Pagpaniid sa Kalibotan
Kanihit sa Hanas nga mga Ginikanan
Ang unang nasyonal nga surbi sa Canada bahin sa pagmatutog anak nagpadayag nga “daghan [nga ginikanan] nakulangan bisan sa paninugdang kahibalo kon sa unsang paagi ang mga anak motubo ug kon sa unsang paagi ang mga ginikanan makatabang sa maong proseso,” matod sa National Post. Sa kapig 1,600 ka “mga amahan, mga inahan, ug dalagang mga inahan nga may mga anak ubos sa edad nga sayis” nga gisurbi, 92 porsiyento miila nga ang pagkaginikanan mao ang labing hinungdanong butang nga ilang mahimo. Bisan pa niana, “ubos sa katunga ang bug-os nahibalo nga sila makaimpluwensiya sa positibong paagi sa sukod sa intelihensiya sa ilang anak pinaagi sa pagbasa kanila, pagpakigdula kanila, paghikap kanila, o pagkupot kanila.” Dugang pa, mga 30 porsiyento “nagtuo nga ang matag masuso natawo nga may usa ka sukod sa intelihensiya, nga dili mapauswag o makunhoran sa paagi sa pagpakiglabot kanila sa mga ginikanan.” Ang maong mga kaplag makapabalaka, matod sa Post, sanglit ang panukiduki nagpadayag nga “ang unang lima ka tuig sa usa ka bata hinungdanon kaayo sa pag-ugmad sa ilang katakos sa pagkakat-on, pagmugna, paghigugma, pagsalig, ug pag-ugmad sa lig-ong kaamgohan sa ilang kaugalingon.”
Bulagon sa Sweden ang Simbahan ug Estado
Ang Simbahan sa Sweden nag-ingon nga mabulag kini sa Estado sa Enero 1, 2000. Ang maong aksiyon magputol sa koneksiyon tali niini ug sa Swekong gobyerno nga naglungtad sukad sa ika-16 nga siglo. “Hangtod pa sa unang adlaw sa Enero 1996 posible nga ang mga bata awtomatikong mahimong mga membro sa Simbahan sa Sweden sa pagkatawo, basta usa sa mga ginikanan maoy membro,” matod sa opisyal nga Web site sa simbahan. “Ang pagbawtismo dili kinahanglanon.” Ang reporma giaprobahan sa Swekong gobyerno sa 1995 human sa upat ka dekadang panaglantugi ug mga sugyot sulod sa konsilyo sa simbahan. Mga 88 porsiyento sa Swekong populasyon maoy mga membro sa Simbahan sa Sweden.
Kabangisan Batok sa mga Kompiyuter
“Unsay imong buhaton sa dihang ang imong PC [personal computer] dili mobuhat sa imong gustong ipabuhat niini?” nangutana ang on-line nga Alemang magasing PC Welt. “Imo bang pukpokon kini? O imong ideretsog labay sa bentana?” Ang maong mga reaksiyon dili talagsaon. Sa usa ka tibuok-kalibotang surbi sa 150 ka manedyer sa teknolohiya sa impormasyon, 83 porsiyento mitaho sa pagsilaob sa kasuko o dihadihang kabangisan nga gitumong sa mga kompiyuter. Ang mga tiggamit nga maglagot tungod sa dakong panahon sa pagbalhin sa impormasyon ngadto sa laing kompiyuter o sa usa ka mouse nga dili moobra usahay maglambos sa monitor, magsuntok sa teklado, maglabay sa mouse sa bungbong, o magpatid pa sa kompiyuter. Bisan tuod ang kompiyuter maoy pasanginlan sa kalagot sa tiggamit, kasagarang ang tiggamit maoy nakaingon sa suliran. Pananglitan, usa ka trabahante nasuko sa iyang E-mail nga programa tungod kay napakyas kini sa pagpadalag sulat. Sa ulahi nakaplagang inay i-entra ang adres sa E-mail, iyang natayp ang adres sa kalye.
