Wala Maghunahuna sa Pagkompromiso!
ANG kamot ni Jehova nag-uban sa unang mga sumusunod ni Jesu-Kristo. (Buhat 11:21) Pinaagi sa tabang sa Diyos, sila nagsunod sa matarong nga dalan nga walay pagkompromiso. Nga sila usab nakaagig pagsupak ug gani gilutos sa hilabihan maoy makasaysayanhong kamatuoran nga ilado kaayo.
Ang integridad sa unang matinumanong mga sumusunod ni Kristo nabantog nga kamatuoran. Bisan magkahulogan sa ilang kamatayon, sila midumili sa pagkompromiso sa ilang pagtuo. Apan nganong gitratar sila nga pintas kaayo?
Gidumtan nga Walay Pasikaranan
Sama kang Jesus, ang matuod nga mga Kristohanon wala makig-ambit sa mga pangagpas ug mga tinuohan niining kalibotana. (1 Juan 4:4-6) Dugang pa, ang pag-uswag sa Kristiyanidad “tulin kaayo, ug ang kalamposan niini talagsaon, nga ang makalilisang nga panagbangi [batok sa imperyal nga gahom sa Roma] dili kalikayan,” pahayag sa historyador nga si Edmond de Pressensé.
Kas-a gipadapat ni Jesus sa iyang kaugalingon ang matagnaong salmo, nga nagaingon: “Sila nanagdumot kanako nga walay pasikaranan.” (Juan 15:25; Salmo 69:4) Una sultihi ang iyang mga tinun-an niini, siya nagpasidaan: “Ang ulipon dili labaw sa iyang agalon. Kon ako ilang gilutos, kamo usab ilang pagalutoson.” (Juan 15:20) Dili mahimong sayon ang pagsunod sa iyang mga tunob. Sa usa ka butang, ang relihiyosong mga pangulo taliwala sa mga Hudiyo magatratar sa Hudiyong mga tinun-an ni Jesus ingong mga apostata sa Hudaismo. Sa dihang ang mga sumusunod ni Jesus gimandoan nga dili na mosulti mahitungod kaniya, hinunoa, sila midumili sa pagsunod ug sa ingon ikompromiso ang ilang pagtuo.—Buhat 4:17-20; 5:27-32.
Sa pamatuod nga gipresentar sa Hudiyong Sanhedrin dili pa dugay human sa Pentekostes 33 K.P., ang tinun-an nga si Esteban gisumbong nga “nagsultig mga pasipala batok kang Moises ug sa Diyos.” Bisag mapanamastamason ang mga sumbong, siya gibato hangtod sa kamatayon. Ingong sangpotanan, “mibangon ang dakong paglutos batok sa kongregasyon sa Jerusalem,” ug “ang tanan gawas sa mga apostoles nahitibulaag sa tibuok nga kayutaan sa Judea ug Samaria.” (Buhat 6:11, 13; 8:1) Daghan ang gibilanggo.
Ang mga Hudiyo migukod sa mga sumusunod ni Jesus “uban sa dili malukmay nga pagdumot,” matud sa librong Christianity and the Roman Empire. Gani, ang Romanhong kagamhanan subsob nga molihok aron sa pagpanalipod sa mga Kristohanon! Pananglitan, ang Romanhong kasundalohan nagluwas kang apostol Pablo gikan sa mga Hudiyo nga buot mopatay kaniya. (Buhat 21:26-36) Bisan pa, ang relasyon tali sa mga Kristohanon ug sa mga Romano nagpabiling salikwaot.
Gipadako sa Roma ang Paglutos
Mga siyam ka tuig human sa pagkamatay ni Esteban, ang Romanong magmamando nga si Herodes Agrippa I nagpapatay kang apostol Santiago aron makabaton ug pag-uyon sa mga Hudiyo. (Buhat 12:1-3) Niadtong tungora, ang pagtuo kang Kristo mikaylap na sa Roma. (Buhat 2:10) Niadtong 64 K.P., ang dakong bahin sa siyudad naugdaw sa sunog. Ang makalilisang nga paglutos sa mga Kristohanon misunod human sila pasanginli ni Nero sa nahitabong katalagman sa iyang paningkamot nga pahilomon ang mga hungihong nga siya ang may tulubagon sa sunog. Iya ba kahang gisunog ang siyudad aron tukoron kana pag-usab sa mas maanindot nga paagi ug nganlan kana pag-usab nga Neropolis awat kaniya? O ang iya ba kahang emperatris nga si Poppaea, usa ka proselitang Hudiyo nga dayag may kayugot sa mga Kristohanon, nag-impluwensiya sa iyang desisyon sa pagsumbong kanila? Ang mga tigsusi dili segurado, apan ang epekto makalilisang.
