Mga Laberinto—Nganong Makapaikag Kaayo?

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya

Ang mga laberinto makapahadlok, makapalibog, o makapahigawad niadtong mosulod. Apan ang karaang mga laberinto nalambigit usab sa matuotuohon nga mga sugilanon. Nan, nganong ang mga magtutukod ug simbahan sa Kakristiyanohan nagsukip sa mga laberinto diha sa ilang mga tinukod? Ang tubag makapaikag.

UNSA ang labing talagsaong tinukod sa karaang mga Ehiptohanon? Sumala sa pipila ka magsusulat, dili ang mga piramide, sumala sa pagtuo sa kadaghanan, apan, hinunoa, mao ang ilang talagsaong Laberinto. Kana gitukod duol sa Lanawng Moeris, nga nailhan karon nga Lanawng Qarun, nga anaa sa kasadpan sa Suba sa Nilo ug 80 kilometros habagatan sa modernong siyudad sa Cairo.

Sa ikalimang siglo W.K.P., ang Gregong historyano nga si Herodotus misulat: “Giduaw ko kining dapita [ang Laberinto] ug nadiskobrehan nga makapahingangha kini kaayo; kay kon ang tanang paril ug ubang dagkong mga binuhat sa mga Grego mahimong usahon, dili kana makatupong, sa kahago kaha o sa gasto, niini nga Laberinto.” Midugang siya: “Hilupigan sa Laberinto ang mga piramide.” Upat ka siglo sa ulahi si Strabo, laing Gregong historyano, nagpahayag nga ang Laberinto “usa ka buhat nga motupong sa mga Piramide,” bisan pag niadtong panahona kadto nadaot na pag-ayo.

Ang dapit giduaw sa historyanong si F. Barham Zincke niadtong 1871, ug ang puwesto sa kataposan napaila sa arkeologong si Flinders Petrie sa 1888. Mga tipik lamang sa Laberinto ang nahibilin niadto, ug karong adlawa ang mga giyang basahon talagsa rang maghisgot niana. Bisan pa niana, sa usa ka panahon ang Laberinto nabantog. Unsay hitsura niadto, ug nganong gitukod kadto?

Kabatbatan ug Katuyoan

Ang Laberinto gitukod sayo kaayo sa kasaysayan sa Ehipto, lagmit sa wala pa gani magpuyo sa Ehipto ang mga Hebreohanon. (Genesis 46:1-27) Giingon nga kini may 3,000 ka lawak nga giangay pagbahinbahin tali sa duha ka andana—nga usa ka andana anaa sa ilalom sa yuta. Mikobre kadto sa katibuk-ang luna nga mga 70,000 ka metro kuwadrado.

Komplikado kaayo ug makalilibog ang makutihong sistema sa mga agianan, mga sawang, mga lawak, ug mga kolumna sa Laberinto, nga ang usa ka estranyo dili gayod makatultol sa iyang dalan pasulod—o pagawas—nga walay giya. Ataon ang kangitngit sa kinadak-ang bahin niana, ug sa dihang buksan ang pipila ka pultahan, giingon nga kana sila nagpatunghag makahahadlok nga tingog, nga samag dalugdog. Human mous-os ang Ehiptohanong Gahom sa Kalibotan, ang makapahinganghang mga haligi nga ginama sa pulang granito, dagko kaayong mga papan nga bato, ug pinasinaw pag-ayong mga anapog sa Laberinto gipangawat ug gigamit pag-usab.

Bisan pag gikataho nga ang Laberinto nagsilbing sentro nga gikan niana ang mga hari sa Ehipto nagdumala sa nasod, ang tinuod nga obra niadto maoy relihiyoso. Kadto maoy templo diin ang mga halad gihimo ngadto sa tanang diyos sa Ehipto. Walay mga bisita ang gitugtang motan-aw sa mga lawak sa silong sa Laberinto, nga nasudlan sa mga lubnganan alang sa mga hari ug sa sagradong mga buaya.

