Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Dili Ako Makasentro sa Pagtagad?

“Usahay kini wala damha. Nagapaminaw ako sa usa ka tigom sa kongregasyon, ug dayon, sa kalit, ang akong hunahuna magsugod sa paglatagaw. Napulo ka minuto sa ulahi ako namati na usab.”​—Jesse.

“PAMATI!” Kanunay ba nimong madunggan kanang mga pulonga gikan sa imong mga magtutudlo o mga ginikanan? Kon mao, nan tingali aduna kay problema sa pagsentro sa imong hunahuna diha sa mga butang. Ingong resulta, ang imong mga grado hayan mugbo. Ug tingali imong makaplagan nga negatibo ang paglantaw sa uban kanimo, nga magsalikway kanimo ingong hubog, o yanong bastos.

Labawng hinungdanon, ang kakulang ug katakos sa paghatag ug pagtagad adunay negatibong epekto sa imong espirituwalidad. Hinumdomi, ang Bibliya mismo nagsugo: “Hatagig pagtagad giunsa ninyo pagpamati.” (Lucas 8:18) Sa pagkamatuod, ang mga Kristohanon gisugo sa “paghatag ug labaw pa kay sa kasagarang pagtagad” sa espirituwal nga mga butang. (Hebreohanon 2:1) Ug kon nalisdan ka sa pagsentro sa pagtagad, hayan malisdan ka sa pagsunod niini nga tambag.

Unsa kahay problema? Sa pipila ka kaso ang kakulang sa pagsentro sa pagtagad lagmit maoy resulta sa usa ka pisikal nga problema. Pananglitan, ang Attention Deficit Disorder gituohan sa pipila ka tigdukiduki nga nalangkit sa dili-pag-obra sa neurotransmitter nga mga sistema sa utok.a Ang pipila ka batan-on adunay wala madayagnos nga mga problema, sama sa pagkabungol o pagkadili-makakita. Kini usab makabalda sa katakos sa usa sa paghatag ug pagtagad. Nakadiskobre ang mga tigdukiduki nga ang mga batan-on sa katibuk-an mas labawng nalisdan sa pagsentro sa pagtagad kay sa mga hingkod na. Busa ang pagkalinga maoy sagad sa mga batan-on, bisan kon kini talagsa ra nga maoy resulta sa usa ka medikal nga sakit.

Ang Imong Nag-usab-usab nga mga Panghunahuna

Kon nalisdan ka sa pagsentro sa pagtagad, mas dako ang kalagmitan nga ikaw yanong nag-antos sa mga kasakit sa pagtubo. Si apostol Pablo misulat: “Sa dihang ako bata pa, ako nagasulti ingon sa bata, nagahunahuna ingon sa bata, nangatarongan ingon sa bata; apan karon nga ako nahingkod na, ako nang giwagtang ang mga kinaiya sa usa ka bata.” (1 Corinto 13:11) Oo, samtang ikaw mopadulong sa pagkahingkod, ang imong mga panghunahuna mausab. Sumala sa librong Adolescent Development, “ang bag-ong mga katakos sa hunahuna . . . motungha sa sayong pagkatin-edyer.” Maugmad nimo ang katakos sa pagsabot ug pag-analisar sa malisod-sabtong mga hunahuna ug mga ideya. Mosugod ka sa pagbaton ug mas lalom nga panabot sa moralidad, mga pamatasan, ug ubang kaylap nga mga isyu. Mosugod ka sa paghunahuna bahin sa imong kaugmaon ingong usa ka hingkod.