Ang Romanong historyador nga si Tacitus miingon: “Gibugalbugalan pa ang mga patyonon; nabistehan ug mga panit sa mga hayop, [ang mga Kristohanon] gikuniskunis sa mga iro; sila gilansang sa mga krus; sila gibuboan ug pangpasiga aron sa pagkagabii, magsilbi silang mga suga,” tawhanong mga sulo sa pag-iwag sa imperyal nga mga tanaman. Si Tacitus, nga dili higala sa mga Kristohanon, midugang: “Bisan sila mga sad-an, ug takos sa talagsaong silot, sila nakapukaw ug kaluoy, kay gilaglag, dili tungod sa katilingbanong kaayohan, kondili tungod sa kapintas sa usa ka tawo,” si Nero.
Tin-aw nga Kalainan
Bisan mihaom sa katuyoan ni Nero nga kapasanginlan ang mga Kristohanon sa pagkalaglag sa Roma, wala gayod niya sila did-i o misalikway sa Kristiyanidad ingong usa ka relihiyon sulod sa Estado. Busa ngano man nga ang mga Romano miuyon sa paglutos? Tungod kay “ang gamayng Kristohanong katilingban nakasamok sa mailibgon-sa-kalingawan nga paganong kalibotan tungod sa ilang pagkarelihiyoso ug sa ilang pagkaligdong,” matud sa historyador nga si Will Durant. Ang kalainan tali sa Kristiyanidad ug sa nagaulag-dugo nga mga dula sa Romanhong gladyador dako kaayo. Ang usa ka kahigayonan aron mapuo sa mga Romano ang mga Kristohanon ug sa ingon mahupay ang ilang mga tanlag dili gayod mahimong palabyon.
Ingong gahom sa kalibotan, ang Roma daw walay kapildihan. Ang mga Romano nagtuo nga usa ka katarongan sa ilang militaryong gahom mao ang ilang pagsimba sa tanang diyosdiyos. Busa dili gayod sila makasabot sa eksklusibong pagsimba sa Kristohanon sa usa ka Diyos ug ang pagsalikway niini sa tanang ubang mga diyos, lakip sa pagsimba sa emperador. Dili katingad-an nga ang Roma naglantaw sa Kristiyanidad ingong usa ka impluwensiya nga nagapahuyang sa pinakapundasyon sa empiryo.
Ang Bili sa Pagpamatuod
Sa naghinapos na ang unang siglo K.P., si apostol Juan gihinginlan ngadto sa isla sa Patmos “tungod sa pagsulti mahitungod sa Diyos ug sa pagpamatuod kang Jesus.” (Pinadayag 1:9) Ang Romanhong emperador nga si Domitian gituohang maoy responsable niana. Hinuon, walay sapayan sa pagpit-os nga gipahamtang nganha sa mga sumusunod ni Jesus, sa pagkatapos sa siglo, ang Kristiyanidad mikaylap na sa Romanhong Empiryo. Sa unsang paagi kini nahimo? Ang A History of the Early Church nag-ingon nga ang Kristiyanidad “nahiusa sa ministeryo niana.” Sama kang Juan, ang gilutos nga sayong mga Kristohanon dili mokompromiso sa ilang pagtuo apan masibotong mipadayon sa pagsulti mahitungod sa Diyos ug sa pagpamatuod kang Jesus.—Buhat 20:20, 21; 2 Timoteo 4:2.
Ang paglutos sa mga Kristohanon may bag-ong hugna sa pagka 112 K.P., duha ka tuig human itudlo ni Emperador Trajan si Pliny ingong gobernador sa Bitinia (karon amihanan-kasadpang Turkey). Ang milabay nga administrasyon didto dili higpit, nga misangpot sa kawalay-kahusay. Ang mga templo halos walay tawo, ug ang halin sa kumpay alang sa ihalaray nga mga hayop mius-os ug dako. Ang mga negosyante mipasangil sa pagkayano sa Kristohanong pagsimba, kay wala kini ing mga halad nga mananap ug mga diyosdiyos.
Si Pliny naningkamot gayod aron ipasig-uli ang paganong pagsimba, samtang ang mga Kristohanon nawad-an sa ilang kinabuhi tungod sa pagdumili sa paghalad ug bino ug kamangyan atubangan sa mga rebulto sa emperador. Sa ulahi, ang Romanhong mga awtoridad midawat nga ang mga Kristohanon “maoy mga tawong hinlo sa moral, apan dili masabtan ang ilang kasuko sa karaang relihiyosong tradisyon,” matud ni Propesor Henry Chadwick. Bisan tuod ang pagkahimong Kristohanon nagpabiling usa ka krimen nga ang silot kamatayon, ang tinuod nga mga sumusunod ni Jesus wala maghunahuna sa pagkompromiso.
