Ang katahom ug ang panaghigugmaay naghimo sa brilyante nga labing bililhong kristal sa yuta.a

Pagduaw sa Antwerp

Sa pagduaw sa Antwerp, Belgium, usa ka siyudad kansang bahandi sa dakong bahin nagdepende sa mga brilyante, ang akong interes niining talagsaong mga bato napukaw. ‘Unsa,’ ako nahibulong, ‘ang naghimo sa usa ka brilyante nga madanihon kaayo? Unsa ang sekreto luyo sa paghimo sa usa ka brilyante?’

Aron matubag kanang mga pangutanaha, nakigsulti ako kang Dirk Loots kansang pamilya nagtrabaho sa negosyo sa brilyante sulod sa tulo ka kaliwatan. “Among gitawag ang Antwerp nga labing suod nga higala sa usa ka brilyante,” siya mipatin-aw, “sanglit kining siyudara mao ang usa sa pangunang sentro sa brilyante sa kalibotan. Busa mianhi ka sa usa ka maayong dapit aron madiskobrehan ang mga sekreto sa usa ka tighimog brilyante.”

Una sa tanan, gipakitaan ko niya ug usa ka kumkom sa wala-pa-pasinawing mga brilyante nga bag-o pa lang niyang gipalit. Bisan tuod gipresyohan kini ug $350,000, kini dili madanihong tan-awon sa unang pagtan-aw​—mora gayod ug usa ka kumkom sa mga tipak sa bildo. Apan kon tan-awon pag-ayo madayag ang sulodnong kasanag nga nagpakita sa katahom nga mahimong madiskobrehan sa tigtabas sa brilyante. Nagsugod ako sa pagkasabot sa ilang kamadanihon.

“Usahay sa dihang makakita ako ug dako wala-pa-pasinawing brilyante, bation nako ang usa ka matang sa pagkabihag, halos sama sa emosyonal nga kalambigitan,” miangkon si Dirk. “Sa kinaiyanhon, gusto kong paliton ang maong bato. Nagpahinumdom kini kanako sa ilustrasyon ni Jesus bahin sa usa ka tawo nga nakakaplag ug matahom nga perlas, usa ka perlas nga maayo kaayo nga siya andam sa pagbaligya sa tanang butang nga iyang nabatonan aron mapalit kana. Wala pa ako makaabot nianang puntoha,” siya mipahiyom, “apan akong angkonon nga ang pipila ka maayog kalidad nga mga bato adunay linaing kamadanihon, bisan alang kanamong naggugol sa among mga kinabuhi sa pagpamalit ug pagpamaligya niana. Siyempre, ang paghimog mutya gikan sa usa ka wala-pa-pasinawing bato, bisan unsa tingali kana ka madanihon, adunay iyang mga kapakyasan.”

Pagpasinaw sa Usa ka Wala-pa-Pasinawing Brilyante

Nadungog nako nga ang usa ka bililhong bato mahimong mabuak sa usa ka dili-mainampingong tigtabas ug brilyante. Ako nahibulong kon kana kanunayng mahitabo. “Dili kana panagsang hitabo,” si Dirk miangkon. “Ug kini mahimong mahitabo dili lamang sa dihang ang bato ginatabastabas. Bisan ang tigpasinaw sa brilyante usahay makatandog sa usa ka gletz, o depekto sa ilalom, ug makadaot sa bato. Kanunayng mainampingon namong susihon ang wala-pa-pasinawing bato pinaagi sa polarized light, nga nagpakita sa mga depekto; apan, ikasubo nga walay sistema nga dili mapakyas.

“Bisan tuod ang nabuak nga bato mao ang among gikahadlokan pag-ayo, dili lang kay kana ra ang suliran. Usahay ang bulok sa bato mahimong mas lugom human sa pagtabas ug pagpasinaw sa mga nawong, ug ang bili niini momenos. Ug angay nimong hinumdoman nga sagad tabason namo ang 60 porsiyento o kapin pa sa wala-pa-pasinawing bato aron himoon kanang primera-klaseng mutya.”

Alang kanako morag dakong salapi ang mausik, hangtod nga akong nasabtan ang tanang nalangkit sa paghimog brilyante. Gipakitaan ako ni Dirk ug dako pormag-kasingkasing nga brilyante nga bag-o pang gitabas ug gipasinaw. “Nakita ba nimo kon sa unsang paagi kini naggilakgilak?” siya nangutana kanako. “Kanang maong kahayag sa sulod sa bato sa pagkatinuod maoy gibanaag nga kahayag.