Ang problema? Ang pagtuyoktuyok niining tanang bag-ong mga panghunahuna, mga ideya, ug mga panabot sa imong utok mahimong makapalinga gayod. Wala ka na maghunahuna sa yano, paninugdang ang-ang sa usa ka bata. Karon ang imong utok magtukmod kanimo sa pag-analisar ug pagpangutana sa imong makita ug madungog. Ang komento sa usa ka magtutudlo o usa ka tigpakigpulong makaaghat ug makaiikag nga paglatagaw sa hunahuna. Apan gawas kon imong makat-onan ang pagkontrolar sa imong naglatagaw nga mga hunahuna, imong masayloan ang hinungdanong impormasyon. Makaiikag, ang Bibliya nag-ingon nga ang tawong matarong nga si Isaac migugol ug panahon sa pagpamalandong nga hilom. (Genesis 24:63) Hayan ang paggahin ug usa ka panahon sa matag adlaw sa pagrelaks, pagpamalandong, ug paghusay sa mga butang basin makatabang kanimo nga mas makasentro sa pagtagad sa ubang mga panahon.

Mga Emosyon ug mga “Hormone”

Ang imong mga emosyon mahimo usab nga tinubdan sa pagkalinga. Mosulay ka sa pagsentro sa pagtagad diha sa imong ginabasa o ginapaminawan, apan nakaplagan nimo nga ikaw naghunahuna mahitungod sa ubang mga butang. Nagbanosbanos kanimo ang kalaay ug kaikag, kaguol ug kasadya. Aw, ayawg kabalaka! Wala ka mabuang. Kalagmitan kaayo, kini maoy yanong kahimtang sa imong mga hormone nga naghatag dakong kadaot kanimo. Imong nasinati ang mga kausaban sa pagkabayongbayong o pagkadalagita.

Si Kathy McCoy ug Charles Wibbelsman nagsulat: “Puno sa mga pagbati ang katuigan sa pagkatin-edyer . . . Kining pagkasapoton, sa usa ka sukod, maoy bahin sa pagkatin-edyer. Usa ka bahin niini maoy hinungdan sa tensiyon sa tanang kabag-ohan nga imong nasinati sa pagkakaron.” Lain pa, ikaw nagasingabot sa “pagbuswak sa pagkabatan-on”​—ang panahon sa dihang ang seksuwal nga mga tinguha kusganon kaayo. (1 Corinto 7:36) Nag-ingon ang magsusulat nga si Ruth Bell: “Ang mga kabag-ohan sa lawas sa pagkabayongbayong ug pagkadalagita sagad magpahinabog mas kusganong seksuwal nga mga pagbati. Basin imong makaplagan ang imong kaugalingon nga labi pang naghunahuna bahin sa sekso, nga dali rang mapukaw ang gana sa sekso, nga may mga panahon pa gani nga kanunayng nalinga sa sekso.”b

Si Jesse, nga gikutlo sa sinugdan, nakasinatig paglatagaw sa hunahuna nga komon kaayo taliwala sa mga tin-edyer: “Usahay maghunahuna ako mahitungod sa mga babaye o sa pipila sa akong gikabalak-an o kon unsay akong buhaton sa ulahi.” Ngadtongadto, ang bul-og sa mga pagbati mokalma. Sa kasamtangan, pauswaga ang disiplina-sa-kaugalingon. Si apostol Pablo misulat: “Ginamakmak ko ang akong lawas ug gihimo kini nga samag usa ka ulipon.” (1 Corinto 9:27) Samtang dugang kang mokat-on sa pagkontrolar sa imong mga emosyon, mas dako ang purohan nga makaarang ka sa pagsentro sa pagtagad.

Imong mga Batasan sa Pagkatulog

Ang imong nagatubong lawas nagkinahanglan ug igong katulog sa pagtabang kanimo sa pagtubo sa pisikal ug pagtugot sa imong utok sa paghan-ay sa daghang bag-ong mga ideya ug mga emosyon nga imong nasugamakan matag adlaw. Bisan pa niana, daghang tin-edyer nagbaton ug eskedyul nga naghatag kanila ug diyutayng panahon sa pagkatulog. Ang usa ka doktor sa sistema sa nerbiyos nag-ingon: “Ang lawas dili makalimot sa mga oras sa pagkatulog nga gikinahanglan sa usa ka tawo. Hinunoa, kini kanunayng mahinumdom ug sa kalit maningil ug bayad nga magpadayag ingong pagkalimtanon, problema sa pagsentro sa pagtagad, ug pulpol nga hunahuna.”

