Angay ba Natong Hinumdoman ang Nangagi?

“MAKALIMTAN ba sa mga Hudiyo ang Holocaust?” Kining pangutanaha gipatugbaw ni Virgil Elizondo, presidente sa Mexican American Cultural Center sa San Antonio, Texas. Kini nagpahinumdom kanato nga ang mabangis nga mga buhat nga nakita niining sigloha nagbilin ug dili-mapalang epekto sa panumdoman sa katibuk-an. Ang pagpuo sa kaliwat sa mga Armeniano (1915-23) ug ang pinakyaw nga pagpamatay sa mga taga-Cambodia (1975-​79) kinahanglang ilakip usab sa mabangis nga mga buhat sa ika-20ng siglo. Bisan pa niana, kulang pa ang listahan.

Diha sa usa ka pagsulay aron magkauli ang buut tali sa mga biktima ug sa ilang mga tigsakit, ang mga pangulo sa relihiyon ug politika sa daghang higayon nag-awhag sa mga tawo sa pagkalimot sa mabangis nga mga buhat nga naagoman. Kini nahitabo, pananglitan, sa Atenas, Gresya, sa 403 W.K.P. Bag-o pang nasaksihan sa siyudad ang kataposan sa malupigong diktatoryal nga pagmando sa Katloan ka Daogdaogan, usa ka pamunoan sa pipila ka tawo nga nagwagtang, hasta sa pisikal, sa halos tanang kaaway niini. Ang bag-ong mga gobernador naningkamot sa pagpabalik pag-usab sa sibil nga panaghiusa pinaagi sa pagpakanaog ug balaod sa paghatag ug amnestiya (gikan sa Gregong pulong nga nagkahulogang “kalimot” o “pagkamalimtanon”) sa mga tigpaluyo sa miagi nga pagpanglupig.

Posible Bang Makalimot Tungod Lang sa Gipakanaog nga Balaod?

Masayon ang pagsulay sa pagpala pinaagig balaod sa panumdoman sa mabangis nga mga buhat nga gipahamtang diha sa inosente. Ang mga magmamando makahukom sa paghimo niini alang sa politikal nga mga intereses, sama sa nahitabo sa karaang Gresya ug sa nagkalainlaing mga nasod sa Uropa sa kataposan sa Gubat sa Kalibotan II. Sa Italya, pananglitan, niadtong 1946 gideklarar sa usa ka balaod ang amnestiya sa kapin sa 200,000 ka lungsoranon nga “sad-an sa pagpakigbahin, sa dagko o gagmayng paagi, sa daotang mga buhat sa Pasistang rehimen,” nag-ingon ang mantalaang La Repubblica.

Apan, ang mga desisyon sa mga kagamhanan o sa publikong mga institusyon maoy usa ka butang. Ang mga pagbati sa indibiduwal nga mga sakop sa usa ka komunidad maoy lahi na nga butang. Imposible nga pinaagi sa gipakanaog nga balaod mapugos ang tagsatagsang mga lungsoranon​—tingali ang walay-mahimong mga biktima sa mabangis nga mga panag-away, mga pagpamatay, o ubang sinalbahis nga mga buhat​—sa pagkalimot sa nangaging mga pag-antos.

Kapin sa usa ka gatos ka milyong tawo ang nangamatay sa mga gubat niining sigloha lamang, human sa daghang dili-matukib nga pag-antos. Kon atong idugang kadtong tanang gipamatay sa mga masaker sa malinawng panahon, ang mabangis nga mga buhat dili gayod maihap. Himoon kutob sa mahimo sa daghang tawo nga wala gayoy usa niini ang makalimtan.

Kadtong Nagtinguha sa Pagpala sa Panumdoman

Kadtong nag-awhag sa mga biktima sa mabangis nga mga buhat o sa ilang mga kaliwatan sa pagpasaylo ug pagkalimot sagad mangusog nga ang paghinumdom sa nangagi mahimong tuboran lamang hinuon sa panagbahinbahin, ilabina kon dekada na ang milabay. Sila moingon nga ang pagkalimot magpahiusa, samtang ang paghinumdom dili na makabakwi sa nangaging kasaysayan, bisag unsa pa ka ngilngig sa mga pag-antos.

Apan sa pagsulay sa paghimo sa tawo sa pagkalimot, ang uban nakaabot sa punto sa paglimod sa pagkatinuod sa labing mangilngig nga mga krimen nga nahimo batok sa tawo. Gipaluyohan sa nag-angkong mga rebisyonista o mga magsusulat sa kasaysayan nga nagtinguha sa pag-usab sa kasaysayan, ang uban nag-ingon, pananglitan, nga wala gayoy nahitabong Holocaust.a Sila nag-organisar pa gani ug mga panaw ngadto sa mga kampo kanhi sa pagpamatay, sama sa Auschwitz o Treblinka, ug nagsulti sa mga bisita nga wala gayoy mga gas chamber niadtong mga dapita​—ug kini bisan pag adunay daghang nakasaksi mismo ug hilabihan ka daghang ebidensiya ug mga dokumentasyon.