Ang sumala-sa-sugilambong nga kahulogan sa Laberinto hisabtan pag-ayo nga langkit sa relihiyosong mga rituwal nga nasentro sa Ehiptohanong diyos nga si Osiris, kinsa gituohan sa mga Ehiptohanon nga sa nangagi maoy hari sa Ehipto. Si Osiris mao ang diyos sa mga patay, o ang diyos sa laing kalibotan.

Mitolohiya ug Pagkadili-Mamatay

Ang pagkamatay ni Osiris gidula diha sa Ehiptohanong tinuig nga Misteryong Drama. Si Apis, usa ka sagradong torong baka, patyon sa seremonyal nga paagi puli kang Osiris taliwala sa kusog nga pagtiyabaw ug paghilak. Ang kalipay mobanos sa maong paghilak inigpahibalo sa nagdumalang pari ngadto sa katawhan sa makalipayng balita bahin sa pagkabanhaw ni Osiris. Alang sa mga Ehiptohanon, kining misteryosong mga panghitabo mao ang sentro sa ilang paglaom sa kinabuhi. Nagtuo sila nga ang matag tawo, dili lamang ang hari, giila nga mao si Osiris panahon sa kamatayon.

Ang librong The Labyrinth, nga giedit ni Propesor S. H. Hooke, nag-ingon: “Sa Ehipto ang karaang sugilambong bahin kang Osiris nagpaila sa kalungtaran sa mga puwersa nga nagpameligro sa kinabuhi sa hari-diyos, sa yuta man ug sa laing kalibotan.” Ang Laberinto, tungod sa makalilibog nga sistema sa mga agianan niini, sa ingon gituohan nga maghatag ug panalipod alang sa diyos-hari gikan sa iyang mga kaaway niining kinabuhia ug sa sunod—bisan gikan sa kamatayon mismo.

Sa kadugayan, ang pagtuo sa pagkadili-mamatay sa tawo gituohan na gayod sa karaang Ehipto ug sa tibuok nga karaang kalibotan. Sa pagkatinuod, ang pagtulon-an bahin sa pagkadili-mamatay sa tawhanong kalag nga naugmad latas sa misunod nga mga siglo sa wala madugay gituohan dili lamang sa mga hari kondili sa tibuok katawhan.

Ang Laberinto sa Creta

Ang laberinto sa Knossos, sa isla sa Creta, lagmit gitukod mga pipila ka tuig human sa Ehiptohanong laberinto. Bisan pag ang puwesto niini wala pa tinong mapaila, ang mga talaan nag-ingon nga kini maoy susama, apan mas gamay kaayo kay, sa Ehiptohanong disenyo.a Ang Ingles nga pulong nga “labyrinth” mahimong may-kalangkitan sa laʹbrys, usa ka dobleg-ulo nga atsa nga naghawas sa duha ka sungay sa sagradong torong baka. Ang maong torong baka maoy bahin sa Minoan (Cretanhon) nga pagsimba, nga dulot naimpluwensiyahan sa mitolohiya.

Ang laberinto sa Creta nabantog sa mitolohiya tungod sa nagpuyo niini nga si Minotaur—usa ka tinumotumo nga tawong may ulo sa torong baka. Si Pasiphaë, ang asawa ni Minos, hari sa Creta, giingong nanganak sa maong linalang—kanay gipasukaran sa ngalang Minotaur, nga nagkahulogang “Toro ni Minos.” Sumala sa kasugiran, ang siyudad sa Atenas napildi sa usa ka gubat batok sa Creta, ug ang katawhan niini napugos matag siyam ka tuig sa pagpadalag 14 ka batan-on—7 ka batang lalaki ug 7 ka batang babaye—ingong mga halad kang Minotaur. Kining maong mga batan-on buhian paingon sa laberinto, diin sila masalaag ug unya gituohang gikaon ni Minotaur.