Mamesti Aron Molampos
Sa dihang mangandam ka alang sa usa ka interbiyo alang sa trabaho, maayong hinumdoman nga “ang maayog-pamesti nga mga tawo magbilin ug maayong mga impresyon,” matod sa Toronto Star nga mantalaan. Kana tungod kay ang unang impresyon molungtad ug dugayng panahon. Busa, “ang paninugdang mensahe alang niadtong anaa sa negosyo mao: Kon danghag ka bahin sa imong panagway, ikaw danghag gayod,” matod sa taho. Ang mga eksperto nag-ingon nga ang usa ka tawo nga hapsay ug hinlog panagway magapasa sa wala-isulting pasalig sa umaabot nga mga amo o mga kliyente nga sila makadahom ug trabahong de-kalidad. Ang mga konsultant bahin sa impresyon nagpasiugda usab nga “ang tul-id nga barog ug maabtikong presensiya mohatag ug kusganong unang impresyon. Ang imong paningog ug katulin sa pagsulti makaapektar sa sangpotanan.”
Modernong-Adlaw nga mga Pirata
“Ang pagpamirata mao gayod ang bugtong kinadak-ang kapeligrohan sa modernong pagnabigar karong adlawa,” taho sa International Herald Tribune. Ang mga pag-atake sa mga pirata nagdaghan, ilabina sa kadagatan sa Habagatan-sidlakang Asia, lagmit ingong resulta sa nakunhorang mga patrolya sa nebi sa maong dapit. Ang maong kadagatan, diin ang pipila sa labing puliking mga dalan sa barko nahimutang, motaganag daghang kinawat alang sa mga pirata, kinsa gihunahunang nagalihok gikan sa daghang nahilit nga kaislahan sa rehiyon. Ang armado-kaayong mga pirata mogamit ug mga tuling lantsa sa gabii sa pagpanulis sa mga barko sa tanan nilang katigayonan. Ang mga opisyales nag-ingon nga ang mga pirata, kay lisod dakpon samtang anaa sa dagat, masanta lamang kon sila mabantayan diha sa mamala, diin ibaligya nila ang ilang kinawat nga manggad.
Mga Minahan ug Bulawan sa Ehipto
Ang mga minahan ug bulawan sa Ehipto giingong nagpatunghag kapin sa 1,500 toneladang bulawan sa karaang kapanahonan. Bisan pag duolag 2,000 ka tuig na sukad namina ang dudaghang bulawan didto, ang mga geologo nagbanabana nga daghan pang bulawan ang nabilin sa yuta. “Buot namong ipasig-uli ang himaya sa mga Paraon ug buksan pag-usab ang among mga minahan nga naglungtad sulod sa kapig 6,000 ka tuig,” matod ni Sami El-Raghy, nagdumalang direktor sa usa ka Australianhong kompaniya nga tigminag bulawan. Ang gobyerno sa Ehipto naghatag sa iyang kompaniya sa mga katungod sa pagsusi sa dapit sa Silangang Desyerto nga tapad sa Pulang Dagat, diin 16 ka minahan sa panahon sa mga Paraon ang nasayrang naglungtad. Bisan pa niana, ang usa ka 2,900-tuig nga mapa nga nadiskobrehan sa Luxor (karaang Thebes) sa 1820 nagpaila nga adunay 104 ka nawalang minahan usab sa dapit, nga natabonan sa balas sa desyerto. Sumala sa The Wall Street Journal, gituohan nga pinaagi sa paggamit ug modernong mga teknik, ang pipila tingali mahimong moobra pag-usab nga mga minahan ug bulawan.
