Gutenberg—Kon Giunsa Niya Pagpalambo ang Kalibotan!
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ALEMANYA
UNSA ang imbensiyon sa miaging linibo ka tuig nga nakaimpluwensiya pag-ayo sa imong kinabuhi? Ang telepono ba, ang telebisyon, o ang awto? Lagmit walay usa niini. Sumala pa sa daghang eksperto, kadto mao ang de-makinang pagpatik. Ang tawo nga gipasidunggan sa pag-imbento sa unang praktikal nga metodo mao si Johannes Gensfleisch zur Laden, mas nailhan ingong Johannes Gutenberg. Naggikan siya sa aristokratikong kagikan ug busa dili kinahanglang moalagad sa regular nga pag-aprentis.
Ang imbensiyon ni Gutenberg gihubit ingong “ang bantogang Aleman nga amot sa sibilisasyon.” Ang matag nagpabiling kopya sa iyang obra maestra sa pagpatik—ang giingong 42-ka-linyang Gutenberg nga Bibliya—dako kaayog bili.
Ang Malamboong Mainz
Natawo si Gutenberg sa Mainz, sa mga tuig 1397. Nahimutang sa mga tampi sa Rhine River, ang Mainz niadtong tungora maoy usa ka lungsod sa 6,000 ka molupyo. Nailhan kini ingong Malamboong Mainz, ingong sentro sa gamhanang liga sa mga lungsod. Ang mga arsobispo sa Mainz maoy mga tigbotar sa Balaang Romanhong Imperyo. Ilado ang Mainz sa mga platero niini. Nakakat-on pag-ayo ang batan-ong si Johannes bahin sa pagtrabaho ug metal, lakip sa kon unsaon pagpahulma ug mga letra diha sa metal. Gumikan sa politikanhong kaguliyang, milangyaw siyag pipila ka tuig ngadto sa Strasbourg, diin siya mitrabaho ug gitudloan sa pagtabas ug mutya. Apan ang nagpapuliki niya pag-ayo mao ang iyang sekretong trabaho sa usa ka bag-ong imbensiyon. Gisulayan ni Gutenberg paghingpit ang arte sa de-makinang pagpatik.
Ang Pagkahenyo ni Gutenberg ug ang Kapital ni Fust
Mibalik si Gutenberg sa Mainz ug nagpadayon sa iyang mga eksperimento. Alang sa kapital, miduol siya kang Johann Fust, nga nagpahulam niyag 1,600 ka gulden—usa ka dakong kantidad sa panahon nga ang usa ka hanas nga magbubuhat mokita lamag 30 ka gulden sa usa ka tuig. Si Fust maoy usa ka utokang negosyante nga nakapanimahog ganansiya sa maong negosyo. Unsang negosyoha ang anaa sa hunahuna si Gutenberg?
Ang igmat nga panan-aw ni Gutenberg nakamatikod nga ang pipila ka butang gihimo nga dinaghan, ang matag usa managsama sa uban. Ang mga sensilyo, pananglitan, gitunaw, ug ang mga bala gihulma diha sa metal. Busa nganong dili magpatik ug ginatos ka managsamang mga panid sa pagsulat ug dayon tiponon ang mga panid nga sunodsunod ang numero aron mahimong managsamang mga libro? Unsang mga libroha? Gihunahuna niya ang Bibliya, usa ka libro nga mahal kaayo nga ang pipila lamang ka hamili ang dunay personal nga mga kopya. Gitumong ni Gutenberg ang paggamag daghan kaayong managsamang mga Bibliya, nga makapabarato niini pag-ayo kay sa gikinamot pagsulat nga mga kopya nga dili magdaot sa bisan unsang paagi sa katahom niini. Unsaon kini paghimo?
Ang kadaghanang libro gikinamot pagkopya, nga nagkinahanglag kakugi ug panahon. Ang pagpatik gisulayan ginamit ang gikinamot pagkulit nga mga bloke sa kahoy, ang matag usa naundan ug usa ka panid nga sinulat. Usa ka Insek nga ginganlag Pi Sheng naghimo pa ganig tinagsatagsa ka kulonong mga letra nga gamiton sa pagpatik. Sa Korea, ang mga letrang ginama sa tumbaga gigamit diha sa patikanan sa estado. Apan ang pagpatik ginamit ang movable type—ang tinagsatagsa nga ginamang mga letra nga mahimong ihan-ay pag-usab alang sa matag bag-ong panid—nagkinahanglag daghan kaayong letra, ug wala pay usang nakaugmad ug paagi sa pagpatungha niini. Kana gitagana kang Gutenberg.
