Pagpaniid sa Kalibotan
“Ang Tuig nga Gidaot sa Kalayo ang Kalibotan”
Si Jean-Paul Jeanrenaud, pangulo sa programa sa kalasangan nga iya sa World Wide Fund for Nature International, nag-ingon nga “ang 1997 mahinumdoman ingong ang tuig nga gidaot sa kalayo ang kalibotan.” Ang grabeng mga sunog nahitabo sa matag kontinente gawas sa Antartika. Pananglitan, ang bililhong kakahoyan sa Indonesia ug Brazil, nga tumbas sa luna sa yuta sa Switzerland, nahurot pagkasunog. Ang mga hinungdan naggikan sa tinuyo nga pagkaingin alang sa mga katuyoang pang-agrikultura ngadto sa hulaw, nga gituohang resulta sa mga paghingapin sa kahimtang sa panahon nga gipahinabo sa El Niño. Ang misangpot nga tag-as nga mga sukod sa karbon dioksido gumikan sa pagsunog sa mga sugnod nga fossil nakadugang sa polusyon sa hangin ug nakapadugang sa kapeligrohan sa pag-init sa tibuok yuta, nagtaho ang mantalaan sa London nga The Independent. Si G. Jeanrenaud nagpasidaan: “Nagapatungha kita ug usa ka daotang siklo sa kalaglagan, diin ang daghang sunog maoy resulta sa mga kausaban sa kahimtang sa panahon ug nakaamot nga hinungdan niini nga mga kausaban.”
Dugang nga “Calcium” Gikinahanglan
“Tungod sa pagtubo sa ilang bukog, ang mga batan-on dunay dugang nga panginahanglan sa calcium,” nagpasidaan ang Aleman nga mantalaang Gesundheit in Wort und Bild (Kahimsog sa Pulong ug Hulagway). Ang rekomendadong adlaw-adlawng diyeta maoy 1,200 miligramos, apan 56 porsiyento lamang sa batan-ong kababayen-an ug 75 porsiyento sa batan-ong kalalakin-an sa Alemanya tali sa 15 ug 19 nga pangedaron ang nakaabot niana nga sukod. “Sa tibuok Uropa kulang ang suplay sa calcium alang sa batan-ong mga babaye,” matod ni Mary Fraser, sa European Foundation for Osteoporosis. Bisan pag dili mamatikdan sa taas nga panahon, ang maong kakulangan mahimong makaamot sa osteoporosis pagkatigulang. “Ang dagayag calcium nga mga pagkaon mao ang keso, gatas, yogurt, mga liso sa sesame, mga liso sa amaranth, mga soybin, berdeng utanon, mga nut, ug isda,” matod sa artikulo.
Ang Nangibabawng Dolyar
“Dili daghang Amerikano ang nakaamgo niini, apan mas daghang kuwarta sa T.B. ang naapod-apod gawas sa Tinipong Bansa kay sa sulod,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. “Sa $450 ka bilyon nga papel de bangko ug mga sensilyo nga anaa karon sa mga pitaka sa mga tawo, mga kaha sa tindahan, mga kaha de yero sa bangko, ug mga kutson, mga dos-tersiya—o $300 ka bilyon—ang anaa sa gawas sa nasod.” Ug kanang kantidara nagatubog $15 ka bilyon ngadto $20 ka bilyon kada tuig. Samtang ang salapi sa Tinipong Bansa giapod-apod lamang sa tag $20 nga mga papel de bangko, kasagaran sa salapi sa gawas sa nasod anaa sa tag $100 nga mga papel de bangko, nga nagpailang ginagamit ang salapi, dili alang sa ginagmayng adlaw-adlawng mga palitonon, kondili aron tigomon ug para sa komersiyal nga mga transaksiyon. Tinuod kini ilabina sa mga nasod diin dunay labihang implasyon ug ang mga tawo dili mosalig sa mga bangko. Mga 60 porsiyento sa bag-ong $100 nga mga papel de bangko nga giimprenta sa miaging tuig ang gipadala direkta ngadto sa laing nasod. Sa panglantaw sa T.B., ang dakong kantidad sa salapi nga ginaapod-apod sa gawas sa nasod mahisama sa paghatag ug walay interes nga pahulam ngadto sa gobyerno sa T.B. nga dili kinahanglang mag-ilis niini pinaagig mga kabtangan o mga serbisyo, nga nakapadaginot sa gobyerno ug bilyonbilyong dolyar.
