Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Kinahanglan man Akong Magbaton ug Maayong Pamatasan?

ANG mga babaye sa pagkawalay batasan magtinuloray aron makakuhag baratilyo sa mga department store. Ang mga lalaki magdinutdutay aron makauna sa elibetor. Ginasikdo sa mga batan-on ang mga tigulang ug mga baldado samtang maglakaw sa dalan. Hayan nakakita ka na sa maong pasundayag sa dili maayong pamatasan.

Ang usa ka artikulo sa magasing Newsweek kas-a nag-ingon: “Diha sa dugang ug dugang mga eded-edaran, kon unsa may ilang batasan sa nangagi nangadaot gumikan sa hingaping kapit-osan sa adlaw-adlawng pagkabuhi; sa mga panon sa tawo, sa kasaba, sa kapintasan sa kaylap nga sukod sa kinabuhi, diha sa pelikula, sa basahon . . . [Kini sila] nakapatay sa [batasan].” Kining pinakyawng pagpatay sa maayong pamatasan ilabinang makita diha sa dagkong mga siyudad. Ang mga subwey sa New York City, pananglitan, gianggaag “Makalilisang-Komedya sa Dili Maayong Pamatasan.” Ang pagtinuloray ug sinikhanay daw nahimong bahin sa wala masulat nga lagda sa “pamatasan” sa subwey.

Hinunoa, makaikag, daw tinuod nga nabalaka ang ubang mga batan-on ning problemaha. Sa pagkatinuod, usa ka popular nga magasin sa mga tin-edyer adunay artikulong gisulat sa usa ka magsusulat nga nagpatawag sa iyang kaugalingong “Miss Manners.” Apan tingali nakapangutana ka sa imong kaugalingon kon mapuslanon ba ang maayong pamatasan. ‘Sa unsang paagi makahatag kanakog kaayohan ang pagpauswag sa akong pamatasan?’ hayan mahibulong ka. ‘Unsay kapuslanan sa pag-ingong “palihog” ug “salamat kanimo”?’

Maayong Pamatasan—Nganong Hinungdanon Kaayo?

Adunay panultihong, “Dakog kahulogan ang gagmayng mga butang.” Ang maayong pamatasan kaamgid sa mga elemento sama sa cobalt, molybdenum ug boron. Bisag gamayng bahin lamang niining mga elementoha ang makita diha sa atong pagkaon, sila hinungdanon kaayo sa atong panglawas. Maingon man, hayan mogamit ang imong inahan ug gamayng pudyot sa pabaho o asin kon magluto sa imong kinaham nga pagkaon. Apan kining “gamayng mga butang” mao ang nakahatag kalamposan sa iyang paningkamot sa pagluto. Ang maayong pamatasan kaamgid sa lana ug grasa nga maoy hinungdan sa mahanoy nga pagdagan sa makina.

Busa lakip ang pamatasan sa “gagmayng mga butang” nga makahatag kalipay sa kinabuhi. Hunahunaa makadiyot: Malipay ka ba sa pakig-uban sa usa ka tawong adunay maayong pamatasan? Dili ba masuko ka kon walay batasan o walay konsiderasyon ang usa ka tawo? Kon mao, hinumdomi ang bantogang bulawanong lagda, “Busa, ang tanang butang, nga buot nimo nga buhaton sa tawo diha kanimo, mao usab kanay buhata ngadto kanila.”—Mateo 7:12.

Apan adunay lain pang praktikal nga mga kaayohan ang pagbaton ug maayong pamatasan. Hayan ikaw, pananglitan, interesado nga makakitag trabaho. Ang librong Your Working Life: A Guide to Getting and Holding a Job naglista ug daghang mga butang nga makatabang kanimo sa paghimog maayong impresyon sa tigpangempliyo. Lakip kanila mao ang mahapsayng pamatasan, disenteng pamiste ug pagkamatinahuron. Maikagon ka ba nga sa umaabot nga panahon makakita ka ug takos nga kapikas sa kaminyoon? Diha sa usa ka surbi, gipangutana ang tin-edyer nga mga ulitawo kon unsang hiyasa ang ilang nakitang madanihon sa kaatbang nga sekso. Ang “pagkamahunahunaon sa uban” ang may taas nga grado. Apan diha sa lain pang surbi, gipangutana ang tin-edyer nga mga dalaga sa pagbatbat sa “hingpit nga bana.” Sa katingalahan, 30 porsiento lamang sa mga dalaga nga gisurbi ang nag-isip sa panagway nga hinungdanon. Ang mas hinungdanon kanila mao ang pagkamahunahunaon sa umaabot nga bana.

