Pagpaniid sa Kalibotan

Morisgo sa Kamatayon ang mga Lalin

Matag tuig linibo ka ilegal nga lalin ang nagrisgo sa ilang mga kinabuhi aron sa pagpangitag trabaho ug usa ka mas maayong sukdanan sa pagkinabuhi sa Habagatang Aprika. Gatosan ang giingon nga gikaon sa mga buaya samtang naglangoy latas sa Subang Limpopo. Ang uban giyatakyatakan sa mga elepante o gipatay sa mga leyon samtang nagbaktas latas sa Kruger National Park. Karong bag-o pa ang mga opisyal sa parke nakapusil ug lima ka leyon nga nahimong manunukob ug mga tawo. “Ang mga pagsusi sa patayng lawas sa lima ka leyon,” nagtaho ang mantalaang The Star sa Johannesburg, “mibutyag sa mga bahin sa patayng lawas sa tawo diha sa mga sistemang pangtunaw sa mga hayop.” Ang tinong gidaghanon sa ilegal nga mga lalin nga gipamatay sa ihalas nga mga hayop wala mahibaloi. “Ang regular nga mga tigpatrolya nakakaplag ug mga tunob sa tawo nga nahanaw sa bug-os, nga dili ikapatin-aw,” nag-ingon ang mantalaan. “Ang hingkod nga lalaki [leyon] makaarang sa pagkaon ug 70 kg [150 libras] sa karne sa usa lamang ka kan-anan. Ang mga kalagmitan nga makakaplag ug mga bahin sa patayng lawas sa tawo nga mabilin ingong pamatuod maoy gamay ra kaayo, ilabina sa dihang kan-on sa mga hyena ug mga jackal ang nahibilin sa patayng lawas sa tawo nga gipatay sa leyon.”

Kahimtang sa mga Bata Diha sa Gubat

Ang Terre des Hommes nga mga organisasyon moatiman sa mga batang nanginahanglan. Sumala kang Petra Boxler, babayeng nangulo sa organisasyon sa Alemanya, “halos duha ka milyong bata ang nangamatay niadtong milabay nga napulo ka tuig diha sa mga gubat, mga ginagmay nga panagsangka, ug mga away sa kalye.” Dugang pa, nagtaho ang Süddeutsche Zeitung, laing unom ka milyong bata ang nag-antos sa grabeng kadaot sa lawas, ug napulo ka milyon ang adunay seryosong mga epekto sa emosyon. Nagmulo si Boxler nga alang sa mga bata, ang mga gubat sa dili pa dugay maoy nakabaton sa labawng maamong-amongon nga kinaiya. Sa ubang kayutaan ang mga bata pinugos nga gibansay ingon nga mga mamumuno, ug sa ubang mga nasod sila “gigamit ingong mga tigpangitag aktibong mina.”

“Bag-ong” mga Mananap Nadiskobrehan

“Pipila lang ka dekada ang milabay, ang kasagarang kahibalong gituohan mao nga ang kadaghanang hayop nga sus-an sa kalibotan—balhiboon, mainit ug dugo, nagpatunghag gatas nga mga linalang​—nadiskobrehan na. Dili na kini tinuod,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. “Tali sa 1983 ug 1993 nga mga edisyon sa Mammal Species of the World, 459 ang nadugang sa talaan. Sa milabayng upat ka tuig, ang mga biologo nakadiskobre ug daghan pa​—mga ilaga, mga kabog, mga usa, mga antelope, ihalas nga baka, ug bisan mga unggoy.” Gitagna nga ang 4,600 ka sus-an nga matang sa hayop nga karon nailhan na madugangan pa sa duolag 8,000. Ang ubang “mga ‘pagdiskobre’ sa sus-an nga hayop gihimo sa mga museyo, sa dihang gitun-an ug maayo sa mga siyentipiko ang espesimen nga gitigom katuigan kanhi.” Dugang pa, “daghang bag-ong espisye ang nagtaganag pagkaon sa hugpong sa mga parasito ug ubang gagmay nga mga linalang nga wala pa usab masayri sa siyensiya,” ang artikulo nag-ingon, ug “1 sa 3 ka bag-ong gihubit nga mga sus-ang hayop maoy usa ka hayop nga wala pa sukad makit-i sa usa ka siyentipiko.” Kadaghanan sa bag-ong mga pagdiskobre gihimo diha sa tropikal nga kalasangan ug ubang hilit nga mga rehiyon sa kalibotan. Nag-ingon ang usa ka eksperto sa mga hayop nga sus-an nga si George Schaller: “Nahibulong ako sa pagkakita sa mga tawo nga hilabihan ka maikagon mahitungod sa posibleng bakterya sa Mars samtang ang atong kaugalingong planeta nanghitok sa wala pa madiskobreng espisye.”