Lisensiya sa Pagpanglungkab
“Ang mga pangulo sa Romano Katoliko sa Brazil maisogong namulong alang sa mga kabos ug gigutom, ug milaban niadtong nangawat ug pagkaon aron mabuhi,” nagtaho ang ENI Bulletin. Tungod sa grabeng hulaw sa amihanan-sidlakan sa Brazil, giaprobahan ang mga pagpanglungkab sa dagkong mga tindahan ug mga bodega. Sumala sa arsobispo sa Belo Horizonte, si kardinal Serafim Fernandes de Araujo, “ang simbahan wala magsaway kang bisan kinsa nga mokuhag pagkaon, bisag asa nila kini makaplagan, aron dili gutomon.” Ug si kardinal Paulo Evaristo Arns gikutlo nga nag-ingon: “Makig-away kami batok niining bag-ong liberalismo nga nagpatapok sa bahandi diha sa mga kamot sa pipila ka pinaborang mga tawo samtang ang mga kabos misamot pa ka kabos.” Siya midugang: “Panahon na alang sa mga tawo sa mga siyudad ug sa kabanikahan nga mahigmata.”
Luwan sa Utang
“Ang aberids nga [taga-Canada] mogastog $1,236 sa mga gasa, kalingawan ug pagbiyahe panahon sa pista opisyal,” nagtaho ang mantalaang The Vancouver Sun, ug “ang dakong bahin niana nga paggasto ikarga diha sa kredit kard.” Dunay dako kaayong emosyonal nga kapit-os nga mogastog kuwarta panahon sa Pasko, matod sa pinansiyal nga mga magtatambag, ug sa dihang kulang ang diyutayng kuwarta nga igastogasto, sayon rang magsigeg gasto pinaagi sa paggamit ug mga kredit kard. Ang usa ka magtatambag nagtuo nga ang kasegurohan sa panarbaho morag naghatag sa mga pumapalit ug “pagsalig nga dugangan ang ilang utang imbes bayran kini.” Sa ulahing bahin sa 1997, ang mga taga-Canada adunay kinatas-ang gidaghanon nga $20.42 ka bilyon sa wala mabayring mga balanse sa kredit-kard—doble sa 1991 nga gidaghanon. Gibanabana sa mga eksperto nga mokabat ug unom ka bulan nga mabayran sa aberids nga pumapalit ang mga inutang panahon sa pista opisyal ug nga daghan ang aduna gihapoy nabiling utang samtang mosugod sila sa lain na pod nga “mapatuyangong pagpamalit” pagkasunod nga panahon sa Pasko.
Gipakamenos ang Kamatayon
“Ang mga ginikanan ug mga magtutudlo ang angayng magkunhod sa pagkabayanihon nga gidasig sa mga sine ug TV aron dili pakamenoson ang kamatayon,” nagpatin-aw ang Jornal do Brasil. Ang usa ka pagtuon sa Rio de Janeiro nagpakita nga ang kabataan nga ubos sa 13 anyos ang pangedaron maoy naghimo sa 10 porsiyento sa mga krimen. “Mga bata kini nga nagdalag mga pusil, nangatake, nagpiang, o nagpatay sa mga kauban sa eskuylahan, ug sad-an sa seksuwal nga pag-abuso batok niadtong mas manghod pa,” nag-ingon ang artikulo. Matod sa sikyatristang si Alfredo Castro Neto: “Ang usa ka kultura nga sama sa atoa karon, nga nagadasig sa panag-indig ug nagapakita diha sa mga pelikula nga ang usa makapatay aron makuha ang gusto niya, makapadugang lamang sa kagubot sa hunahuna niining mga bataa.” Nga nagrekomendar ug makatudlo nga mga dulaan imbes mga pusil, ang edukador nga si Josefa Pech nag-ingon nga hinungdanong ipasabot sa bata nga kining “larawan sa usa ka bayani nga mopatay ni bisan kinsa maoy binuang ug dili tinuod ug nga ang mga hinagiban dili mga simbolo sa kahimtang o gahom kondili mga butang nga mopatayg mga tawo.”
