Dario—Usa ka Hari nga Nagpabili sa Hustisya
MAHITUNGOD sa mga proyekto sa pagpanukod nga iyang gihimo, usa ka inilang hari kanhi nanghambog: “Sa paril sa Babilonya naghimo ako ug usa ka malig-on nga kuta sa sidlakang bahin. Nagkalot ako ug usa ka trinsera . . . nagtukod ako ginamit ang aspalto ug tisa ug usa ka malig-ong kuta nga, sama sa bukid, dili matarog.” Oo, ang Babilonyanhong Haring Nabucodonosor nalangkit sa usa ka dakong programa sa pagpanukod ug naghago aron sa pagpalig-on sa kaulohang siyudad sa iyang imperyo. Apan ang siyudad sa Babilonya dili diay sama ka lig-on sa iyang gihanduraw.
Ang pamatuod niini nahitabo sa Oktubre 5, 539 W.K.P. Inubanan sa kasundalohan sa Media, ang Persianhong magmamando nga si Ciro II nagparot dayon sa Babilonya ug nagpatay sa Caldeanhong hari niini, si Belsasar. Kinsa man ang nahimong unang hari niining bag-ong naparot nga siyudad? Ang manalagna sa Diyos nga si Daniel, nga didto sa sulod sa siyudad sa dihang napukan kini, misulat: “Si Dario nga Medianhon midawat mismo sa gingharian, sanglit siya mga kan-uman ug duha ka tuig ang panuigon.”—Daniel 5:30, 31.
Kinsa si Dario? Nahimo siyang unsang matanga sa magmamando? Giunsa niya pagtratar ang manalagnang si Daniel, nga nadestiyero sa Babilonya sulod sa kapin sa 70 ka tuig?
USA KA HARI NGA DIYUTAY RAG KASAYSAYAN
Diyutay ra ang makasaysayanhong impormasyon bahin kang Dario nga Medianhon. Ang mga Medianhon halos walay gibiling mga sinulat. Dugang pa, ang gatosan ka libong papan nga cuneiform nga nakalotan sa Tungang Sidlakan nagtagana ug dili-kompletong kasaysayan nga daghan ug kal-ang. Ang ubang karaang sekular nga mga sinulat nga nagpabilin diyutay ra ug may gintang nga usa ka siglo o kapin pa sa mga hitabo nga naglangkit kang Dario.
Bisan pa niana, ang pamatuod nagsugyot nga human agawa ang Ecbatana, ang kaulohan sa Media, ang Persianhong hari nga si Ciro II nakaangkon sa pagkamaunongon sa mga Medianhon. Human niana, ang mga Medianhon ug mga Persianhon nagkahiusa sa pagpakiggubat ubos sa iyang pagdumala. Mahitungod sa ilang kalambigitan, ang awtor nga si Robert Collins miingon diha sa iyang librong The Medes and Persians: “Sa kalinaw ang mga Medianhon samag kahimtang sa mga Persianhon. Sila kanunayng itudlo sa taas nga katungdanan diha sa sibil nga gobyerno ug mga puwesto sa pagkapangulo diha sa Persianhong kasundalohan. Ang mga langyaw naghisgot sa mga Medianhon ug mga Persianhon, nga wala maghimog kalainan tali sa naparot ug sa mananaog.” Sa ingon ang Media misagol sa Persia aron sa pagtukod sa Medo-Persianhong Imperyo.—Daniel 5:28; 8:3, 4, 20.
Ang mga Medianhon tinong dunay dakong bahin sa pagkapukan sa Babilonya. Ang Kasulatan nagpailaila kang “Dario ang anak ni Asuero sa kaliwat sa mga Medianhon” ingong unang hari sa Medo-Persianhong Imperyo, nga nagmando sa Babilonya. (Daniel 9:1) Ang iyang harianong gahom naglakip sa awtoridad sa paghimog mga ordinansa “sumala sa balaod sa mga Medianhon ug mga Persianhon, nga dili mabakwi.” (Daniel 6:8) Ang giingon sa Bibliya mahitungod kang Dario naghatag usab kanato ug ideya sa iyang personalidad maingon man sa usa ka may kalabotan nga katarongan sa kakulang ug sekular nga impormasyon mahitungod kaniya.