Ang pipila ka tigdukiduki nagtuo nga ang yanong pagdugang ug usa ka oras o kapin pa sa pagkatulog matag gabii makapauswag ug dako sa katakos sa usa sa pagsentro sa pagtagad. Tinuod, ang Bibliya nagsaway sa pagkatapolan ug pagkahingatulgon. (Proverbio 20:13) Bisan pa niana, makataronganon ang pagbaton ug igong pahulay aron makatrabahog maayo.​—Ecclesiastes 4:6.

Pagkaon ug Pagsentro sa Pagtagad

Ang laing problema hayan mao ang pagkaon. Ang daghag-tambok ug tam-is nga mga pagkaon maoy kinaham sa mga tin-edyer. Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga bisan tuod ang dili sustansiyadong mga pagkaon lamian tingali, morag makapakunhod kini sa kalantip sa hunahuna. Sa susama ang mga pagtuon nagpakita nga ang pag-obra sa utok maluya human sa pagkaon ug mga carbohydrate, sama sa tinapay, sereales, humay, o pasta. Kini tungod tingali kay ang mga carbohydrate magpadaghan sa kemikal nga gitawag ug serotonin diha sa utok ug magpahinabo sa usa ka tawo nga dukaon. Busa ang pipila ka nutrisyonista nagsugyot sa pagkaon ug dagaya-sa-protina nga mga pagkaon sa dili pa ang bisan unsang kalihokan nga nagkinahanglan ug kaigmat sa hunahuna.

Ang TV ug Kompiyuter nga Kaliwatan

Sulod sa katuigan ang mga edukador mibating ang TV ug ang paspas-molihok nga mga hulagway niini nagpamubo sa gitas-on sa pagtagad sa mga batan-on, ug ang pipila karon nagpasangil usab sa kompiyuter. Samtang gidebatehan pag maayo taliwala sa mga eksperto kon sa unsang paagi sa tino kining modernong mga teknolohiya mag-apektar sa mga batan-on, ang paggugol ug hilabihan ka daghang panahon sa pagtan-aw ug TV o pagdula ug mga dula sa kompiyuter dili gayod mapuslanon. Miangkon ang usa ka batan-on: “Sa mga butang sama sa mga dula sa video, kompiyuter, ug Internet, kaming mga bata giumol sa pagbaton dayon kon unsay among gusto.”

Ang problema mao, daghang butang sa kinabuhi makab-ot lamang pinaagig panlimbasog, pagkamalahutayon, ug sa kinaraang pagkamapailobon. (Itandi ang Hebreohanon 6:​12; Santiago 5:7.) Busa ayaw dahoma nga ang mga butang kinahanglang paspas ug makalingaw aron mahimong bililhon. Bisan pag ang pagtan-awg TV ug pagdulag mga dula sa kompiyuter mahimong makalingaw, nganong dili magdibuho, magdrowing, o magtuon sa pagtugtog ug usa ka instrumento sa musika? Ang maong mga kahanas hayan magpadako sa imong mga gahom sa pagsentro sa pagtagad.

Aduna bay laing mga paagi nga imong maugmad ang imong mga gahom sa pagsentro sa pagtagad? Sa pagkamatuod, aduna, ug ang umalabot nga artikulo mohisgot sa pipila niana.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 19]

Ikaw ba sagad nalisdan sa pagpamati sa klase?

[Blurb sa panid 20]

Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga ang dili-sustansiyadong mga pagkaon morag makapamenos sa kalantip sa hunahuna

[Hulagway sa panid 20]

“Usahay maghunahuna ako mahitungod sa mga babaye o sa pipila sa akong gikabalak-an”