“Jenny Wren”—Gamayng Langgam, Kusganong Awit

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA

ANG mga primrose nagpat-akpat-ak sa hanayhayng tampi sa sapa samtang ang hayag sa adlaw nagsidlak lapos sa kakahoyan, nga nagpatahom sa nahumod-sa-ulan nga katanoman human sa hamubong pag-ulan. Nagpahulay ako diha sa natumbang kahoy, nga nagtan-aw sa duha ka gagmayng mga langgam nga abtik nga nagngadto-ngari sa usa ka luna sa patayng tanom nga bracken nga nagbitay sa bato ibabaw sa sapa.

Napukaw ang akong kamausisaon, ug mitindog ako aron mosusi. Akong nakaplagan ang daan na nakong gidudahan​—usa ka salag sa wren, nga nindot ang pagkagama gikan sa hinabol nga lumot ug maayong pagkatago taliwala sa nagbitay nga mga gihay sa bracken. Ang lagsik nga wren may sukod nga 10 sentimetros gikan sa tumoy sa sungo niini paingon sa ikog niini ug kasagarang gilantaw ingong usa sa kinagamyang mga langgam sa Britanya.a Tungod niini nga katarongan, niadtong 1937 ang dagway niini pinaugdong gikulit diha sa farthing, nga mao ang kinagamyang sensilyo sa Britanya nianang panahona.

Ang jenny wren, o kitty wren​—mga ngalan nga gihatag sa laki ug baye sa Ingles nga mga molupyo sa banika​—ilado sa Uropa, Eurasia, ug sa Tinipong Bansa. Sa Britanya kana mao ang labing kaylap nga pagkaapod-apod ug ang kinadaghanan sa tanang nagasanayng mga langgam. Ang maanindot, pakurog nga awit niini gipakasama nianang sa nightingale ug kusog kaayo nga kini madungog sa hapit usa ka kilometro nga gilay-on! Apan ang grabeng mga tingtugnaw nag-apektar kanila ug nahibaloang nakapatay ug hangtod sa 75 porsiyento sa populasyon sa wren. Sa maong mga panahon ang mga wren kasagarang mopili sa pagbatog nga magkatupad aron magpabiling init. Kapin sa 60 ka wren ang nakaplagan kanhi diha sa usa ka salag nga kahon, nga nagpunsisok.

Sa Abril ang laki magtukod ug nagkalainlaing maayong pagkatago nga pormag-simboryong mga salag. Human makompleto ang mga salag, ipakita sa laki sa iyang paris kanang tanan. Unya ang baye mopili ug usa ug hanigan kana ug mga balhibo. Sa pagkatapos sa Abril, nakapangitlog na siya ug lima o unom ka puting mga itlog nga dunay pula-kapehong mga puntik. Lumloman sa baye ang mga itlog nga mag-inusara sulod sa 14 ka adlaw, ug ang mga kuyabog mobiya sa salag human sa labing menos duha o kapin pang mga semana.

Normal ang duha ka hut-ong sa paglumlom sa ting-init, ug samtang ang baye maglumlom sa iyang ikaduhang hugpong sa mga itlog, ang laki maoy mag-atiman sa mga kuyabog gikan sa unang pagkapiso, ug usahay dad-on ang mga kuyabog ngadto sa usa sa iyang ubang mga salag. Kon maayo ang ting-init, nga dunay daghang insekto nga makaon, ang laki mokuhag ikaduhang kaparis ug papuy-on siya sa lain pa niyang mga balay.

Naglingkod sa natumbang kahoy, nabati nako ang kainit sa adlaw sa Mayo samtang nagtan-aw ako sa duha ka wren nga naglupadlupad ngadto-nganhi. Namatikdan nako ang ilang pula-kapehon nga balhibo ug rinayahang mga pako sa dihang mitugdon sila sa usa ka gamayng sanga duol sa akong gilingkoran. Apan unya, sa dihang nakita nila ako nga diha sa ilang teritoryo, ang ilang gagmayng mga ikog mituhoy, ug nagsugod sila sa ilang naghagonghong nga tingog sa alarma. Signal nako kana sa hilom ko nga pagbiya.

[Mga footnote]