“Ang angayng buhaton sa usa ka artisano mao ang pagtabas sa tanang nawong sa paagi nga ang kahayag masulod sa bato ug unya ibanaag ngadto sa tumatan-aw. Ang pipila ka naandang porma, sama sa lingin nga pagkatabas, naghimo niini sa labing episyenteng paagi. Apan bisan ang maanindot nga mga disenyo, sama niining pormag-kasingkasing nga bato, may tumong nga ibanaag ang labing dagkong kahayag nga posible. Mao kana ang hinungdanong katakos sa tighimog brilyante. Sa pagkatinuod, ang usa ka iladong tiggama ug brilyante nagpili sa iyang panultihon, ‘Ang katahom ug kasanag nagdepende sa naghimo.’”

“Unsaon nimo pagtino kon unsay tabas sa brilyante?” akong gipangutana si Dirk. “Magsugod kami pinaagi sa mainampingong pagsusi sa orihinal nga bato nga among gipalit,” siya miingon. “Ug buot kong ipasiugda ang mainampingon! Nakahinumdom ako sa usa ka dakong bato nga among gisusi sulod sa usa ka bulan una mohimog kataposang desisyon kon unsaon kana pagtabas. Usahay mas sayon tungod kay ang wala-pa-pasinawing bato dali rang mopasibo sa pagtabas niana sa usa ka tinong porma. Sa matag kaso ang tumong mao ang pagdeterminar sa labing maayong porma alang sa kada bato aron diyutay lang ang mausik nga bato. Apan sa matag nawong nga among tabason​—ug ang kasagarang brilyante adunay kapin sa 50 ka nawong​—magpasabot ug pagkaiban sa kilates.”

Dayon si Dirk mihangyo kanako nga tan-awon pag-ayo ang usa ka bato. “Makita ba nimo ang liki sa ibabaw tuong bahin nianang batoha?” siya nangutana, nga nagtunol kanako ug usa ka loupe, usa ka lente sa mag-aalahas. Nakita nako ang pipila ka gansanggansang nga mga linya, sama nianang sa salamin nga miliki, sa sulod sa usa ka eskina sa mutya. “Kanang maong matang sa liki magpabarato pag-ayo sa brilyante. Mahimo namo kanang tabason, siyempre, apan nagkahulogan kana nga dako ang maiban sa bato. Kon ang liki dili makita sa yanong mata, ikabaligya gihapon namo ang bato sa mas baratong presyo.”

Interesado akong mahibalo kon nganong ang maong gagmayng mga bato bililhon kaayo. Tin-aw, daghang puntos ang nalangkit.

“Ang komong panultihon nga ‘ang usa ka brilyante dumalayon’​—bisan tuod eslogan sa paanunsiyo​—kasagarang tinuod,” matod ni Dirk. “Ang mga brilyante dili madaot sa kadugayan, ug ang ilang kasanag dili molubad. Kini talagsaon, bisan tuod dili na sama ka talagsaon kay kaniadto, ug kini matahom​—walay duhaduha bahin niana! Apan tingali ang labing hinungdanong punto nga nagtino sa bili niini mao ang tibuok-kalibotang panginahanglan sa mga brilyante. Kini nagdepende pag-ayo sa paanunsiyo.

“Nganong ang usa ka babaye buot ug singsing nga brilyante?” namalandong si Dirk. “Lagmit gilangkit niya ang mga brilyante sa gugma ug panaghigugmaay. Ang brilyante maoy usa ka butang nga espesyal, usa ka butang nga mahalon sa walay kataposan, nga nagpahinumdom kaniya sa gugma nga molungtad unta nga sama ka dugay sa brilyante. Kining maong ideya, o misteryo, ingon sa pagtawag sa uban niini, giugmad pag-ayo. Mga $180,000,000 ang gigasto niadtong 1995 sa pag-anunsiyo niining mensahea, usa ka mensahe nga nagpapadayon sa mga tawo sa tibuok kalibotan sa pagpalit ug mga brilyante.”

Ang Bili sa Usa ka Brilyante

“Sa akong hunahuna ang bili sa gipasinawng mutya nagdepende sa gidak-on niini,” ako mikomento. “Dili ingon niana ka yano,” mitubag si Dirk. “Ang negosyanteg brilyante makiling sa pag-ingon nga ang bili sa brilyante nagdepende sa upat ka katarongan: tabas, kilates, bulok, ug katin-aw. Ang matag usa adunay kalabotan sa katahom​—ug sa ingon sa bili​—sa bato.