Ingong usa ka eksperyensiyadong trabahante ug metal, iyang nasabtan nga ang pagpatik mahimo pag-ayo pinaagig mabalhinbalhin nga mga letra nga ginama, dili sa kulonon o kahoy, kondili sa metal. Hulmahon kini sa usa ka umolanan, dili kinulit o hinurno. Si Gutenberg nagkinahanglag mga umolanan nga magamit sa paghulma sa tanang 26 ka letra sa iyang alpabeto—diha sa gagmay ug dagkong mga letra—dugang pa sa nagdikit nga mga letra, marka sa pangompas, timaan, ug mga numero. Tanantanan, iyang gibanabana nga 290 ka karakter ang gikinahanglan, ang matag usa dunay dinosenang mga kaparehas.
Pagsugod sa Trabaho
Gipili ni Gutenberg ingong estilo sa iyang libro ang Gothic nga paagi sa pagsulat diha sa Latin, nga maoy gigamit sa mga monghe sa pagkopya sa Bibliya. Gigamit ang iyang kasinatian sa pagtrabahog metal, nagkulit siya diha sa gamayng puthawng bloke ug gipabugdong binalit-ad nga hulagway sa matag letra ug simbolo, nga mao, usa ka tataw nga hulagway diha sa nawong sa puthaw. (Hulagway 1) Kining puthawng iglalakra gigamit dayon sa pagduot sa hulagway ngadto sa gamay nga piraso sa mas humok nga metal, tumbaga man o sin-tumbaga. Ang resulta mao ang tinuod nga hulagway sa letra nga nalakra sa mas humok nga metal, nga gitawag ug matrix.
Ang sunod nga tikang naglakip sa usa ka hulmahan, nga maoy bunga sa pagkahenyo ni Gutenberg. Ang umolanan ingon ka dako sa kinumo sa lalaki ug abli sa taas ug sa ubos. Ang matrix alang sa usa ka letra gipahimutang sa ubos sa umolanan, ug ang tinunaw nga alloy gibubo sa ibabaw. (Hulagway 2) Ang alloy—lata, tingga, antimony, ug bismuth—mibugnaw ug migahig dali.
Ang alloy nga gikuha gikan sa umolanan duna nay gipabugdong balit-ad nga hulagway sa letra sa usa ka tumoy nga gitawag ug type. Ang proseso gisublisubli hangtod nga ang gikinahanglang gidaghanon sa piraso sa maong letra nagama. Dayon ang matrix gikuha gikan sa umolanan ug dayon gipulihan sa matrix sa sunod nga letra. Busa, ang bisan unsang gidaghanon sa piraso sa type sa matag letra ug simbolo magama sulod sa mubong panahon. Ang tanang type parehas ug gitas-on, sumala sa gikinahanglan ni Gutenberg.
Masugdan na ang pagpatik. Nagpili si Gutenberg ug teksto sa Bibliya nga buot niyang kopyahon. Naggunit ug pangtul-id nga gamayng kahoy, gigamit niya ang type sa pagtitik sa mga pulong, ug iyang giporma ang mga pulong ngadto sa mga linya sa teksto. (Hulagway 3) Gitul-id ang matag linya, sa ato pa, giparehas ang gitas-on. Naggamit ug galley, gihan-ay niya ang mga linya ngadto sa usa ka lindog sa teksto, duha ka lindog diha sa usa ka panid. (Hulagway 4)
Kini nga panid sa teksto pahugtan diha sa patag nga haniganan sa usa ka dut-anan ug dayon gibasa ug itom nga tinta. (Hulagway 5) Ang dut-anan—nga susama niadtong gigamit sa paghimog bino—nagbalhin sa tinta gikan sa type ngadto sa papel. Ang resulta mao ang usa ka pinatik nga panid. Dugang tinta ug papel ang gigamit ug ang proseso gisubli hangtod ang gikinahanglang gidaghanon sa mga kopya napatik. Sanglit mabalhinbalhin ang type, magamit kini pag-usab aron sa paghan-ay ug laing panid.
Obra Maestra sa Pagpatik
Ang trabahoan ni Gutenberg, nga may trabahanteng 15 ngadto sa 20 ka tawo, nagkompleto sa unang pinatik nga Bibliya sa 1455. Mga 180 ka kopya ang nahimo. Ang matag Bibliya adunay 1,282 ka panid, nga may 42-ka-linya sa usa ka panid, nga gipatik sa duha ka lindog. Ang pagtahi sa mga libro—ang matag Bibliya adunay duha ka tomo—ug ang gikamot pagdibuhong dayandayan sa mga ulohan ug sa unang letra sa matag kapitulo gihimo sa ulahi sa ubang trabahoan.