Sa unsang paagi nga ang maong bakak nga mga ideya sa rebisyonista gidawat sa pipila ka pundok? Tungod kay ang uban mipili sa pagkalimot sa ilang kaugalingong responsibilidad ug sa responsibilidad sa ilang kaugalingong katawhan. Ngano? Tungod sa nasyonalismo, sa ilang kaugalingong ideolohiya, o sa batok-Hudiyo o ubang mga sentimento nga sama niana. Sa dihang makalimtan na ang mabangis nga mga buhat, nangatarongan ang mga rebisyonista, ang responsibilidad mawala. Apan kusganong gisuklan sa daghang tawo kining iresponsableng mga rebisyonista, nga gitawag sa usa ka Pranses nga magsusulat sa kasaysayan nga “mga mamumuno sa panumdoman.”

Sila Dili Makalimot

Malisod gayod kaayo alang sa namatyan sa pagkalimot sa namatayng mga minahal diha sa gubat o sa mabangis nga mga buhat. Apan, ang kadaghanan niadtong buot mahinumdom sa mga masaker ug mga pagpuo sa kaliwat nahinumdom tungod kay sila naglaom nga ang mga leksiyon nga makuha gikan sa ilang kaugalingong pag-antos ug ang pag-antos sa ilang mga minahal mapuslan aron malikayan ang bisan unsang pagsubli sa maong kabangisan.

Busa ang kagamhanang Aleman mihukom sa pagsaulog sa anibersaryo sa pagdiskobre sa mga kalisang nga gihimo sa mga Nazi didto sa mga kampong konsentrasyon sa Auschwitz. Ang katuyoan, sumala sa presidente sa Alemanya, mao nga “ang paghinumdom magsilbi ingong pasidaan sa umaabot nga mga kaliwatan.”

Sa susama, sa ika-50ng anibersaryo sa kataposan sa Gubat sa Kalibotan II, si Papa Juan Paulo II nangusog: “Sa pagdagan sa mga tuig, ang mga panumdoman sa Gubat kinahanglang dili moawop; hinunoa, kini angay mahimong tuboran sa leksiyon alang sa atong kaliwatan ug sa umaabot nga mga kaliwatan.” Bisan pa niana, kinahanglang isulti nga ang Iglesya Katolika dili kanunayng matinuoron sa paghinumdom sa mabangis nga mga buhat ug sa mga biktima niadtong mga tuiga.

Aron ang bag-ong mga kaliwatan makakuha usab ug mga leksiyon ug mga pasidaan gikan sa mga pagpuo niini sa mga kaliwat ug sa ubang mga nasod, ubay-ubayng mga museyo​—sama sa Holocaust Memorial Museum sa Washington, D.C., ug sa Beit Hashoah Museum of Tolerance sa Los Angeles​—gitukod. Sa samang katarongan, ang makatandog sa pagbati nga mga dokumentaryo ug ubang mga salida bahin niining ulohana ang gigama. Kining tanan maoy usa ka pagsulay sa pagpugong sa katawhan sa pagpala gikan sa ilang panumdoman sa mga tawong nag-antos sa mga kamot sa ubang mga tawo.

Nganong Hinumdoman?

“Kadtong dili makahinumdom sa nangagi tinong mobuhat niana pag-usab,” misulat ang Katsila-Amerikanong pilosopo nga si George Santayana. Ikasubo, mopatim-aw nga sa pagdagan sa daghang milenyo, ang katawhan daling nakalimot sa kaugalingong nangagi niini, busa naghukom sa kaugalingon sa pagbuhat pag-usab sa mao gihapong mapait nga mga kasaypanan.

Ang hataas ug mapintas sunodsunod nga pinakyawng pagpamatay sa tawo nagpasiugda nga ang pagmando sa tawo sa ubang mga tawo bug-os gayod nga kapakyasan. Ngano man? Tungod kay ang mga tawo kanunayng nagasubli sa mao gihapong paninugdang kasaypanan​—gisalikway nila ang Diyos ug ang iyang mga kasugoan. (Genesis 3:​1-6; Ecclesiastes 8:9) Ug karon, ingon gayod sa gitagna sa Bibliya, usa ka “baliko ug lubag nga kaliwatan” nagahimo sa mao gihapong buhat ug nagaani sa mga sangpotanan.​—Filipos 2:15; Salmo 92:​7; 2 Timoteo 3:​1-5, 13.

Sanglit atong gilangkit ang Maglalalang, si Jehova, sa atong panaghisgot, unsay iyang panghunahuna? Unsay iyang kalimtan, ug unsay iyang hinumdoman? Ang masakit ba nga panulondon sa mabangis nga mga buhat nga gihimo sa tawo mabuntog? “Ang pagkadaotan sa mga tuman-kadaotan matapos” ba?​—Salmo 7:9.

[Footnote]

[Blurb/Mga hulagway sa panid 7]

“Kadtong dili makahinumdom sa nangagi tinong mobuhat niana pag-usab.”—George Santayana

Sunoganan sa patayng lawas ug hudno sa kampong konsentrasyon sa Auschwitz

[Credit Line]

Oświęcim Museum