“Una, hisgotan nato ang tabas. Ang maayong tabas maoy usa ka buhat sa arte, pagkulit sa gamayng paagi, ikaw makaingon. Tan-awa pag-ayo kanang pormag-kasingkasing nga brilyante nga imong gidayeg. Ang porma dili sayon buhaton, ug kana nagkinahanglag labawng pagsakripisyo sa orihinal nga bato kay sa ubang mga porma. Matikdi kon sa unsang paagi ang tanang nawong gipahimutang nga simetriko aron mosamot ang katahom sa mutya. Makaingon kami nga kining matanga sa brilyante may maayo nga tabas.

“Una kang nahingangha sa gidak-on niini, ug masabot gayod, sanglit kana dako, 8-kilates nga bato. Yuna pa, ang usa ka kilates katumbas sa duha sa napulo ka bahin sa usa ka gramo, busa tinoon namo ang bili sa kilates pinaagi lamang sa pagtimbang sa bato. Sa linangkob nga pagkasulti, ang mas daghang kilates nagkahulogan ug mas mahal nga brilyante, apan ang bili niini maapektahan usab sa bulok ug katin-aw.

“Ang mga brilyante adunay lainlaing mga porma ug mga bulok, ingon sa imong mamatikdan gikan sa among usa ka kumkom sa wala-pa-pasinawing mga bato. Ang una namong buhaton mao ang paglainlain niana sumala sa bulok, ang mas puti nga mga bato mao ang mas mahal. Bisan tuod, adunay pipila ka bato nga adunay gitawag namo nga maanindot nga mga bulok, sama sa rosas, asul, o pula; ug kini sila mas mahal kay sa puting mga bato, sanglit kini talagsaon kaayo.

“Sa kataposan, kinahanglang iklasipikar namo ang bato sumala sa katin-aw niini. Kon ang bato giklasipikar nga walay depekto, nagkahulogan kini nga sa dihang motan-aw ka sa bato​—bisan ginamit ang usa ka lente​—dili ka makakita ug bisan unsang depekto. Busa, ang tabas, katin-aw, ug bulok sa brilyante mahimong sama ka hinungdanon sa gibug-aton niini sa kilates. Aron hatagan ka ug pananglitan, niadtong 1995, ang lagmit kinadak-ang brilyante nga sukad gipasinaw (546.67 kilates) gipasundayag. Apan bisan pa sa gidak-on niini​—halos sama sa bola sa golf​—kini dili mao ang labing bililhong brilyante sa kalibotan, tungod sa kalubog niini ug sa dalag-kape nga bulok niini.

Sa wala pa mobiya sa Antwerp, nakigsulti ako kang Hans Wins, nga nalangkit sa industriya sa brilyante sulod sa 50 ka tuig. Buot kong mosukna ug usa na lang ka pangutana, Unsay nakapahimo sa brilyante nga espesyal kaayo?

“Dili kaayo ako mahinam sa gagmayng mga bato​—mahimo gani kining tabason ug pasinawon ginamit ang makina,” siya mitubag. “Apan ang dagkong mga brilyante nakapadani kanako. Ang matag bato maoy lahi​—usa ka talagsaong lalang nga gipatungha pinaagi sa presyur gikan sa karbon sulod sa milyonmilyong katuigan sa bolkanikong presyur. Sa dihang tun-an nimo ang bato, aktuwal nimong makita ang mga linya sa pagtubo, sama nianang sa punoan sa kahoy. Ang eksperyensiyadong tigbaligya makasulti gani kanimo kon haing minahan kana naggikan.

“Ang tiggama ug brilyante motan-aw sa maong bato sa paagi nga ang usa ka magkukulit motan-aw sa usa ka bloke sa marmol. Makita na niya sa iyang handurawan kon unsay iyang mamugna. Sa iyang handurawan, siya nagtabas ug nagpasinaw ug ang usa ka matahom nga mutya miresulta. Gusto kong maghunahuna nga sa dihang ang brilyante ihal-op na sa usa ka singsing o usa ka kulentas, maghatag kana sa samang kahimuot sa tag-iya niana.”

Sa nakonsiderar na ang tanan, kana maoy hinungdan nga takos ang paghimog brilyante.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 15]

Pormag-kasingkasing nga brilyante nga 8 kilates (ang mga bato dili sumala sa sukdanan)

Pormag-peras nga tabas

“Kalo sa kardinal” nga tabas

Pagtino sa gibug-aton sa karat sa wala-pa-matabas nga mga bato

Paglainlain sa wala-pa-pasinawing mga brilyante sumala sa bulok

Pagsusi sa mga nawong aron matino kon gikinahanglan ang dugang pagpasinaw