Ang Relihiyon Anaa sa Kinasang-an

“Samtang kita mopadulong sa kataposan niini nga siglo ug niini nga milenyo, adunay pagbati nga kini mas labaw pa kay sa simbolikong ganghaan lamang, nga daw adunay hinungdanong kausaban ang mobanos,” miingon si Konrad Raiser, heneral nga kalihim sa World Council of Churches. “Ang problema mao nga wala kita makasabot kon unsay epekto kanato sa maong kausaban. Busa kita morag napugngan sa aktibong pagtino sa proseso sa kausaban apan hinuon igo lang sa pagsanong [niana] ug pagreaksiyon.” Gilista ni Dr. Raiser ang “pagkadaghan sa relihiyon” ingong isyu nga atubangonon. Ang ENI Bulletin mikutlo kaniya nga nag-ingong ang Kakristiyanohan “sa gihapon mas dako ang nahimong problema kay sa naamot nga solusyon.” Siya midugang: “Halayo pa kaayo kita nga maugmad ang mga paagi diin kita magkinabuhi sa usag usa ingong mga silingan ug padayong dili isipon ang uban, ang usa nga lahi kanato ug relihiyosong baroganan ug batasan, ingon nga hulga inay kay . . . usa ka potensiyal nga tinubdan sa pagdasig.”

Natapos na ang Milenyo?

Sumala sa mga eskolar, “ang milenyo sa tinuoray natapos na pipila ka tuig kanhi. Pasensiya na, apan misipyat kitang tanan niana,” nag-ingon ang magasing Newsweek. Ang katarongan? Ang atong kalendaryo “napasukad sa kaugalingong kagustohan sa pagbahin sa panahon,” nga gipakaingong gipasukad sa pagkatawo ni Kristo. Apan, ang artikulo nag-ingon, ang modernong mga eskolar nagtuo nga si Jesus sa pagkatinuod natawo pipila ka tuig sa “wala pa si Kristo.” Matod pa sa Newsweek, kana “nagpasabot nga kita nagpaingon na sa ikatulong milenyo.” Anaa ang sayop kang Dionysius nga Mubo, kinsa, niadtong 525 K.P., gisugo ni Papa Juan I sa paghimog sumbanang liturhikong kalendaryo. Mihukom si Dionysius nga gamiton ang natawhan ni Jesus ingon nga sukaranang petsa apan nasayop sa pagkalkulo niana. “Dili na mahibaloan sa mga historyador nga tino kon kanus-a gipanganak si Jesus,” nag-ingon ang Newsweek. “Bisan ang pagpetsa sa Pasko, nga nagsaulog sa iyang natawhan, maoy kaugalingong kagustohan. Gipili sa simbahan ang Dis. 25, ang mga eskolar nagtuo, aron iatol sa​—ug mohulip sa relihiyosong​—paganong mga pagsaulog sa winter solstice.” Ang kronolohiya sa Bibliya nagpaila nga si Jesus natawo sa tuig 2 W.K.P.

Ang mga Iring Apil na Karon

Sa milabay nga mga dekada sa Estado sa New York usa na ka krimen nga mobiya sa nahitaboan sa usa ka aksidente nga nalangkit sa usa ka baka, usa ka kabayo, o usa ka iro, nga wala mosulay sa pagpangita sa tag-iya sa hayop o bisag pagpahibalo na lang sa lokal nga polis. Wala mahiapil ang mga iring. Hinuon, ang maong butang gitagaag pagtagad na karon pinaagi sa bag-ong balaodnon nga giduso nga walay pagtutol ug gipirmahan nga mahimong balaod. Nailhan ingong “Nagbuy-od nga Iring” nga balaodnon, kini nga balaod naghimong usa ka krimen ang pagbiya sa nahitaboan sa aksidente nga nagsamad sa usa ka iring, nga labing menos wala motaho sa kadaot ngadto sa polis. Ang dili pagtaho moresultag multa nga $100 alang sa “mga modagan human nakaligis” ug mga iring. “Alang sa mga mahigugmaon sa iring, kini nagpasundayag sa masanag nga kalagmitan nga mahunong na ang usa ka timailhan sa pagpihigpihig sa usa ka matang sa hayop,” mikomento ang The New York Times.