Busa, dili ikatingalang mipahayag si Amy Vanderbilt diha sa iyang iladong libro sa mga lagda sa maayong pamatasan: “Ang buang ug ang henyo lamang ang makapasigarbong makalapas sa kalagdaan sa maayong pamatasan nga dili madaot, busa bisan hain kanila, sa pagbuhat sa ingon, dili maayong ikauban.”

Pag-ugmad sa Pamatasan

Nan, sa unsang paagi, imong maugmad ang maayong pamatasan? Pinaagi ba sa paggugol ug mga oras sa pagbasa sa mga libro bahin sa kalagdaan? Pinaagi ba sa pagmemorya sa walay kataposang listahan sa mga lagda? Dili na kinahanglan, bisag ang mga libro ug mga lagda sa pamatasan sa pagkatinuod adunay ilang dapit. Sa dakong bahin, ang pagpakitag maayong pamatasan sa yano maoy pagpadapat lamang sa pasukaranang mga prinsipyo sa Bibliya. Busa gitambagan ni apostol Pablo ang mga Kristohanon sa “pagsul-ob kang Ginoong Jesu-Kristo,” o ingon sa paghubad diha sa potnot sa New World Translation (1960 nga edisyon) niining bersikuloha, “sunda ang pamatasan sa Ginoo.” (Roma 13:14) Masinabuton si Kristo sa pagbati ug sa mga panginahanglan sa uban. (Itandi sa Mateo 15:32.) Mapabilhon siya sa mga paningkamot sa uban. (Marcos 14:3-9) Sanglit siya “maaghop ug mapaubsanon sa kasingkasing,” nakita sa mga tawo nga ang pakig-uban kaniya maoy usa ka ‘makapapresko’ nga kasinatian.—Mateo 11:28-30.

Ikaw, usab, makahimo sa pag-ugmad sa samag-Kristo, dili mahakugong pagtagad sa uban. Sa unsang paagi? Pinaagi sa pagbasa mahitungod ug sa pagpalandong sa paagi sa kinabuhi ni Kristo. Ang tawo nga napalihok sa mga pagtulon-an ni Kristo talagsa rang masaway sa pagpakitag dili maayong pamatasan.

Lain pa, diha sa pipila ka mga situwasyon ginalaoman ka nga imong sundon ang espisipikong mga lagda sa pamatasan. Si apostol Pablo, pananglitan, mihatag sa batan-ong si Timoteo ug tino nga direksiyon aron siya ‘mahibalo kon unsaon sa paggawi diha sa sulod sa panimalay sa Diyos.’ (1 Timoteo 3:15) Makahatag ang imong mga ginikanan ug samang mga instruksiyon.

Karon, dili tanan sa mga batan-on may paglantaw nianang paagiha. Ang batan-ong si Jordy mireklamo: “Naghunahuna ang akong mga ginikanan nga kinahanglang molihok ako sama sa ilang paglihok. Moingon sila, ‘Pagtarong, pagtarong,’ ug motubag ako, ‘Dili ko ikasapayan, nagalihok ako sumala sa akong gusto.’” Apan dili kita kanunay makahimo sa mga butang nga gusto natong buhaton. Sagad mamatikdan kini sa mga ginikanan ug busa mabalak-on nga makakat-on ka ug maayong pamatasan. Tungod niini maghimo silag pipila ka lagda diha kanimo.