Sa kadugayan, hinunoa, usa ka batan-on, si Theseus, midawat sa hagit ug misulod sa laberinto aron pagpatay niining tinumotumo nga mangtas. Sa pagkahibalag niini, giingon nga si Theseus nakapatay kang Minotaur pinaagi sa iyang espada. Aron makaikyas, gibalik niyag subay ang iyang agi pinaagi sa pagsunod ug bulawanong hilo, nga iyang gibutang gikan sa entrada sa laberinto. Ang hilo gihatag kaniya ni Ariadne, ang anak babaye ni Haring Minos.

Si Michael Ayrton, kinsa mitukod ug gipanaghap nga modelo sa laberinto sa Creta, misaysay: “Ang kinabuhi sa matag tawo maoy usa ka laberinto nga ang iyang kamatayon anaa sa sentro niini, ug bisan human sa kamatayon mahimong moagi siya sa kataposang laberinto sa dili pa matapos ang tanan alang kaniya.” Sa maong diwa, ang pag-ikyas ni Theseus sumala sa kasugiran gikan sa laberinto nagsimbolo sa iyang pagkatawo pag-usab, iyang pag-ikyas gikan sa kamatayon. Sa makausa pa, ang pagtulon-an bahin sa pagkadili-mamatay sa tawo madayag.

Gresya ug Roma

Ang disenyo sa klasikong laberinto sa Creta makita diha sa metal nga mga kuwarta nga hikaplagan sa Knossos. Sa wala madugay ang maong disenyo gisundog sa mga Grego ug mga Romano. Si Pliny naghisgot sa usa ka laberinto sa isla sa Samos sa Mediteranyo ug sa lain, nga nailhan tungod sa katahom sa 150 ka kolumna niini, sa isla sa Lemnos. Naghisgot usab siya sa usa ka makutihong lubnganang Etruscanhon nga gihisgotan sa sinulat sa usa ka una-unang magsusulat, si Varro, nga giingong adunay laberinto sa ilalom sa yuta.

Ang siyudad sa Pompeii, nga gilaglag sa usa ka pagbuto sa Bukid sa Vesuvius sa 79 K.P., naglakip ug labing menos duha ka pang-adornong mga laberinto. Usa niini, ang Balay sa Laberinto, nabantog tungod sa talagsaong mosaiko sa bakbak sa dalan nga naghulagway sa panag-away ni Theseus ug ni Minotaur. Ang magsusulat nga si Marcel Brion nagpatuo nga kini maoy “usa ka pasumbingay sa tawhanong kinabuhi ug sa lisod nga mga panaw nga pagahimoon sa kalag niining kalibotana ug sa sunod sa dili pa modangat sa bulahang kahimtang sa pagkadili-mamatay.”

Ang mga bata sa karaang Romanhong kalibotan nagdula ug mga dula diha sa mga disenyo sa laberinto nga gihikay sa mga nataran ug diha sa mga bakbak sa dalan. Karong adlawa sa tibuok Uropa adunay daghang bilin sa mga salog nga may mosaiko nga disenyo sa laberinto diha sa nakubkobang mga balay sa banika sa mga datong Romano ug sa ubang mga tinukod sa gobyerno sa Roma. Apan ang mga ideyang binase sa mitolohiya sa wala madugay mikaylap sa halayo pa.

Ngadto sa Daghang Nasod

Ang templo ni Halebid, sa Mysore, India, adunay usa ka kinulit nga seksiyon nga naglakip sa usa ka laberinto. Nga gitukod sa mga ika-13ng siglo K.P., kini naghulagway sa usa ka hugna gikan sa Mahabharata.

Ang mga Insek nagtuo nga ang daotang mga espiritu makalupad lamang sa tul-id nga linya, mao nga sila nagtukod ug mga entrada sa yanong mga matang sa laberinto aron ang daotang mga espiritu dili makasulod sa ilang mga balay ug mga siyudad.

Sa Scandinavia, adunay kapin sa 600 ka laberinto sa bato diha sa lapyahan sa Baltic nga Dagat. Giingon nga daghan kanila gihimo sa lokal nga mga mananagat nga sa kamatuotuohon mosubay niana aron maseguro ang daghang kuhang isda ug luwas nga pagpauli.