Ang pagdumot usab misangpot sa “kasuko nga gipahinabo sa mga pamilyang pagano tungod sa pagkakombirtir sa indibiduwal nga mga membro,” matud ni Propesor W. M. Ramsay. “Ang sosyal nga kinabuhi malisod kaayo sa dihang ang silingan nimo dili mosunod sa pinakaordinaryong kustombre sa katilingban sa katarongan nga kana nagpasabot sa pag-ila sa paganong mga diyosdiyos,” pahayag ni Dr. J. W. C. Wand. Dili ikatingala nga daghan ang naglantaw sa unang mga Kristohanon ingong mga nanagdumot sa katawhan o nag-isip kanila ingong mga ateyista.
Ang Pag-uswag Nagdalag Mas Dako nga Paglutos
Si Polycarp, gikataho nga natudloan ni apostol Juan, nahimong talahurong ansiano sa siyudad sa Smyrna (karon Izmir). Tungod sa iyang pagtuo siya gisunog sa estaka niadtong 155 K.P. Ang Romanong gobernador sa probinsiya nga si Statius Quadratus nagtapok sa mga tawo. Ang estadyum napuno sa nasuko nga mga pagano nga nagtamay sa 86-anyos nga Polycarp tungod sa pagpaluya niya sa pagsimba sa ilang mga diyos, ug ang panatikong mga Hudiyo andam nga mihakot ug sugnod, nga gamiton sa pagsunog kang Polycarp, bisan pag gihimo nila kana sa dakong Igpapahulay.
Usa ka bul-og sa paglutos ang sunod nga mihapak sa mga Kristohanon sa tibuok Romanhong kalibotan. Ubos ni Emperador Marcus Aurelius, mas daghang Kristohanon ang namatay. Kon sila Romanhong mga lungsoranon, sila namatay pinaagig espada; kon dili, sila namatay pinaagig mabangis nga mga hayop diha sa ampiteatro. Unsay ilang sala? Ang ilang pagka-Kristiyano lamang nga midumili sa pagkompromiso o sa pagsalikway sa ilang pagtuo.
Ang modernong Pranses nga siyudad sa Lyons mitungha gikan sa Romanhong koloniya sa Lugdunum, pangunang sentro sa administrasyon ug nag-inusarang Romanhong kuta tali sa Roma ug sa Subang Rhine. Pagka 177 K.P., may lig-on kanang Kristohanong katilingban nga batok niana ang paganong molupyo masuk-anong misupak. Nagsugod kini sa dihang ang mga Kristohanon gidumilian sa publikong mga dapit. Ang mga manggugubot nagpukaw sa kasamok, ug ang misunod nga paglutos hilabihan gayod nga walay Kristohanon ang nangahas sa paggula sa balay. Ang Romanhong gobernador nagmando nga pangitaon ang mga Kristohanon ug pamatyon.
Ang Ganti
Tungod sa kamatayon sa mga apostoles ni Jesus ug ang pagkawala sa ilang nagapugong nga impluwensiya, ang apostasiya misugod sa pagkaugmad taliwala sa nagaangkong mga Kristohanon. (2 Tesalonica 2:7) Sa hinapos sa ikaupat nga siglo K.P., ang apostatang Kristiyanidad nahimong relihiyon sa Estado. Niadtong tungora, kadto nahugawan ug andam sa pagkompromiso ug sa pagpaila sa kaugalingon uban sa kalibotan—usa ka butang nga wala buhata ni Jesus ug sa iyang unang mga tinun-an. (Juan 17:16) Hinuon, sayo pa niana, nakompleto na ang talaan sa mga basahon sa Bibliya, uban sa talaan mahitungod sa Kristohanong pagtuo.
Ang pag-antos ug kamatayon ba sa linibong sayo nga mga Kristohanon nakawang? Wala gayod! Nga walay paghunahuna sa pagkompromiso sa ilang pagtuo, ‘sila nakapamatuod sa ilang kaugalingon nga matinumanon hangtod sa kamatayon ug gihatagan sa purongpurong sa kinabuhi.’ (Pinadayag 2:10) Ang mga alagad ni Jehova sa gihapon nagaantos sa paglutos, apan ang pagtuo ug integridad sa unang isigka-magtutuo nagpabiling tinubdan sa dakong pagdasig kanila. Busa, ang modernong-adlaw nga mga Kristohanon wala usab maghunahuna sa pagkompromiso.
[Mga hulagway sa panid 8, 9]
Nero
Modelo sa imperyal nga Roma
Altar alang sa pagsimba kang Cesar
Nero: Sa panugot sa British Museum
Museo della Civiltà Romana. Roma
[Hulagway sa panid 10]
Marcus Aurelius
[Credit Line]
The Bettman Archive