Nahupngan sa Kahadlok ang Kalibotan

USA ka kusog kaayong pagbuto sa bomba nga gibutang diha sa sakyanan miuyog sa 110-ka-andana nga World Trade Center sa Siyudad sa New York sa Pebrero 26, 1993. Libolibong mga empliyado nakulong sa naungot nga mga elibitor o nagdali sa pagpanganaog sa punog-aso nga mga hagdanan. Ilang nabati ang kahadlok nga kaylap karon niining mabangis nga kalibotan.

Ang mga tawo sa daghang kayutaan ginahulga sa mga bomba, diin ordinaryo na sa mga nasod sama sa Irlandia ug Lebanon. Ngani, 13 ang mibuto sa usa lamang ka adlaw​—Marso 12, 1993​—sa Bombay, India, nga nakapatay ug duolan sa 200 ka tawo! Usa ka nakakita miingon: “Ang tibuok Bombay natarantar.” Sumala sa magasing Newsweek, ang pagbuto sa bomba nga gibutang diha sa sakyanan nga “masubsob nga mahitabo nakadugang lamang sa kalisang.”

Nukleyar nga Kahadlok Nagpadayon

Adunay kalisang nga ang mga nuclear reactor delikado kaayong atakehon sa mga bomba. Ang malamposong pag-atake sa usa ka nukleyar nga planta sa enerhiya mopahinabog dili-masukod nga kadaot ug pag-antos. Pamatuod niini nga kahadlok mao ang pagsulay sa usa ka tawo sa pagbangga sa iyang sakyanan diha sa depensa nga ganghaan sa Three Mile Island nga nukleyar nga planta sa enerhiya sa Tinipong Bansa.

Daghan ang nangahadlok nga ang mga terorista ug ang gutom-ug-gahom nga mga magmamando makabaton ug nukleyar nga mga hinagiban. Ang uban nangahadlok nga ang libolibong walay-trabahong nukleyar nga mga siyentipiko sa Sobyet mosulay sa pagbaligya sa ilang mga katakos. Dugang pa, bisan tuod ang tratadong START ug ubang kasabotan nag-awhag ug dakong pagpakunhod sa tanang nakatumong-sa-kaaway nga nukleyar nga mga hinagiban, ang implementasyon sa ingon niana nga mga kasabotan dili matuman sa daghang katuigan. Kasamtangan, ang posibleng paggamit niining maong mga hinagiban sa pipila ka panatiko nga bag-ong misaka sa gahom magbitay sama sa mahulgaong unos ibabaw sa katawhan.

Kabangisan Nagpalambo sa Kahadlok

Ang kaylap nga pagsulbong sa mabangis nga krimen nagpahimo sa mga tawo nga mahadlokon diha sa ilang mga balay ug sa kadalanan. Gibanabana nga 23,200 ka Amerikano ang gipamatay sa tuig 1990. Sa siyudad sa Chicago, pananglitan, ang pagsulbong sa paggamit ug crack cocaine nakadugang ug duolan sa 700 ka pagpatay sa usa ka tuig. Ang pipila ka dapit sa mga siyudad nangahimong natad sa panggubatan diin ang mga lumalabay, lakip ang mga bata, napatay sa pinosilay. Miingon ang usa ka magasin: “Kusog ang pagsulbong sa kabangisan diha sa gagmayng mga siyudad. . . . Walay usa ang dili maapektohan samtang ang mga komunidad sa tibuok [Tinipong Bansa] gibahaan sa mga droga ug bata nga mga maton. Tuigtuig 1 sa matag 4 ka Amerikanong mga panimalay nakasinatig mabangis nga krimen o pagpangawat.”​—U.S.News & World Report, Oktubre 7, 1991.

Ang kahadlok sa panglugos nagpahimo sa kababayen-an nga mapanagan-on. Ang gitaho nga panglugos sa Pransiya misulbong sa 62 porsiento gikan sa 1985 ngadto sa 1990. Sulod sa unom ka tuig ang seksuwal nga mga pag-atake midoble ngadto sa 27,000 sa Canada. Ang Alemanya nagtaho ug usa ka seksuwal nga pag-atake sa usa ka babaye matag pito ka minutos.

Ang kabataan nahadlok usab sa ilang kaluwasan. Ang Newsweek nagtaho nga sa Tinipong Bansa, “ang kabataan, bisan ang mga kuwarto ug kinto-grado, nagdaladalag mga armas, ug ang mga magtutudlo ug mga opisyal sa eskuylahan nangahadlok.” Ang kahimtang seryoso kaayo nga usa sa upat ka bahin sa mga distrito sa dagkong eskuylahan sa siyudad nagagamit ug mga metal detector, apan ang determinadong mga batan-on mangitag paagi nga makalikay niini pinaagi sa pagpasa sa mga posil ngadto sa uban nga ipaagi diha sa mga bintana.

Kahadlok sa AIDS

Dugang ug dugang nga mga tawo ang nangahadlok nga matakdan sa AIDS. Aduna nay kapin sa 230,000 ka kaso sa Tinipong Bansa lamang. Ang AIDS nahimong ikaunom nga pangunang hinungdan sa kamatayon tali sa nag-edad ug 15- ngadto sa 24-anyos. “Ang umaabot adunay makalilisang nga palaaboton sa mas kaylap pa nga sakit,” nagkanayon ang Newsweek.

Ang nangamatay gumikan sa AIDS nagasulbong taliwala sa mga tawo sa propesyon sa sayaw, teyatro, mga pelikula, musika, moda, telebisyon, arte, ug sa susama nga propesyon. Usa ka taho nag-ingon nga 60 porsiento sa nangamatayng kalalakin-an sa Paris diha sa panulat, arte, ug kalingawan sa edad 25 ngadto sa 44 maoy tungod sa AIDS. Ang WHO (World Health Organization) nagtaho nga gikan sa 8 milyones ngadto sa 15 milyones ka tawo sa tibuok-kalibotan ang natakdan sa HIV. Si Dr. Michael Merson, direktor sa WHO, miingon: “Dayag na karon nga ang nangamatay gumikan sa impeksiyon sa HIV sa tibuok globo misamot ka daghan, ilabina diha sa nagakaugmad nga kanasoran.”

Siyempre, aduna usay kahadlok labot sa kalikopan ug uban pa. Bisan pa, ang gihisgotan sa ibabaw nga mga taho lamang nagpadayag nga ang kalibotan nahupngan sa kahadlok. Kini ba adunay linaing kahulogan? Kita ba makalaom pa nga makatagamtam ug kagawasan gikan sa kahadlok?

[Picture Credit Line sa panid 2]

Cover photos: Left: Tom Haley/Sipa Press; Bottom: Malanca/Sipa Press

[Picture Credit Line sa panid 3]

Bob Strong/Sipa Press