Makamatay nga Rekord
“Ang pagtabako nagapatayg mas daghang Amerikano kada tuig kay sa tingob nga nangamatay panahon sa Gubat sa Kalibotan II ug sa Gubat sa Vietnam,” nag-ingon ang University of California Berkeley Wellness Letter. “Adlaw-adlaw kapin sa 1,200 ka Amerikano ang mamatay tungod sa mga hinungdan nga may kalabotan sa pagtabako, ang katumbas sa tulo o upat ka puno kaayong dagkong mga ayroplanong nahagsa nga walay naluwas.”
Sugilambong sa “Lemming” Napamatud-ang Sayop
Ang mga lemming—gagmayng mga ilaga nga nagpuyo sa bugnawng mga rehiyon sa amihanan—maghikog ba pinaagig tiningob nga paglumos? Daghang tawo ang nagtuo gihapon niini. Apan, ang mga siyentipiko dugay nang naghupot ug maduhaduhaong tinamdan ug karon ang usa ka grupo sa British Broadcasting Corporation Wildlife on One, nga naghimog pelikula sulod sa unom ka bulan sa kasadpan sa Artiko sa Canada, nakapamatuod nga sayop ang sugilambong. Basta aduna silay abiyo sa pagkaon, ang mga lemming mosanay ug magpunsisok sa kadaghan. Nan, sa unsang paagi mitungha ang estorya sa ilang tiningob nga paghikog? Tungod kini kay nakit-an ang mga lemming sa Norway nga wala tuyoang nangahulog ngadto sa tubig sa dihang nanglugsong sa mga bukid paingon sa mga dapit nga mas daghan ang pagkaon, nagtaho ang mantalaan sa London nga The Guardian.
Pagtulis sa mga Pasyente
Ang mga ospital sa Alemanya gihampak sa mga kawatan. “Tulo ka gatos ka pagpangawat kada tuig ang ginataho sa mga ospital sa unibersidad sa Cologne,” nagtaho ang mantalaang Emsdettener Tageblatt. “Usa ka pungpong sa mga bulak sa kamot, usa ka mabihagong pahiyom diha sa mga ngabil—ug para sa kawatan sa ospital, segurado na ang manggad.” Nga nagpakaaron-ingnong mga bisita sa pasyente, ang ilang teritoryo moabot gikan sa mga lamesa sa kiliran sa higdaan ngadto sa mga sab-itanan sa mga amerkana. Ang gulanggulang nga mga pasyente ilabinang nagpasayon sa pagpangawat sa mga kawatan. Pananglitan, usa ka tigulang nga lalaki ang nahibaloang nagtipig ug linibo ka deutsche mark ilalom sa unlan sa iyang katre sa ospital. Ang wala-limitahe nga mga oras sa pagduaw naghatag sa mga kawatan ug dakong kagawasan, ug halos bisan kinsa makasulod sa ospital nga dili santaon. Busa, gipasidan-an ang mga pasyente sa pagtipig sa ilang salapi ug mga manggad sulod sa kaha de yero sa ospital o sa laing dapit o sa paghatag niini sa usa ka tawo aron tipigan.
Mga Marka sa Dalunggan
Sa dihang ang usa ka kawatan nahukmang sad-an di pa dugay sa London, ang iyang dalunggan maoy nagpaila kaniya. Sa unsang paagi? Bisag maampingon siya kaayong dili gayod magbilin ug marka sa tudlo sa esena sa usa ka krimen, duna siyay batasan nga idip-ig ang iyang dalunggan sa bentana o sa yawihanan sa pagsusi kon duna bay tawo sa balay una pa manglungkab, sa ingon nagbilin sa iyang mga marka sa dalunggan. “Ang mga marka sa dalunggan ingon ka talagsaon sa mga marka sa tudlo,” matod ni Propesor Peter Vanesis, forensic pathologist sa Glasgow University sa Scotland. Ugaling, dili sama sa mga marka sa tudlo, ang mga dalunggan padayong magtubo sa tibuok hamtong nga kinabuhi, sama sa buhok ug mga kuko, nagtaho ang The Daily Telegraph sa London. Hinunoa, nahibalo ang mga polis nga ang atong mga dalunggan, unsa man ang gidak-on niini, maoy talagsaon, sama sa iyaha niini nga kawatan. Siya ang unang gihukmang sad-an sa Britanya pinasikad sa ebidensiya sa usa ka marka sa dalunggan, ug siya miangkon sa lima ka sumbong sa pagpanglungkab.