Mahanduraw ba nato kon unsa ka daghang piraso sa type ang gikinahanglan sa pagpatik sa Bibliya? Ang matag panid naundag halos 2,600 ka karakter. Ingnon ta nga si Gutenberg dunay unom ka typesetter, ang matag usa niini gigamit diha sa tulo ka panid nga dungan, busa nagkinahanglan silag mga 46,000 ka piraso. Ato dayong masabot nga ang hulmahan ni Gutenberg mao ang yawi sa pagpatik ginamit ang mabalhinbalhin nga mga letra.
Ang mga tawo nahingangha sa dihang ilang gitandi ang mga Bibliya: Ang matag pulong anaa sa samang posisyon. Imposible kadto sa gikinamot pagsulat nga mga dokumento. Si Günther S. Wegener misulat nga ang 42-ka-linyang Bibliya nakaangkon sa “maong panagkasama ug panagkaangay, kaharmonya ug kaanindot, nga ang mga magpapatik latas sa kapanahonan nahingangha niini nga obra maestra.”
Pagkaparot sa Pinansiyal
Bisan pa niana, si Fust mas interesadong makasapi kay sa pagpatunghag obra maestra. Ang ganansiya sa iyang kapital dugayng nakita kay sa gidahom. Nagbulag ang magkasosyo, ug sa 1455—nga mao na untay pagkatapos sa mga Bibliya—girimate ni Fust ang pahulam. Wala makabayad sa salapi si Gutenberg ug naparot sa misunod nga kaso sa korte. Napugos siya sa pagtugyan ngadto kang Fust sa labing menos pipila sa iyang kasangkapan sa pagpatik ug ang type alang sa mga Bibliya. Gibuksan ni Fust ang iyang kaugalingong imprentahanan duyog sa hanas nga empleyado ni Gutenberg nga si Peter Schöffer. Ang ilang negosyo, ang Fust and Schöffer, nakaani sa dungog nga gihagoan ni Gutenberg ug nahimong unang malamposon sa komersiyal nga imprentahanan sa kalibotan.
Gisulayan ni Gutenberg ang pagpadayon sa iyang trabaho pinaagig pagtukod ug laing imprentahanan. Ang ubang mga eskolar nagpasidungog kaniya sa ubang pinatik nga materyal nga pinetsahan pa balik sa ika-15ng siglo. Apan walay nakatumbas sa kahalangdon ug katahom sa 42-ka-linyang Bibliya. Niadtong 1462 ang kadaot mihampak pag-usab. Ingong resulta sa pag-ilogay ug gahom sulod sa Katolikong herarkiya, ang Mainz gisunog ug gikawatan. Nawad-an si Gutenberg sa iyang trabahoan sa ikaduhang higayon. Namatay siya unom ka tuig sa ulahi, sa Pebrero 1468.
Kabilin ni Gutenberg
Ang imbensiyon ni Gutenberg daling mikaylap. Sa tuig 1500, diha nay mga imprentahanan sa 60 ka lungsod sa Alemanya ug 12 diha sa lain pang Uropanhong mga nasod. “Ang kaugmaran sa pagpatik nagpahinabo sa kalit nga kausaban sa komunikasyon,” nag-ingon ang The New Encyclopædia Britannica. “Latas sa mosunod nga 500 ka tuig daghan kaayong kalamboan ang gihimo sa mga pamaagi sa pagpatik, apan ang paninugdang proseso nagpabiling mao gihapon.”
Ang pagpatik nag-usab sa Uropanhong kinabuhi, sanglit ang kahibalo dili na alang lamang sa mga hamili. Ang balita ug impormasyon nagsugod sa pagkadangat ngadto sa ordinaryong mga tawo, nga nahimong mas nasayod sa mga panghitabo sa iyang palibot. Ang pagpatik nagpahinabog panginahanglan sa paghatag sa matag usa ka nasodnong mga pinulongan ug usa ka sukdanan nga porma sa pagsulat nga masabtan sa tanan. Busa, ang Aleman, Iningles, ug Pranses nga mga pinulongan gihatagag sukdanan ug natipigan. Ang panginahanglan sa basahonon miuswag pag-ayo. Una pa kang Gutenberg diha lamay pipila ka libong manuskrito sa Uropa; 50 ka tuig human sa iyang kamatayon, diha nay milyonmilyong libro.