Sa St. Agnes, usa ka gamayng isla duol sa habagatan-kasadpang baybayon sa Cornwall, Inglaterra, adunay usa ka laberinto nga gibag-o niadtong 1726 sa usa ka magbalantay sa parola diha sa puwesto sa una-unang disenyo.

Ang makapaikag ilabina sa daghan mao nga ang laberinto gisukip sa mga simbahan sa Kakristiyanohan. Tagda ang pipila ka pananglitan.

Mga Laberinto sa Kakristiyanohan

Sa daghang talagsaong mga laberinto sa relihiyosong mga tinukod sa Kakristiyanohan, usa sa labing gamay mao gayod ang ika-15ng siglo linginong kinulit nga kahoyng adorno sa taas sa atop sa St. Mary Redcliffe, usa ka simbahan sa Bristol, Inglaterra. Nga pininturahan sa bulawan ug itom, kini adunay diametro nga 20 sentimetros. Ang labing bantog nga laberinto anaa sa Chartres Cathedral sa Pransiya. Nga gihimo sa tuig 1235, sa asul ug puti nga bato, kini diyes metros sa diametro.

Ang dagkong mga laberinto sa salog gipahiluna diha sa ubang Pranses ug Italyanhong mga katedral ug mga simbahan sa edad media, lakip ang anaa sa Amiens, Bayeux, Orléans, Ravenna, ug Toulouse. Ang usang anaa sa Reims giguba 200 ka tuig nga miagi, ug ang laberinto sa Mirepoix Cathedral naglakip sa duol-sa-tunga nga Minotaur.

Bahin sa paglakip sa mga laberinto nganha sa iladong relihiyosong mga tinukod, usa ka magsusulat nagsulat: “Ang paganong laberinto gidawat sa Kristohanong simbahan sa edad media ug gipasibo alang sa kaugalingong gamit niini pinaagi sa paglakip ug Kristohanong simbolo diha sa disenyo.” Busa, ang mga laberinto lagmit gigamit sa mga simbahan sa Kakristiyanohan aron maghawas sa Kristohanong kinabuhi, nga nahiuyon sa mitolohiya nga naestablisar sa karaang mga Ehiptohanon.

Ang mga laberinto gigamit usab sa pagpasundayag sa mga pagpanaw sa mga krusadero ngadto sa Jerusalem. Ang pag-abot sa sentro nagsimbolo sa pag-abot sa Jerusalem ug pagdangat sa kaluwasan. Alang sa pipila ka magsisimba ang usa ka laberinto maoy usa ka ruta sa pagpenitensiya nga makompleto nga magluhod tingali aron maangkon ang kapasayloan sa mga sala o subayon sa rituwalistikong paagi ingong kapuli sa usa ka balaanong pagpanaw ngadto sa Balaang Yuta.

Mga Laberinto sa Balili

Ang mga laberinto nga gikulit sa yuta, nga nailhang mga laberinto sa balili, gigama sa ika-12 ug ika-13 nga mga siglo, ilabina sa Inglaterra. Sa ulahi sa walay duhaduha daghan ang gigamit alang sa mga katuyoan sa kalingawan, apan sanglit kaamgid sila sa mga laberinto diha sa mga simbahan, ang pipila ka tawo naghatag usab ug relihiyosong kahulogan niana nila. Ang kinadak-ang laberinto sa balili sa kalibotan, nga gihunahuna sa pipila ka awtoridad nga kapig 800 ka tuig na, anaa sa publikong yuta sa Saffron Walden, sa probinsiya sa Essex. Kini talagsaon sa pagkaagi nga kini adunay upat ka dagko, gipataas nga mga kotakota. Ang gitas-on sa agianan niini halos duha ka kilometro.

Si W. H. Matthews nagkonektar sa makasaysayanhon/sugilambong nga kinaiyahan, nga nag-ingon nga ang relihiyosong mga laberinto “maisip nga simbolo sa komplikadong tentasyon niining kalibotanong kinabuhi, nga matadlas lamang nga luwas pinaagi sa Ariadne nga hilo sa kaluoy sa Diyos.”—Mazes and Labyrinths—Their History and Development.

