Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Daotan Bahin sa Tabi?

“Sa akong tunghaan sa hayskul, kini samag epidemya. Kami walay mga droga, o mga pusil, o pag-awayay—kami may tabi. Kana ang dakong problema.”—16-anyos nga si Michelle.a

ANG uban moingon nga lami kini. Ang uban moingon nga makahilo kini. Kini kanunay nga makaplagan diha sa mga magasin, mantalaan, ug mga programa sa telebisyon. Lamas usab kini sa daghang panaghisgotay. Unsa kini? Dili-pormal nga panag-estoryahay bahin sa mga tawo ug sa ilang personal nga mga kalihokan, nga sa laing ngalan nailhan ingong tabi.

Tingali walay makakuha sa atong pagtagad nga mas dali kay sa mga pulong, “Nakadungog ka ba sa labing bag-ong balita?” Ang mosunod niadtong mga pulonga tingali kamatuoran o tinumotumo—o tingalig diyutay sa matag usa. Bisan unsa pa ang kahimtang, ang tentasyon nga makigtabi mahimong kusganon. “Lisod kaayo nga mahimong dili interesado sa kalihokan sa ubang tawo,” matod sa 17-anyos nga si Lori. “May wala-ikasulting saad tali kanimo ug sa imong mga higala nga kon ikaw makakaplag ug makaiikag nga mga detalye, ikaw kinahanglang mosulti kanila.”

Kon Nganong Kini Buhaton Nato

Nganong nakita natong ang tabi makaiikag kaayo? Sa usa ka butang, ang mga tawo maoy sosyal nga mga linalang. Sa laing pagkasulti, ang mga tawo interesado sa mga tawo. Nan, kinaiyanhon lamang nga sa madugay o sa madali ang atong panaghisgotay motipas sa labing bag-ong mga panghitabo sa mga kinabuhi sa mga higala ug sa mga kaila.

Daotan ba kini? Dili kanunay. Kasagaran, ang dili-pormal nga panaghisgot motaganag mapuslanong impormasyon, sama sa kinsay magminyo, kinsay bag-o lang nanganak, ug kinsay nasakit. Bisan ang unang-siglong mga Kristohanon naghisgotay sa labing bag-ong mga panghitabo sa mga kinabuhi sa mga isigkamagtutuo. (Efeso 6:21, 22; Colosas 4:8, 9) Sa pagkatinuod, ang dili-pormal nga panaghisgot bahin sa mga higala ug sa mga kaila maoy dakong bahin sa paagi nga kita nakigkomunikar ug naghupot ug maayong mga relasyon.

Ang mga Lit-ag sa Makadaot nga Tabi

Apan, usahay ang panaghisgot bahin sa mga kinabuhi sa uban gitukmod sa butang gawas sa kabalaka. Pananglitan, ang 18-anyos nga si Deidra nag-ingon: “Ang mga tawo motabi aron makabaton ug popularidad. Sila maghunahuna nga sila [popular] pinaagi sa pagkahibalo sa usa ka estorya nga mas maayo kay sa estorya nga giasoy kanila.” Ang tinguha aron dayegon sa uban tingalig magtukmod sa usa ka tabian sa pagtuis sa mga kamatuoran. “Kon ikaw nahibalo sa estorya, ikaw may gahom sa paggamit niana,” nag-ingon ang 17-anyos nga si Rachel. “Sama kini sa imong lona, ug makahimo ka sa estorya nga abstrakto kutob sa imong gusto.”

Usahay, ang dili-tinuod nga tabi gigamit ingong usa ka paagi sa pagpanimalos. “Kas-a gipakaylap ko ang usa ka dili-tinuod nga tabi bahin sa akong higala,” nag-ingon ang 12-anyos nga si Amy. “Gibuhat ko kini tungod kay may gisulti siya bahin kanako.” Ang sangpotanan? “Sa sinugdan ako naghunahuna, Aha, nakabalos na ako kaniya.” Ugaling, si Amy nagpadayon sa pagpatin-aw: “Wala magdugay dili na kini makontrolar ug mas pa akong nasubo sa pagbuhat niini kay sa kon ako nagpakahilom pa sa sinugdan.”

