Pag-ugmad sa Kristohanong Pamatasan Diha sa Kalibotang Walay-Batasan
“Tan-awa! Pagkamaayo ug pagkamalipayon gayod sa mga magsoon nga managpuyo sa paghiusa!”—SALMO 133:1.
1. Unsay nahitabo sa maayong pamatasan?
“ANG maayong pamatasan giyatakan niining kataposang 25 ka tuig,” matud pa sa kolumnistang si Ann Landers. “Dili lamang kay dili na moabri ang mga lalaki sa mga pultahan sa kotse alang sa mga babaye o motanyag kanilag mga lingkoranan diha sa mga subwey o sa mga bus. Kini mas lalom pa kay niana.” Sa pagkamatuod, bisan asa kita motan-aw, kita makakitag ebidensiya nga kita nagkinabuhi diha sa dugang nagkawalay-batasang kalibotan. Unahan ka sa mga tawo diha sa mga linya, manabako sa daghag tawong mga elibetor, magpatokar ug kusog kaayong mga musika diha sa mga publikong dapit, ug uban pa. Ang adlaw-adlawng mga hitabo nagapadayag kanato nga bisan pa sa napauswag nga edukasyonal nga mga opurtunidad ug sukdanan sa pagkinabuhi, sa kinatibuk-an ang atong panahon maoy panahon diin ang Salamat ug Palihog nahimong langyawng mga pinulongan, ug ang komung katahoran ug maayong pamatasan nakalimtan sa kadaghanan.
2. Nganong ang kakulang sa maayong pamatasan karong adlawa dili ikahibulong?
2 Katingalahan ba kining tanan? Dili gayod. Kini yanong makapahinumdom sa gipamulong ni apostol Pablo bahin sa batasan sa mga tawo sa “kataposang mga adlaw” sa dihang ‘managpangabot ang kritikal nga panahon nga malisod sagubangon.’ Lakip sa ubang mga butang, si Pablo nagtagna nga ang mga tawo mahimong “mga mahigugmaon sa ilang kaugalingon, . . . tigpaburot, mapahitas-on, . . . dili-mapasalamaton, . . . walay kinaiyanhong pagbati, . . . walay pagpugong sa kaugalingon.” (2 Timoteo 3:1-3) Bisan ang kasuwal nga pagpaniid mopadayag nga kining pamatasana kaylap karong adlawa tali sa mga tawo sa tanang panuigon, matang, ug nasyonalidad. Ngano man kini? Unsa ang mga hinungdan nga nakaamot sa kinatibuk-ang kakulang sa maayong pamatasan?
Mga Hinungdan sa Pagkawalay Pamatasan
3. Sa unsang paagi “ang hangin” niining sistema nagapasiugdag dili-maayong pamatasan?
3 Ang ekspresyon “mga mahigugmaon sa ilang kaugalingon” maayo kaayong pagkahubit sa “ako nga kaliwatan,” nga nagpunting niadtong kinsa gimatuto uban sa pagpasiugda sa pagkamapugsanon, pagkaindependente, ug sa pagkamadayganon sa hunahuna. Kining espirituha, nga natuhop “sa hangin” libot kanato, sukwahi sa tambag sa Bibliya nga ang mga Kristohanon kinahanglang “magtagad, dili sa [ilang] kaugalingong mga intereses, kondili sa personal nga mga intereses usab sa uban.” (Efeso 2:2, 3; Filipos 2:4) Ang resulta? Ang kaliwatan nga gimatuto uban sa ideya nga ‘buhata ang imong gusto’ sa pagkamatuod walay pagtagad kon unsay epekto sa ilang batasan diha sa uban.
4. Unsay pag-isip karong adlawa niadtong nagabiaybiay sa dinawat nga mga sukdanan, ug unsa ang panlantaw sa Kristohanon sa maong butang?
4 Usa ka butang nga nagdulag dakong papel niadto sa paghupot ug usa ka sukod sa pagkabuotan sa mga tawo mao ang pag-ipit sa isigkaingon. Ang kabalaka kon unsay hunahunaon sa uban maoy dugay nang gahom nga nakapugong. Karong adlawa, hinunoa, kon mas makakurat ug makalilisang ang buhat, labi pa hinoon kining popular diha sa kadaghanang tawo. Kadtong wala magsunod sa gidawat nga mga sukdanan wala na isipang dili-maayong batasan o bastos kondili ingong ismarti o maarti, nga angay dayegon. Apan, hinumdomi, nga ang “maarti” nagkahulogang “dili sa kinaiyanhon, putli, o orihinal nga kahimtang.” Kini gikan sa samang Gregong tinubdan sa termino nga gihubad “maayong pagkaminaomao” diha sa 2 Pedro 1:16. Siyempre, maayong likayan sa matuod nga mga Kristohanon ang maong tinamdan.
5. Unsa ang laing hinungdan nga nakaamot sa pagkawala sa maayong pamatasan?
5 “Tungod kay ang hukom batok sa buhat nga daotan wala man dayon ipahamtang, maoy hinungdan ang mga kasingkasing sa mga anak nga lalaki sa mga tawo nangahas aron sa pagbuhat ug daotan,” nag-ingon ang Ecclesiastes 8:11. Dinhi nasandig ang laing hinungdan nga makaamot sa pagkawala sa pamatasan sa katilingban. Sanglit nakita man sa mga tawo nga sayon rang lutsan ang mga butang, sila dili na mobati bahin sa paglapas sa gidawat nga mga sukdanan sa pamatasan. “Ang mga lungsoranon nga malisang nga mailhan sa publiko nga membro sa kriminal nga elemento bisan pa nagalapas sa tanang matang sa balaod diha sa publiko—balaod sa trapiko, balaod sa droga, balaod sa pagsagbotsagbot,” matud pa sa editoryal sa New York Times. Ingong resulta, “ang pagkabadlongon, bandalismo ug pagsulat-sulat diha sa mga padir” nahimong dili-malikayang bahin sa atong adlaw-adlawng kasinatian. Busa, ang pagkamaayog-batasan, apil ang pagtahod sa mga katungod sa ubang tawo, kabtangan, ug pribasiya, nag-antos ug dugang kapildihan.
