Sa Dihang Adunay Isulti ang Siyensiya—Sa Unsang Paagi Mamati Ka?

ANG bag-ong mga sakit maingon man ang pagtungha sa daang mga sakit nahimong suliran sa siyensiya. Ang mga tawo nga desperado nga maayo mamati sa dihang mosulti ang siyensiya. Ang kahadlok nga mamatay naghimo sa daghan nga maikagon sa pagsulay sa kinabag-ohang milagrosong tambal, ug kasagaran wala kaayo hunahunaa ang dugayng mawalang mga sangpotanan.

Sa daghang kahimtang ang siyensiya nakatabang sa mga nag-antos sa pagtagamtam ug mas maayong kalidad sa kinabuhi. Talagsaon mao ang mga paagi sa pag-opera nga nagwala sa paggamit sa mga pag-abonog dugo, nga peligroso. Ang siyensiya ug teknolohiya naghatag sa katawhan ug gahom sa paghimo sa mga butang nga lisod handurawon. Ang gilantaw kaniadto nga tinumotumo sa siyensiya maoy adlaw-adlaw nang kamatuoran. Bisan pa, dili tanang siyensiya matinagdanon sa kaayohan, nga naaghat sa desperadong panginahanglan sa katawhan.

Kinsa ba Gayod ang Nagsulti?

Ang kadaghanan sa siyensiya naaghat tungod sa salapi ug gipaluyohan sa gamhanang mga tig-impluwensiyag mga opisyales aron magpakanaog ug balaod nga mopabor sa usa ka partikular nga pundok, sama sa gihisgotan sa sinugdan. Busa, sa dili pa mohimog mga konklusyon o maukyab sa pipila ka bag-ong mga kaplag sa siyensiya, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Kinsa ba gayod ang nagsulti?’ Pagtuon sa pag-ila sa tagong mga plano. Dayag gayod nga ang mga palaumagian sa balita nabuhi sa paghinobra. Ang ubang mga prensa mohimog bisan unsa aron lang mahalin ang ilang mga mantalaan. Ug bisan ang daghan pang ubang tinamod nga mga basahon nagtugot ug usa ka sukod sa paghinobra usahay.

Kasagarang mahitabo nga ang siyensiya ug palaumagian sa balita makasinati ug gugma-pagdumot nga relasyon. Ang palaumagian sa balita makahimo sa siyensiya nga dungganon tan-awon, apan, sa laing bahin, “kasagaran ang mga siyentipiko mosulay sa pagkontrolar sa ibalita sa prensa pinaagi sa pagdumili sa mga interbiyo gawas kon ilang marepaso ug matul-id ang artikulo una pa ipatik. Ang mga reporter, mahadlok nga masaway tungod sa hakog nga mga intereses, kasagaran magpanuko sa pagpakita sa ilang mga artikulo ngadto sa mga siyentipiko, bisag ila kasagarang ipatan-aw ang pagkahusto sa mga detalye uban kanila.” Sa ingon misulat ni Dorothy Nelkin, diha sa iyang librong Selling Science.

Dayon iyang gihisgotan ang mga pananglitan sa pagpamatuod sa iyang punto: “Ang mga taho sa prensa bahin sa bag-ong mga kauswagan sa siyensiya daw nagpadako sa mga paglaom sa mga tawong desperado. . . . Ang mga pasyente moadto sa mga opisina sa ilang mga doktor nga magwarawara sa kinabag-ohang kopya [sa usa ka popular nga magasin] ug mangayo sa kinabag-ohang tambal.” Dayon, anaa ang pananglitan, nga gikutlo ni Dorothy Nelkin, bahin sa usa ka reporter kinsa nangutana sa tsirman sa International Task Force on World Health and Manpower “kon siya ba nagtuo nga ang mga albularyo epektibong makapanambal sa Aprika.” Siya mitubag nga sila “tingali makahimo sa pagpanambal tungod kay dako kaayo ug pagtuo sa populasyon kanila.” Apan unsay nakita sa ulohan sa balita sa pagkasunod adlaw? Kini mabasa: “Usa ka Eksperto sa H.K. Nanawag ug Dugang Pang mga Albularyo”!