Daling makita kon nganong ang tabi mahimong, ingon sa gisulti sa usa ka eksperto sa maayong-pangisip, “samag kalayo nga daling mokaylap.” (Itandi ang Santiago 3:5, 6.) Kon kini mahitabo, ang mga sangpotanan mahimong malaglagon. Pananglitan, komosta kon ang gipakaylap angay untang magpabiling kompidensiyal? O komosta kon ang tabi maoy bakak ug pinaagi sa pagpakaylap niini imong nadaot ang maayong reputasyon sa usa? “Usa sa akong mga higala nagsugod sa tabi nga ako nagdroga, nga dili tinuod,” nag-ingon ang 12-anyos nga si Bill. “Masakit kaayo kadto.”

Pagpahilom sa Makadaot nga Tabi

Uban ang maayong katarongan ang Bibliya nag-ingon nga “ang kamatayon ug kinabuhi maoy anaa sa gahom sa dila.” (Proverbio 18:21) Oo, ang atong mga pulong mahisamag mga galamiton sa pagtukod o mahisamag mga hinagiban sa pagguba. Ikasubo, daghan karong adlawa ang nagagamit sa ilang dila alang sa ulahi nga katuyoan. Sila nahisama sa pipila nga gihubit sa salmista nga si David nga “nagbaid sa ilang dila sama sa usa ka espada, nga nagpunting sa ilang pana, sa mapait nga sinultihan, sa pagpana gikan sa tagong mga dapit sa usa nga walay-ikasaway.”—Salmo 64:2-4.

Kadtong kinsa buot magpahimuot sa Diyos angayng dili magpakaylap sa dili-tinuod nga mga taho, kay ang Bibliya nag-ingon nga “ang bakakon nga mga ngabil maoy butang nga dulumtanan kang Jehova.” (Proverbio 12:22) Ang tinuyong pagsugod o pagpasa sa usa ka tabi nga imong nahibaloan nga dili-tinuod maoy pagpamakak, ug ang Bibliya nag-ingon nga ang mga Kristohanon kinahanglang ‘magsalikway sa kabakakan’ ug ‘mosulti sa kamatuoran ang matag usa . . . sa iyang silingan.’—Efeso 4:25.

Busa sa dili pa mosulti bahin sa laing tawo, pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Nahibalo ba gayod ako sa mga kamatuoran? Ang ako bang isulti magpakamenos sa pagtahod sa akong mamiminaw sa tawo nga akong gihisgotan? Kon mao, unsa ang akong motibo sa pagsulti niini?’ Hinumdomi kini: Ang kamatuoran nga ang butang tinuod dili mismo magpakamatarong sa pagpakaylap niini—ilabina kon ang impormasyon magdaot sa reputasyon sa usa ka tawo.

Ang laing pangutana ikasukna, ‘Sa unsang paagi ang akong pagpanabi makaapekto sa akong reputasyon?’ Oo, pinaagi sa pagtabi ikaw nagsulti bahin sa imong kaugalingon. Pananglitan, si Kristen nag-ingon: “Kon makahimo ka sa paggugol ug dakong panahon nga hisgotan ang ubang mga tawo, nan ang imong kaugalingong kinabuhi dili gayod makaiikag.” Si Lisa nakakaplag nga ang iyang reputasyon ingong tabian nakawala sa pagsalig sa iyang pinakasuod nga higala. “Miabot kini sa punto nga siya nagduhaduha kon ako ba kasaligan,” siya miingon. “Kadto makapasubo gayod—kinahanglan ko nga pamatud-an nga siya makasalig kanako.”

Kon nailhan ka nga tabian, ang mga tawo tingali maghunahuna kanimo ingong usa nga lagmit makahimog kadaot, ug dili na sila makig-uban kanimo. Ang usa ka sanglitanan sa Bibliya nag-ingon: “Ang tabian nagasuroysuroy ug nagatug-an sa mga sekreto; ayaw pagpakig-uban sa usa ka tawo kansang baba bukas kanunay.” (Proverbio 20:19, Beck) Apan nahibalo ka ba nga ikaw makaamot sa makadaot nga tabi bisag walay gisulti nga pulong?