Unom ka Bilyon ug Nagdugang Pa
Ang United Nations Population Fund nagbanabana nga ang populasyon sa kalibotan moabot ug unom ka bilyon sa Oktubre 12, 1999. Gidangtan lamag 12 ka tuig nga ang populasyon sa kalibotan miuswag gikan sa lima ngadto sa unom ka bilyon, matod ni Carl Haub, sa Population Reference Bureau. Sumala sa usa ka taho sa buro, “ang populasyon sa kalibotan mitubog 4.4 bilyon sa ika-20ng siglo,” samtang sa ika-19ng siglo, “ang populasyon mitubo lamag mga 600 milyon.” Ang mga pag-uswag sa gidahom nga gitas-on sa kinabuhi mao ang pangunang hinungdan kon nganong ang populasyon sa kalibotan misulbong sa ika-20ng siglo. “Karong adlawa, mga 98 porsiyento sa uswag sa populasyon sa kalibotan mahitabo diha sa kabos nga kanasoran,” matod ni Haub.
Talagsaong mga Temperatura
“Sa 1998, ang aberids nga temperatura sa Yuta literal nga milapaw sa tumoy sa tsart,” matod sa usa ka pahayag alang sa prensa sa Worldwatch Institute. Ang hataas nga mga temperatura sa atmospera moresulta sa mas daghang inalisngaw ug ulan, nga, sa baylo, magmugnag mas makadaot nga mga bagyo. Pananglitan, “ang kadaot nga nalangkit sa panahon sa tibuok kalibotan mitotal ug $92 bilyon sa 1998, nga taas ug katingad-anang 53 porsiyento gikan sa miaging rekord nga $60 bilyon sa 1996,” matod sa Worldwatch. Dugang pa, ang talagsaong mga bagyo ug mga baha nagpugos sa gibanabanang 300 milyong tawo sa pagpahawa sa ilang mga balay sa 1998. Ang mga siyentipiko wala makatino kon ang 1998 maoy dili lang kasagaran o kon mopadayon ba ang maong madaotong uso. Ugaling, ang taho miingon: “Ang mga sumbanan sa klima nagpailang ang mga panghitabo sa 1998 mahimong pasiuna sa umaabot.”
Paspas nga Pagpasig-uli sa Lasang
Usa ka luna sa bagang lasang sa Amazon nga nadaot tungod sa pagmina nahimong usa ka malamboong lasang sulod sa duha ka tuig, taho sa magasing New Scientist. Ang mga siyentipiko sa Embrapa, usa ka sentro sa panukiduki sa pag-uma sa gobyerno sa Brazil, nakaugmad ug usa ka paagi sa pagpasulod sa bakterya nga magbalhin sa nitroheno aron magamit diha sa mga liso sa kahoy. Sa dihang itanom, ang ilang pagtubo mokusog pag-ayo. Ang teknik nagmalamposon sa Oriximiná, sa amihanang estado sa Pará, diin ang pagminag bauxite nakapahinabog dakong kaupaw sa lasang. Ang mga tigdukiduki nagagamit sa bag-ong metodo diha sa silangang baybayon sa Brazil, diin 6 porsiyento lamang sa orihinal nga lasang ang nagpabilin, pahayag sa magasin.
Ang Bili sa Usa ka Inahan
Kon sumahon nimo ang mga suweldo alang sa tanang trabaho nga himoon sa usa ka inahan sa tibuok tuig, pilay bili sa iyang mga serbisyo? Sumala sa usa ka taho diha sa The Washington Post, makadawat siyag $508,700 sa usa ka tuig! Ang maong kantidad gibase sa usa ka pagtuon sa aberids nga mga suweldo alang sa mga trabaho nga naandang ginahimo sa mga inahan. Kini mao ang pipila sa 17 ka trabaho nga nalakip sa taho, uban ang ilang aberids nga tinuig nga suweldo: Tig-atiman ug bata, $13,000; drayber ug bus, $32,000; sikologo, $29,000; tig-alimag hayop, $17,000; rehistradong nars, $35,000; pangulong kosinero, $40,000; ug eskribyente sa opisina, $19,000. Sumala kang Ric Edelman, tsirman sa kompaniya sa mga serbisyong pinansiyal nga maoy nagdumala sa pagtuon, kining mga numeroha wala maglakip sa mga galastohan nga sama sa seguro sa gobyerno ug ubang mga benepisyo sa pagretiro.