Ang ika-16 nga siglong Repormasyon wala unta masugdi kon wala pa ang de-makinang pagpatik. Ang Bibliya gihubad ngadto sa Aleman, Czech, Iningles, Italyano, Olandes, Polako, Pranses, ug Ruso, ug ang imprentahan nagpasayon sa pagpatik sa tinagpulo ka libong kopya. Gipahimuslan pag-ayo ni Martin Luther ang imprentahanan sa pagpakaylap sa iyang mensahe. Milampos siya sa iyang mga paningkamot diin ang uban, nga nagkinabuhi una pa sa imprentahanan ni Gutenberg, napakyas. Dili ikatingala nga si Luther naghubit sa imprentahanan ingong paagi sa Diyos “sa pagpakaylap sa tinuod nga relihiyon sa tibuok kalibotan”!
Nagpabiling mga Kopya sa Gutenberg nga Bibliya
Pila ka Gutenberg nga Bibliya ang nagpabilin? Hangtod niining di pa dugay ang gidaghanon gituohan nga 48—ang pipila niini dili kompleto—nga nakatagkatag palibot sa Uropa ug Amerika del Norte. Usa sa labing eleganteng mga kopya mao ang pergamino nga Bibliya diha sa Librarya sa Kongreso sa Washington, D.C. Dayon, sa 1996, nahimo ang makapaukyab nga kaplag: Ang dugang nga seksiyon sa Gutenberg nga Bibliya nakaplagan diha sa usa ka tipiganan sa mga talaan sa simbahan sa Rendsburg, Alemanya.—Tan-awa ang Pagmata! sa Enero 22, 1998, panid 29.
Pagkamapasalamaton nato nga ang Bibliya karon maarangan nang paliton ni bisan kinsa! Siyempre, wala kana magpasabot nga kita makapangita ug makapalit ug usa ka 42-ka-linyang Gutenberg nga Bibliya! Pilay kantidad sa usa ka buok? Ang Gutenberg Museum sa Mainz nakaangkon ug usa ka kopya niadtong 1978 sa kantidad nga 3.7 ka milyong deutsche mark (karon mga $2 milyones). Kanang maong Bibliya mobili na karon ug pila ka pilo nianang kantidara.
Unsay nakapatalagsaon sa Gutenberg nga Bibliya? Si Propesor Helmut Presser, kanhi direktor sa Gutenberg Museum, nagsugyot ug tulo ka rason. Una, ang Gutenberg nga Bibliya mao ang unang libro nga gipatik sa Kasadpan ginamit ang mabalhinbalhin nga mga letra. Ikaduha, kini mao ang unang Bibliya nga gipatik sukad. Ikatulo, makapahingangha ang kaanindot niini. Si Propesor Presser misulat nga diha sa Gutenberg nga Bibliya, atong makita ang “Gothic nga paagi sa pagsulat diha sa kinapungkayan niini.”
Ang mga tawo sa tanang kultura nakautang sa pagkahenyo ni Gutenberg. Iyang gitapo ang hulmahan, alloy, tinta, ug dut-anan. Iyang gihimong de-makina ang pagpatik ug nagpalambo sa kalibotan.
[Mga hulagway sa panid 16, 17]
1. Ang puthawng iglalakra gigamit sa pagduot sa hulagway sa letra ngadto sa tumbagang matrix
2. Ang tinunawng alloy gibubo ngadto sa hulmahan. Dihang migahi ang alloy, ang gikuhang type nagbaton ug balit-ad nga hulagway sa letra
3. Ang type gipahiluna diha sa usa ka tul-iranang kahoy aron sa pagtitik sa mga pulong, nga nagporma ug usa ka linya sa teksto
4. Ang mga linya gihan-ay ngadto sa mga lindog diha sa galley
5. Ang panid sa teksto gipahiluna diha sa patag nga haniganan sa dut-anan
6. Usa ka tumbagang plata nga kinulit ni Gutenberg, balik pa sa 1584
7. Karong adlawa, ang usa ka kopya sa Gutenberg nga Bibliya mokantidad ug milyones dolyares
[Credit Line]
Mga hulagway 1-4, 6, ug 7: Gutenberg-Museum Mainz; hulagway 5: Courtesy American Bible Society
[Picture Credit Line sa panid 16]
Talan-awon: Pinaagi sa Pagtugot sa British Library/Gutenberg Bible