Mga Regalo nga Haom sa Hari

UNSAY imong iregalo sa usa ka importante kaayong tawo? Kaniadto ang humot nga mga yerba sama ka bililhon sa bulawan, maong apil ni sa mga regalo nga haom ihatag ngadto sa hari. Kanay rason nga ang duha sa mga giregalo sa mga astrologo sa “hari sa mga Hudiyo” maoy humot nga mga yerba.—Mateo 2:1, 2, 11.

Gihisgotan sab sa Bibliya nga dihang miduaw ang rayna sa Sheba kang Solomon, “iyang gihatagan ang hari ug usa ka gatos ug kawhaan ka talanton nga bulawan, ug lana sa balsamo nga daghan kaayo, ug bililhong mga bato; ug walay ingon niadto nga lana sa balsamo nga gihatag sa rayna sa Sheba kang Haring Solomon.”a (2 Cronicas 9:9) Ang mga hari nagpadala sab kang Solomon ug lana sa balsamo agig pagpakighigala kaniya.—2 Cronicas 9:23, 24.

Nganong importante ug mahal kaayo kaniadto ang mga yerba ug ang ubang produkto niini? Tungod kay daghan kinig kagamitan—pangpaanyag, sa relihiyosong seremonyas, paglubong sa patay, ug uban pa. (Tan-awa ang kahong “Kagamitan sa Humot nga Yerba Kaniadto.”) Gawas nga kinahanglanon kaayo kini, mahal ang mga yerba tungod sa gastos sa pagbiyahe ug pagbaligya niini.

PAGTABOK SA DESYERTO SA ARABIA

Kaniadto, dunay mga yerbang motubo sa Walog sa Jordan. Pero ang uban kinahanglang paliton gikan sa ubang nasod. Ang Bibliya naghisgot ug lainlaing matang sa yerba. Lakip sa mas pamilyar mao ang safron, aloe, balsamo, cinnamon, kamangyan (frankincense), ug mira. Duna poy komon nga mga panimpla sa pagkaon sama sa cumino, yerbabuyna (mint), ug eneldo (dill).

Asa gikan kini nga mga yerba? Ang aloe, casia, ug cinnamon maoy gikan sa nailhan karong China, India, ug Sri Lanka. Ang mira ug kamangyan naggikan sa mga kahoy ug tanom sa desyerto sa habagatang Arabia hangtod sa Somalia sa Africa. Ug ang nardo maoy eksklusibong produkto sa India nga makuha sa kabukiran sa Himalayas.

Aron makaabot sa Israel, daghang yerba ang kinahanglang ibiyahe latas sa Arabia. Busa niadtong ikaduha ug unang milenyo B.C.E., ang Arabia nahimong “bugtong tigdala niini tali sa Sidlakan ug Kasadpan,” matod sa The Book of Spices. Ang karaang mga lungsod, kuta, ug hunonganan sa mga magpapanaw diha sa Negev sa sidlakang Israel maoy ruta sa mga negosyanteg yerba. Gipakita sab niini nga mga komunidad nga “dako kaayog ganansiya kining negosyoha . . . gikan sa habagatang Arabia hangtod sa Mediteranyo,” matod sa World Heritage Centre of UNESCO.

Ang mga panon sa negosyante nga nagdala niining mga yerba pirmeng mobiyahe ug mga 1,800 kilometros latas sa Arabia. (Job 6:19) Gihisgotan sa Bibliya ang panon sa mga negosyanteng Ismaelinhon nga nagdalag “labdanum ug balsamo ug salongong panit sa kahoy” gikan sa Gilead ngadto sa Ehipto. (Genesis 37:25) Gibaligya sa mga anak ni Jacob ang ilang igsoong si Jose ingong ulipon sa maong mga negosyante.

“ANG KINADAK-ANG SEKRETO SA NEGOSYO”

Sulod sa gatosan ka tuig, kontrolado sa mga negosyanteng Arabo ang pagpamaligyag yerba. Sila lang ang suplayer ug mga yerbang gikan sa Asia, sama sa casia ug cinnamon. Aron ang taga-Mediteranyo dili direktang makapalit sa Sidlakan, ang mga Arabo naghimohimog estorya nga peligroso ang pagpanguhag yerba. Ang tinuod nga tinubdan sa yerba “lagmit mao ang kinadak-ang sekreto sa negosyo,” matod sa The Book of Spices.

Unsang mga estorya ang gipalakaw sa mga Arabo? Gisaysay ni Herodotus, Gregong historyano sa ikalimang siglo B.C.E., ang mga estorya bahin sa makahadlok nga mga langgam nga nagsalag diha sa mga pangpang gamit ang mga panit sa kahoyng cinnamon. Siya misulat nga aron makuha kini nga yerba, ang mga tigpanguha niini magbutang ug dagkong hiwa sa karne sa tiilan sa pangpang. Daghan kaayong karne ang kuhaon sa mga langgam maong mahugmak ang ilang mga salag. Pamuniton dayon sa mga tigpanguha ang mga panit sa cinnamon ug ibaligya ngadto sa mga negosyante. Nabaniog ang maong mga estorya. Busa kay “peligroso kuno ang pagkuha, kini [cinnamon] gibaligya sa taas kaayo nga presyo,” matod sa The Book of Spices.

Ngadtongadto, nadiskobrehan nga dili tinuod ang estorya sa mga Arabo maong midaghan ang nagnegosyog yerba. Sa unang siglo B.C.E., ang Alexandria sa Ehipto nahimong dunggoanang siyudad ug sentro sa baligyaanag mga yerba. Dihang nakat-onan sa mga maglalayag kon unsaon pagpahimulos ang hanging habagat sa Indian Ocean, ang mga barko sa Roma molawig gikan sa Ehipto paingon sa India. Ingong resulta, ang mahalong mga yerba mas midaghan ug mius-os ang presyo.

Karon, ang presyo sa yerba layo ra kaayo sa bulawan. Ug dili gyod nato mahunahunaang iregalo kini ngadto sa usa ka hari. Pero gigamit gihapon kini sa minilyong tawo sa kalibotan sa paghimog pahumot, tambal, ug siyempre, ingong pangpalami sa pagkaon. Sama sa milabayng libolibo ka tuig, ang mga yerba popular gihapon karon tungod sa kahumot niini.