“Epidemya sa Katambok”

“Usa ka nagatubong epidemya sa katambok ang nagahulga sa panglawas sa minilyon sa tibuok-kalibotan,” nagtaho ang The Journal of the American Medical Association, nga nagkutlo sa usa ka pasidaan nga giluwatan sa World Health Organization. “Ang mga eksperto sa nutrisyon ug sa panglawas gikan sa 25 ka nasod miingon nga ang pagkaylap sa katambok diha sa mga edaran maoy hangtod sa 25% sa ubang kanasoran sa kasadpang Uropa ug sa Amerika. Ang gidaghanon mitaas ngadto sa 40% sa mga babaye sa silangang Uropa ug mga nasod sa Mediteranyo ug sa itom nga mga babaye sa Tinipong Bansa. Ang Melanesia, Micronesia, ug Polynesia adunay kinatas-ang pagkakaylap sa katambok​—hangtod sa 70% sa ubang mga dapit.” Ang mga eksperto mipasidaan nga gawas kon usbon ang mga hilig ngadto sa mga diyeta nga mas menos ug tambok ug ngadto sa mas aktibong mga estilo sa kinabuhi, daghang nasod mag-atubang sa dili mabangbang nga gidaghanon sa mga tawo nga adunay sakit sa kasingkasing, mga suliran sa respiratoryo, estrok, sakit sa pantog, kanser, diabetes mellitus, ug musculoskeletal nga mga suliran. “Ang katambok ‘kinahanglang isipon ingong usa sa kinadak-ang mga suliran sa panglawas sa mga tawo nga wala hatagig pagtagad sa atong panahon, nga may dili maayong epekto sa panglawas [nga] mahimong mopamatuod nga ingon ka grabe nianang sa panigarilyo,’ miingon ang mga eksperto.”

Nahisalaag nga Debosyon?

Niadtong Hunyo 1, 1997, usa ka larawan​—dayag nga gipahinabo sa kaumogon​—mitumaw diha sa bungbong sa usa sa mga estasyon sa Subwey sa Mexico City. Para sa daghang debotadong Katoliko, kini maoy labaw sa kinaiyanhong pagpakita sa Birhen sa Guadalupe​—ang ngalan nga gihatag kang Birhen Maria sa Mexico. “Wala ilha sa Simbahang Katoliko ang pagpakita sa Birhen sa Subwey nga maoy tinuod nga milagro hinunoa usa ka kinaiyanhong pagkaporma nga gimugna sa pagsala sa tubig diha sa mga bungbong sa estasyon,” miingon ang mantalaang El Universal. Bisan pa niana, daghang tawo ang mohunong atubangan niana aron mosimba, ug ang larawan “giduaw sa kapin sa usa ka libo matag oras.” Gitukod ang usa ka gamay nga nitso alang sa larawan ug giinagurahan sa usa ka paring Katoliko.

Nakaganansiya Gikan sa Pagkagiyan

Sumala sa organisasyong Hiniusang Kanasoran, gibanabana nga adunay mga 340 ka milyong giyanon sa droga sa tibuok kalibotan. Ingon sa gitaho sa Jornal da Tarde, “ang pagkagiyan sa mga tranquilizer ug mga sedative ang nanguna, nga may 227.5 ka milyong tiggamit, o duolan sa 4 ka porsiyento sa populasyon sa kalibotan. Ikaduha ang marijuana, nga may 141 ka milyong giyanon, nga mototal sa 2.5 porsiyento sa populasyon sa yuta.” Usab gibanabana nga 5 ngadto 10 ka porsiyento lamang sa tanang gidili nga mga droga ang nasakmit sa mga polis. Ang pamaligyag mga droga nakahipos ug salapi nga mokabat ug $400 bilyones matag tuig. Sa daghang mga kaso, ang mga tigbaligya nakaganansiya nga moabot sa 300 ka porsiyento​—“mga ganansiya nga dili mabatonan sa bisan unsang ubang matang sa negosyo,” nag-ingon ang mantalaan.