Natingala ka ba nga ang mga laberinto, bisan pag pagano ug kagikan, maoy mga bahin sa Kakristiyanohan? Ang matuod nga Kristiyanidad ikapahiuyon ba sa paganong patuotuo?

Nahiuyon sa Kristohanong Pagtuo?

Bisan pag makaiikag ang kasaysayan sa laberinto, ang mga pagtuo labot niini dili uyon sa Kristohanong pagtuo. Sa bisan diin ang Bibliya wala magtudlo nga ang tawhanong kalag maoy bulag ug lahi sa lawas ug kini magpadayong buhi sa dihang mamatay ang usa ka tawo. Hinunoa, ang Bibliya nagtudlo nga ang tawhanong kalag mamatay. Nag-ingon kini: “Ang kalag nga makasala—kini mismo mamatay.”—Ezequiel 18:4.

Ang Pulong sa Diyos, ang Bibliya, gamhanan ug gipanig-ingon sa usa ka espada, “ang espada sa espiritu.” Ang mga Kristohanon mahanasong magagamit niining hinagibana aron pagbuntog sa tinuod, labaw-tawhanon, dili-makitang espiritung linalang ug sa iyang mga demonyo, dili sa usa ka tinumotumo nga si Minotaur. (Efeso 6:12, 17) Ingong resulta, sila may pagtuo nga dili mapukan ug seguradong paglaom sa kaluwasan. Kini magtultol kanila latas sa kalaglagan niining presenteng sistema sa mga butang ngadto sa usa ka bag-ong kalibotan sa pagkamatarong—butang nga dili gayod mahimo sa pagtuo sa sugilambong.—2 Pedro 3:13.

[Footnote]

[Kahon sa panid 22]

Mga Laberinto Alang sa Kalingawan

Unom ka gatos ka tuig kanhi, usa ka bag-ong matang sa laberinto ang gimugna. Kini walay relihiyosong kahulogan apan gidisenyo aron idayandayan. Sa tibuok Inglaterra ang yanohong mga laberinto sa hardin sa wala madugay nahimong kasagarang bahin. Sa kadugayan ang mga laberinto gimugna uban ang mas kuting mga disenyo, ug ang ilang mga agianan gilinyahan ug tanom nga boxwood, nga hapsayng matupihan.

Sa katuigang bag-o pa daghang moderno, makutihong mga laberinto ang mitungha sa tibuok kalibotan. Nagustohan kini sa mga bata ug sa mga dagkong tawo. Kana sila makalingaw!

[Kahon/Hulagway sa panid 24]

Paggamit ug Laberinto sa Kakristiyanohan

Ang Westminster Abbey sa London karong bag-o nagpailaila niining bag-ong binordahang hapin sa altar. Matikdi ang laberinto diha sa sentro nga giabayan sa “A” (alpha, “ANG SINUGDANAN”) ug “Ω” (omega, “ANG KATAPOSAN”). Sa sentro niining laberinto nga disenyo, matikdi ang “I AM,” o “Ako Mao,” nga naghawas kang Jehova, ang dakong “Ako Mao” nga gihisgotan sa Exodo 3:14, King James Version. Kini usa ka makaiikag nga modernong pananglitan sa suod nga kalangkitan sa laberinto uban sa relihiyon karong adlawa.

[Credit Line]]

Photo: David Johnson

[Mga hulagway sa panid 21]

Metal nga mga kuwarta sa ikaupat ug ikalima ka siglo W.K.P. nga makaplagan sa Knossos, Creta. Matikdi ang laberinto nga disenyo ug ang ulo sa torong baka, nga naghawas kang Minotaur

[Credit Line]

Copyright British Museum

[Hulagway sa panid 23]

Ang kinadak-ang laberinto sa balili sa kalibotan, sa Saffron Walden, Inglaterra

[Credit Line]

Courtesy Saffron Walden Tourist Office