Sa alaot, daw ang modernong kiling maoy alang sa dugang ug dugang tawo sa pagsalig sa mga mantalaan ug mga magasin sa paghatag kanila ug impormasyon bahin sa siyensiya karong adlawa, nag-ingon si Nelkin. Ug alang sa kadaghanan, kinsa dili kaayo andam o tingali dili kaayo makabasa, ang telebisyon nahimong pangunang tuboran sa impormasyon.

Paghupot ug Timbang nga Hunahuna Labot sa Siyensiya

Bisan pa sa mga kalamposan sa siyensiya nga nakahatag ug kaayohan sa katawhan, kinahanglang ibutang nato sa hunahuna nga ang mga siyentipiko maoy mga tawo lamang. Sila matental ug madaldal sa kadaotan. Ang ilang mga motibo dili sa tanang panahon dungganon. Sa pagkamatuod, ang siyensiya adunay iyang hustong dapit sa katilingban, apan dili kini usa ka dili-masayop nga kahayag nga nagagiya diha sa kanunayng nangitngitang kalibotan.

Ang basahong Speculations in Science and Technology nag-ingon: “Ang kasaysayan sa siyensiya nagpakita nga bisan unsa pa ka talahoron ang mga lider sa siyensiya . . . tan-awon, sila masayop gihapon.” Gani, ang uban labaw pang masayop.

Tungod sa mga katarongan nga gihatag niining mga artikuloha, dili-maalamon alang sa mga Kristohanon nga mag-apil-apil sa mga kontrobersiya sa siyensiya o iduso ang wala-kapamatud-ing mga teoriya sa siyensiya. Pananglitan, ang uban tingali masobrahan sa pagkalinga sa kahadlok sa elektromagnetismo. Dayon, uban sa maayong mga intensiyon, sila basin magsugod sa pagdasig sa uban sa pagdispatsar sa ilang mga microwave oven, de-koryenteng mga habol, ug ang susama niini. Siyempre, ang tanan may kagawasan sa pagpili, nga dili masaway sa uban. Apan kadtong kinsa mopili ug lahi nga kapilian angay makapaabot ug samang konsiderasyon. Busa, maalamon nga likayan ang pagpakaylap sa pinasobrahang mga butang. Kon kaha tinuod man o dili ang daghang talagsaong mga pangangkon pagapamatud-an pa. Kon ang ubang mga pangangkon sa ulahi mapamatud-ang walay kalig-on o kaha sayop, nan kadtong nagalaban sa maong mga pangangkon dili lamang buangbuang tan-awon kondili tingali nakapahinabog wala-tuyoang kadaot sa uban.

Ang Panginahanglag Kaalam

Unsa ang angay nga reaksiyon sa Kristohanon labot sa mga report sa siyensiya nga gipasobrahan sa palaumagian sa balita? Una, susiha ang tumong. Unsa ang motibo alang sa artikulo o balita? Ikaduha, basaha ang tibuok artikulo. Ang gipasobrahang ulohan sa balita tingali nagkasumpaki sa mga detalye sa artikulo mismo. Ikatulo, ug labing hinungdanon, susiha ang rekord niadtong nagsulti. Nagsulti ba sila sa tinuod? Kini ba adunay tagong plano?​—Roma 3:4.

Ikaingon nga kon ang mga siyentipiko gikaduhaduhaan sa uban, sila ray nakaingon sa kahimtang. Ang pagkakatuohan sa ubang mga siyentipiko ingong walay gidapigang mga tigpangita sa kamatuoran namansahan ug dako. Ang siyensiya nakabukas ug makapaukyab nga mga talan-awon sa kahibalo sa atong kalibotan ug sa uniberso. Apan, ang ubang mga panagna bahin sa usa ka mas maayong bag-ong kalibotan nga gipasukad sa siyensiya nakapukaw ug kahadlok ug kabalaka imbes paglaom.

Ang ubang mga eksperto nagpalanog ug makuyawng mga pasidaan bahin sa posibleng umaabot nga mga katalagman. Ang nakadaog sa Nobel Peace Prize nga Britanikong pisiko nga si Joseph Rotblat nagpahayag sa iyang mga kabalaka niining paagiha: “Nabalaka ako nga ang ubang mga kauswagan sa siyensiya mosangpot diha sa uban ug pinakyawng kalaglagan, nga tingali mas daling mabatonan kay sa nukleyar nga hinagiban. Ang inhenyeriya sa henetika maoy usa ka posibleng natad, tungod niining makuyawng mga kaugmaran nga nagakahitabo didto.” Si Propesor Ben Selinger sa National University sa Australia naghisgot bahin sa mga problema nga iyang makita sa unahan: “Sa akong panglantaw, ang sunod nga krisis lagmit mahitabo diha sa inhenyeriya sa henetika, apan ako wala mahibalo kon unsa, o sa unsang paagi, o kanus-a.”