GIPABORAN SI DANIEL
Wala madugay human magsugod pagmando sa Babilonya, si Dario nagpahiluna ug “usa ka gatos ug kawhaan ka prinsipe, nga maoy mangulo sa tibuok gingharian,” matod sa Bibliya, “ug ibabaw kanila tulo ka taas nga mga opisyal, nga usa kanila mao si Daniel.” (Daniel 6:1, 2) Apan, ang taas nga posisyon ni Daniel wala kahimut-i sa ubang mga opisyal. Ang iyang integridad sa walay duhaduha mikiling sa pagsanta sa pagkamadunoton, lagmit nagpahinabog kasuko. Ang kasina lagmit usab nga nag-impluwensiya sa taas nga mga opisyal, sanglit gipaboran sa hari si Daniel ug nagplano nga himoon siyang primer ministro.
Naglaom nga hunongon kining maong kahimtang, ang duha ka opisyal ug ang mga prinsipe naglaraw ug usa ka legal nga bitik. Miadto sila sa hari ug gipresentar aron iyang pirmahan ang usa ka sugo nga magdili sa “pagpangamuyo kang bisan kinsang diyos o tawo” gawas kang Dario sulod sa 30 ka adlaw. Misugyot sila nga si bisan kinsa nga molapas kinahanglang itambog sa langob sa mga leyon. Gipatuo si Dario nga ang maong sugo paboran sa tanang taas-ug-ranggong mga opisyal sa gobyerno, ug ang sugyot morag maoy pagpahayag sa ilang pagkamaunongon sa hari.—Daniel 6:1-3, 6-8.
Gipirmahan ni Dario ang mando ug sa wala madugay gisagubang ang mga epekto niana. Si Daniel maoy unang milapas sa maong sugo, sanglit nagpadayon siya sa pag-ampo kang Jehova nga Diyos. (Itandi ang Buhat 5:29.) Ang matinumanong Daniel gitambog sa langob sa mga leyon bisan pa sa sinserong mga paningkamot sa hari sa pagpangitag paagi nga malikayan ang dili-mausab nga ordinansa. Mipahayag si Dario ug pagsalig nga ang Diyos ni Daniel dunay gahom sa pagtipig nga buhi sa manalagna.—Daniel 6:9-17.
Human sa walay-tulog nga gabii sa pagpuasa, si Dario nagdali pag-adto sa langob sa mga leyon. Kadako sa iyang kalipay nga nakaplagang buhi ug wala maunsa si Daniel! Ingong balos nga hustisya, dihadiha gipatambog sa hari ang mga magsusumbong ni Daniel ug ang ilang mga pamilya ngadto sa langob sa mga leyon. Nagluwat usab siya ug mando nga ‘sa tanang dominyo sa iyang gingharian, ang mga tawo managkurog ug mangahadlok atubangan sa Diyos ni Daniel.’—Daniel 6:18-27.
Tataw, gitahod ni Dario ang Diyos ug relihiyon ni Daniel ug maikagon nga tul-iron ang sayop. Bisan pa niana, ang pagsilot sa mga magsusumbong ni Daniel lagmit nagpalagot sa nahibiling mga opisyal. Dugang pa, ang pahibalo ni Dario nga nagbaod sa tanan diha sa gingharian sa ‘pagkahadlok atubangan sa Diyos ni Daniel’ lagmit nagpahinabog hilabihang kaligutgot taliwala sa gamhanang klero sa Babilonya. Sanglit ang mga eskriba tinong naimpluwensiyahan niini nga mga hinungdan, dili-talagsaon kon ang sekular nga mga sinulat giusab aron sa pagwagtang sa impormasyon bahin kang Dario. Bisan pa niana, ang mubong asoy diha sa basahon ni Daniel naghulagway kang Dario ingong usa ka magmamando nga nagpabili sa kaangayan ug hustisya.