Pananglitan, tingali nagpangayo sila nga imong hinloan kanunay ang imong kuwarto. (Ikasubong isulti, misurender ang ubang mga ginikanan niining bahina, sama sa usa kinsa miingon, “Bahala na siya kon unsay iyang gusto sa iyang lawak, apan kinahanglang antosan niya kana.”) Ang mabalak-ong mga ginikanan nasayod nga ang imong lawak maoy imong larawan. Unsay hunahunaon sa uban kon imbitahon mo sila sa usa ka kuwartong hugaw nga nagkayamokat sa mga besti? Ang pagsunod sa pagtultol sa imong mga ginikanan ning butanga, maoy usa ka hinungdanong lakang sa pagkakat-on sa maayong pamatasan.

Palihoka ang Pamatasan

Karon atong tagdon ang pipila ka mga situwasyon. Magpasagad ka ba lag labay ug basura sa yuta o maghulat ka ba hangtod nga imong ikalabay kini sa hustong mga sudlanan? Gibati sa kadaghanan nga ang gamayng basura nga ginabalibag dili makahatag tinuod nga kalainan. Apan tan-awa kon unsay nagakahitabo sa mga siyudad, sa mga kasubaan, sa publikong mga parke ug sa mga dapit nga piknikanan! Basura ug hugaw nagkatag bisan diin. Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Malipay ba ako sa pagbisitag mga lugar nga ginadaot sa walay hunahuna, walay batasang mga tawo?’

Usahay makigbahin ang mga batan-on sa laing matang sa polusyon—ang pagpuno sa palibot sa malaw-ayng pinulongan. Daw malipay ang mga batan-on sa pagsultig mga balikas. Ug kining wa-koy-labot nga espiritu makatakod kon dili ka mag-amping. Matuod, dili nimo tugotang maimpluwensiyahan ka sa walay batasang mga tawo. Hinunoa ikaw makapadapat sa tambag sa Bibliya: “Kinahanglang walay sulting mahilas ang magagula sa imong baba.”—Efeso 4:29.

Unsay ikasulti mahitungod sa pagmaneho? Bisag magsakay ka ug bisikleta kun magmanehog awto sa pamilya, hinungdanon ang pamatasan sa dalan. Ang baboy sa dalan dili lamang makapikal sa uban kondili peligroso usab kini sa kaluwasan. Ang walay pailob nga pagmaneho nga hilabihan kaayo ka kusog delikado usab. Ang usa ka artikulo diha sa Grit sa miagi nagpahinumdom sa mga batan-on nga “ang mga pagbanggaay sa mga sakyanan mao ang pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga tawo sa 15 ngadto 24 anyos ang panuigon.” Ug unsa ang kasagarang hinungdan niining mga pagbanggaanay? Mipadayon ang artikulo, “Mas daghang mga tin-edyer ang gipangdakop tungod sa pagpakusog ug padagan kay sa bisan unsang kalapasan sa pagmaneho.” Busa sunda ang mga lagda sa dalan ug ayaw ipameligro ang imong kaugalingon ug ang uban.

Ang panahon sa pangaon maoy higayon usab sa pagpakitag maayong pamatasan. Ang ubang mga batan-on mosugod lamang dayon ug kaon bisag wala pa makapasalamat. Mahakugong mokaon ug daghan ang uban nga sobra sa ilang makataronganong bahin sa pagkaon. Ug samtang maayo ang pakig-estorya ug sa pag-ambitay sa mga kasinatian, angay ba nga mangibabaw ka sa panagsultihanay, ilabina kon adunay hamtong?

Kining mga sugyota hayan makitang makatabang. Matuod, sa wala tuyoa masayop ka usahay o makasulti o makahimog butang nga makasilo. Apan makalikay ka sa dili pagpasamot sa dili maayong situwasyon pinaagi sa pagkasayod kon unsaon sa pagpangayog pasaylo sa matinahurong paagi. Hinumdomi kon unsa gayod ang makapalihok sa maayong pamatasan—ang Kristohanong gugma. Bisan diha sa usa ka panahon diin ang tanang mga butang daw nangapakyas, ang Kristohanong “gugma dili gayod mapakyas.”—1 Corinto 13:4-8.

[Letrato sa panid 13]

Lakip sa maayong pamatasan mao ang pagtanyag sa pagtabang sa uban