Sa laing bahin, ang Bibliya, ang Pulong sa Diyos, maoy usa ka tinuod ug kasaligang ‘kahayag sa atong dalan’ ngadto sa usa ka seguradong umaabot nga pakigdait, maayong panglawas, ug panaghiusa sa kalibotan, diha sa usa ka mahinlong yuta ilalom sa pagmando sa Gingharian sa Diyos.​—Salmo 119:​105; Pinadayag 11:​18; 21:​1-4.

[Kahon sa panid 11]

“Ang Dili-Mapugngan nga Pagkaylap sa Sugilambong”

Sa di pa dugayng katuigan ang pipila ka siyentipiko nagpatunghag seryosong mga pagduhaduha kon makabarog ba ang teoriya sa ebolusyon sumala sa gipahayag ni Charles Darwin. Kini ilabinang matuod sa mga biologo sa molekula.

Diha sa iyang librong Evolution: A Theory in Crisis, si Michael Denton, nga usa ka tigdukiduki sa biolohiya, misulat: “Ang pagtaas sa estado sa teoriya ni Darwin ingong tinuod bisag walay kalig-onan miresulta nga ang tinuod gayod nga mga suliran ug mga pagsupak nga gipakigbisogan pag-ayo ni Darwin diha sa Origin bug-os nga natabonan. Ang dagkong mga suliran sama nianang pagkawala sa sunodsunod nga pangdugtong sa kal-ang o ang kalisod sa pagkakita ug pangsumpay nga matang sa kinabuhi wala gayod hisgoti ug ang paglalang bisan sa labing komplikado sa mga pagpahiangay niini sa palibot gipasangil sa natural selection nga walay bisan gamayng pagduhaduha.”

Siya nagpadayon: “Ang dili-mapugngang pagkaylap sa sugilambong nagmugna ug kaylap nga pagtuo nga ang teoriya sa ebolusyon halos napamatud-an na usa ka gatos ka tuig kanhi . . . Layo gayod kini sa kamatuoran.”—Panid 77.

“Kon ikapasundayag nga ang bisan unsang komplikadong organo naglungtad nga imposibleng naporma pinaagi sa daghan, sunodsunod, gagmayng mga kausaban, ang akong teoriya mahugno gayod.”—Origin of Species, Charles Darwin, panid 154.

“Samtang nagkadaghan ang dili-ikapatin-aw, imposibleng mausab nga komplikadong biolohikal nga mga sistema,a masaligon kaayo kami nga ang teoriya ni Darwin dili makabarog.” (Darwin’s Black Box—The Biochemical Challenge to Evolution, Michael J. Behe, mga panid 39-40) Sa laing pagkasulti, ang di pa dugayng mga kaplag sa natad sa biolohiya sa molekula nagpatunghag seryosong mga pagduhaduha bahin sa teoriya ni Darwin.

“Ang resulta sa tingob nga mga paningkamot sa pagsusi sa selula—sa pagtuki sa kinabuhi sa molekula—klarong nagpadayag nga ang selula maoy usa ka produkto sa ‘disenyo!’ Ang resulta tin-aw gayod kaayo ug hinungdanon kaayo nga kinahanglang kini iklasipikar nga usa sa kinadak-ang mga kalamposan sa kasaysayan sa siyensiya. Ang diskoberiya motumbas niadtong kang Newton ug Einstein, Lavoisier ug Schrödinger, Pasteur, ug Darwin. Ang pagkakita sa intelihenteng disenyo sa kinabuhi sama ka hinungdanon sa pagkakita nga ang yuta nagalibot sa adlaw.”—Darwin’s Black Box, mga panid 232-3.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 10]

Maalamong likayan sa mga Kristohanon ang kontrobersiya bahin sa posibilidad nga adunay kinabuhi sa ubang mga planeta o sa ginaingong mga epekto sa electromagnetismo

[Credit Line]

Letrato sa NASA/JPL

Letrato sa NASA/JPL