Pagpamati—Ang Laing Dagway sa Tabi

Nagkinahanglan ug labing menos duha ka tawo aron magtabi—ang nagsulti ug ang namati. Bisag ang namati daw dili kaayo sad-an kay sa nagsulti, ang Bibliya nagtanyag ug lahing panglantaw sa maong butang. Sa Proverbio 17:4, mabasa nato: “Ang mamumuhat ug daotan nagatagad sa ngabil nga madaoton. Ang usa nga tigpamakak nagapaminaw sa dila sa nagapahinabog kagul-anan.” Busa ang namati sa tabi nagpas-an ug mabug-at nga responsibilidad. “Sa usa ka paagi mas grabe pa ang pagpamati sa tabi kay sa pagsulti niini,” nag-ingon ang magsusulat nga si Stephen M. Wylen. Nganong ingon niini? “Pinaagi sa mahinamong pagpamati,” si Wylen nagpadayon, “imong gidasig ang nagsulti nga magpadayon.”

Nan, unsay imong buhaton kon makadungog ka ug makadaot nga tabi? Pinaagi sa dili pagpakaaron-ingnon nga matarong sa kaugalingon, ikaw yanong makaingon: ‘Atong usbon ang topiko’ o, ‘gil-asan ko nga maghisgot bahin niini. Gawas pa, wala siya dinhi nga depensahan ang iyang kaugalingon.’

Apan komosta kon ang mga tawo magpahilayo kanimo tungod kay ikaw dili makigbahin sa ilang mga panaghisgot? Sa usa ka butang kini makahatag kanimo ug proteksiyon. Sa unsang paagi? Aw, hinumdomi nga ang tawo nga motabi kanimo bahin sa laing tawo malagmit motabi sa uban bahin kanimo. Busa, malikayan mo ang dakong kasubo pinaagi sa pagpakigsuod sa mga batan-on ug sa mga hamtong nga dili modaot sa uban pinaagi sa ilang sinultihan. Si Wylen nag-ingon: “Ang bisan unsa nga nawala kanimo nga imong giantos tungod sa dili pagtabi, imong makita sa dili madugay nga wala gayoy nawala kanimo gawas sa higayon nga ikaw mahimong alaot. Sa kapulihay ikaw mas bulahan sanglit imong maangkon ang reputasyon ingong usa ka tawong kasaligan.”

Labawng hinungdanon, ikaw makabaton ug maayong ngalan uban sa Diyos. Siya interesado sa paagi nga kita mosulti bahin sa uban, kay si Jesu-Kristo nagpasidaan: “Ang matag walay-kapuslanang sulti nga gipamulong sa mga tawo, sila mohatag ug pagpanubag mahitungod niini sa Adlaw sa Paghukom; kay pinaagi sa imong mga pulong ipahayag ka nga matarong, ug pinaagi sa imong mga pulong ikaw husgahan.”—Mateo 12:36, 37.

Nan, usa ka dalan sa kaalam ang pagsunod sa tambag ni apostol Pablo: “Himoon ninyong tumong nga magkinabuhing malinawon ug nga magatagad sa inyong kaugalingong kalihokan.” (1 Tesalonica 4:11) Ang pagbuhat niini motabang kanimo sa paghupot ug maayong mga relasyon sa uban ug usa ka maayong baroganan uban sa Diyos.

[Footnote]

[Kahon sa panid 19]

“Ang Labing Dakong Instrumento sa Tabi sa Kalibotan”

Nakadungog ka ba sa labing bag-ong balita? Uban sa pag-abot sa elektronikong koreyo, E-mail, ang tabi anaa na karon sa labing modernong kasangkapan. Sa pagkatinuod, ang magsusulat nga si Seth Godin nagtawag sa E-mail “ang labing dakong instrumento sa tabi sa kalibotan.” Samtang gidawat ang mga kaayohan niini, siya nagpasidaan: “Ang usa makasugod sa usa ka butang nga tinuod o dili tinuod, ug dihadiha libolibong tawo ang makahibalo niini.”

Ang E-mail makaabot sa daghang gumagamit—ug makaabot kanila sa madali. Nag-ingon si Godin: “Kini ang unang bag-ong matang sa komunikasyon nga nagkombinar sa kahinungdanon ug sa maayong-pagkapalandong nga ideya sa usa ka butang nga sinulat uban sa kadali ug dihadihang pagtagad nga ikahatag sa usa ka tawag sa telepono.” Nan, sa pagkamaalamon, sa dihang magpadala ug E-mail, tinoa nga tin-aw ang tuyo sa imong mensahe. Ug sa tanang paagi, ayaw pagpasa ug dili-kompirmadong impormasyon ngadto sa mga higala.

[Mga hulagway sa panid 18]

Ang tawo nga motabi kanimo bahin sa laing tawo . . . malagmit motabi sa uban bahin kanimo