Domesday Book—Usa ka Talagsaong Surbi

Si William, nga duke sa Normandy (usa ka rehiyon sa France), nagsakop sa England niadtong 1066. Paglabay sa 19 ka tuig, iyang gipasurbi ang iyang bag-ong teritoryo. Ang mga rekord niini nga surbi gisulat diha sa librong Domesday Book. Nganong usa gihapon kini sa labing importanteng libro sa kasaysayan sa England?

SI William midunggo duol sa Hastings, England, niadtong Septiyembre 1066. Pagka-Oktubre 14, iyang gipildi ang kasundalohan ni Haring Harold, nga namatay sa maong gubat. Sa Adlaw sa Pasko nianang tuiga, si William, nga sa ulahi gitawag ug Mananaog, gikoronahan sa Westminster Abbey, sa London. Unsay kahimtang sa mga Ingles ubos sa ilang bag-ong hari?

Ang Dakong Surbi

Gipildi ni Haring William I ang amihanan sa nasod ug gisakop ang dakong teritoryo pinaagi sa pagpapha sa mga molupyo niini. “Bisan tuod ang mga tawo kaniadto medyo naanad sa kabangisan,” matod sa kanhing staff tutor sa Oxford University nga si Trevor Rowley, “ang paglaglag sa amihanan (1068-70) ikaingon nga hilabihan ka pintas.” Si William kanunayng nag-atubang ug rebelyon, ug ang iyang kasundalohan nga mga napulo ka libo nagpuyo taliwala sa masuk-anong populasyon nga mga duha ka milyon. Sa ngadto-ngadto, ang mga taga-Normandy nakatukod ug kapig 500 ka kuta sa tibuok nasod—ang labing inila mao ang Tower of London.

Sa Disyembre 1085, 19 ka tuig human sa iyang pag-atake, si William miestar ug lima ka adlaw sa Gloucester, England uban sa iyang mga opisyal sa palasyo aron planohon ang pagsurbi sa tibuok nasod, walay labot ang London ug Winchester. Sa unang bahin sa 1086, ang hari nagpadalag mga komisyonado sa pito ka rehiyon aron pangutan-on ang hawas sa matag rehiyon ug sutaon ang bahandi sa nasod.

Ang hari nagkinahanglag salapi nga isuhol sa iyang kasundalohan. Kinahanglan usab niyang husayon ang mga panagbangi labot sa pagpanag-iya sa yuta. Kon mahimo niya kana, ang mga tawo sa Normandy ug sa ubang bahin sa France manimuyo sa England, ug padayong madominar sa mga taga-Normandy ang nasod.

“Domesday”

Wala madugay human sa iyang kadaogan batok sa mga Ingles, gihatag ni Haring William ang yuta sa prominenteng mga Ingles ngadto sa prominenteng mga taga-Normandy. Ang pagsurbi ni William sa England nagpakita nga ang katunga sa bili sa yuta sa tibuok nasod gipanag-iya sa halos 200 ka tawo, ug 2 lang kanila ang Ingles. Sa mga 6,000 nga Ingles nga mga saop, daghan kanila ang napugos sa pag-abang sa yuta nga ilang gipanag-iya sa wala pa ang 1066, samtang ang mga kabos ug mga walay yuta kinahanglang mangamas aron mabuhi.

Tungod sa maong surbi, nahimong legal ang pagpanag-iya sa mga taga-Normandy ug yuta. Gipatas-an usab ang kantidad sa yuta ug balay, maingon man ang mga kakahoyan ug kapatagan, alang sa buluhisan. Bisan ang mga hayop—baka man o baboy—gilakip ug surbi. Ang dinaogdaog nga mga Ingles nabalaka sa mga detalye nga nasulat sa surbi sanglit wala silay mahimo sa pag-apelar niana. Ilang gipakasama ang maong surbi sa “Adlaw sa Paghukom.” Busa sa ulahi kini gitawag nga Domesday Book.

Ang Domesday Book duha ka tomo nga gisulat diha sa pergamino sa pinulongang Latin. Ang Great Domesday, nga mas dagkog panid, dunay 413 ka palid; ang Little Domesday dunay 475 ka gagmayng palid.a Wala makompleto ang pagsulat sa Domesday Book kay namatay si William sa 1087. Giunsa man nila pagtapos ang surbi sa usa lang ka tuig?

Napanunod sa mga taga-Normandy gikan sa mga Ingles ang pipila ka opisyal nga rekord maylabot sa mga tag-iyag yuta ug mga saop, maingon man ang rekord sa kita sa gobyerno ug mga buhis. Pinasukad niini, ang mga taga-Normandy naghimog bag-ong kalkulasyon sa buluhisan pinaagi sa pagpadalag mga opisyal sa matag rehiyon aron mohimog surbi.

Ang Libro Karon

Sa karaang panahon, ang Domesday Book sagad dad-on sa harianong pamilya sa ilang panaw. Sa sinugdan, gigamit lang kini sa pagpamatuod kon kinsay tag-iya sa yuta; apan sa ika-18ng siglo, gigamit kini sa inilang Ingles nga huradong si Sir William Blackstone sa pagtino sa katungod sa pipila ka saop sa pagboto. Kini gitipigan sa lainlaing lokasyon, apan karon anaa na kini sa The National Archives sa United Kingdom.

Sa pagsaulog sa ika-900 nga anibersaryo niini niadtong 1986, kini nga libro gibahin sa lima ka tomo. Adunay rebisadong hubad niini sa Iningles alang sa mga eskolar ug mga historyano. Ang usa ka komentaryo sa BBC nagtawag niini nga “basehanang dokumento sa tipiganag rekord sa nasod ug . . . balido gihapong ebidensiya sa titulo sa yuta.” Kini gigamit niadtong 1958 sa pagtino sa katungod sa usa ka karaang lungsod sa pagbukas ug tiyanggihan.

Ang mga arkeologo mokonsulta gihapon karon sa Domesday Book aron mahibaloan kon asa mahimutang ang karaang komunidad sa mga Ingles ug taga-Normandy. Kini hinungdanon gihapon nga tuboran sa impormasyon nga nahimong pasukaranan sa pagkatukod sa Ingles nga nasod.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 23]

KRUSADA NI WILLIAM

Mihangyo si William sa papa nga ang iyang pagpanulong himoong krusada, nga misaad nga iyang hatagag dakong gahom ang papa sa pagkontrolar sa rebelyosong simbahan sa England. Misugot dayon ang papa. Maayo kaayo kini nga estratehiya ni William, matod pa ni Propesor David C. Douglas. Laing iladong magsusulat sa kasaysayan nga si George M. Trevelyan miingon diha sa iyang basahong History of England nga “ang bandera nga simbolo sa Papa ug ang iyang bendisyon nakabentaha kang William kay ang iyang pagpanulong nga morag pagpanulis nahimo hinuong krusada.”

[Credit Line]

© The Bridgeman Art Library

[Mapa sa panid 22]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ENGLAND

LONDON

Hastings

English Channel

NORMANDY

[Picture Credit Line sa panid 22]

Book: Mary Evans/The National Archives, London, England