6. Sa unsang paagi ang pamatasan sa mga tawo naapektohan sa ilang puliking mga kinabuhi, ug sa unsang paagi lahi si Jesus niining bahina?
6 Sanglit ang maayong pamatasan sa katibuk-an giisip man ingong usa sa maayong mga lamas sa kinabuhi, kini dali rang makalimtan sa dihang ang mga tawo magdalidali—ug ang kadaghanang mga tawo daw nagdalidali sa kadaghanang panahon karong mga adlawa. Ingong resulta, maglinabyanay na lang sa usa ug usa nga walay sulti-sulti o kolokabildo. Sila manikdol o manulod diha sa mga linya, o walay-pailob nga mangobertik aron lamang makadaginot ug pipila ka minutos o segundo. Sa kasagaran, ang mga tawo puliki na kaayo sa ilang personal nga mga kalihokan, o ang ilang mga panahon puno sa daghan kaayong butang buhaton, nga ang bisan unsang wala paabotang mga hitabo o bisita mahimong kasamok o makalangan. Palandonga kon unsa kini ka lahi gikan sa paagi sa pagsanong ni Jesus sa mga tawo nga miduol kaniya bisan sa dili-kombenyenteng mga panahon.—Marcos 7:24-30; Lucas 9:10, 11; 18:15, 16; Juan 4:5-26.
7. Unsa ang kinahanglang bantayan sa matuod nga mga Kristohanon maylabot sa pamatasan?
7 Bisag nagkinabuhi kita niining kusog kaayog pasong kalibotan, ug ang mga pagpangayo sa atong panahon ug kusog padayong nagadugang, ang pagtugot niining mga pag-ipit nga mopalihok kanato nga walay-batasan sa pagkamatuod dili makapasayon sa mga butang. Sa kasukwahi, ang maong dalan motultol sa walay-hinungdang kapintasan nga atong madunggan—mga lalis, mga away, panagbingkil, bisan mga pagbuno—maoy resulta sa pagbalos sa mga tawo sa pagkawalay-batasan alang sa pagkawalay-batasan. Kining tanan maoy bahin sa espiritu sa kalibotan nga diin ang matuod nga mga Kristohanon kinahanglang dili bahin.—Juan 17:14; Santiago 3:14-16.
Labing Maayong mga Sulondan sa Maayong Pamatasan
8. Bisan pag gilibotan sa mga tawong walay-batasan, unsay gidasig nga buhaton sa mga Kristohanon?
8 Sanglit gilibotan kita sa mga tawong wala kaayoy pagtagad sa uban, sayon ra kaayong madala sa mga pag-ipit ug pasagdang moikyas kanato ang maayong pamatasan. Apan, ang paghinumdom sa tambag sa Bibliya sa “dili pagpahiuyon niining sistema sa mga butang,” kita makatan-aw sa daghang tagsaong mga pananglitan sa Bibliya ug maningkamot sa pag-amping sa hataas nga mga sukdanan sa Kristohanong pamatasan sa karong walay-batasang kalibotan. (Roma 12:2, 21; Mateo 5:16) Angay makita diha sa atong mga lihok nga kita bug-os-kasingkasing nagauyon sa salmista kinsa miingon: “Tan-awa! Pagkamaayo ug pagkamalipayon gayod sa mga magsoon nga managpuyo sa paghiusa!”—Salmo 133:1.
9. Unsay gipadayag sa Kasulatan bahin sa paagi sa pakiglabot ni Jehova sa iyang katawhan?
9 Ang pangunang pananglitan sa pagpakitag maayong pamatasan mao ang Maglalalang ug Amahan sa tanan, si Jehova nga Diyos mismo. Kasagaran niadtong anaa sa taas nga mga posisyon o may gahom sa uban nga ‘modominar’ ug ipatuman ang ilang gusto. Apan, ang labing taas nga Persona sa uniberso, si Jehova nga Diyos, sa tanang panahon maayo ug pamatasan sa dihang makiglabot niadtong ubos kaniya. Sa naghatag sa iyang higala ug panalangin, siya miingon: “Iyahat karon ang imong mga mata, palihog, ug tuman-aw ka sukad sa dapit nga imong nahimutangan.” Ug maingon man: “Hangda, palihog, ang langit ug isipa ang mga bitoon.” (Genesis 13:14; 15:5) Sa naghatag kang Moises ug ilhanan sa Iyang gahom, ang Diyos miingon: “Isulod karon ang imong kamot, palihog, sa ilalom sa imong sapot.” (Exodo 4:6) Sa daghang tuig sa ulahi, si Jehova, pinaagi sa iyang propetang si Miqueas, miingon bisan sa iyang balikong katawhan: “Pamati, palihog, kamo nga mga ulo ni Jacob ug kamo nga mga magmamando sa balay sa Israel. . . . Pamatia, palihog, kini, kamong mga pangulo.” (Miqeas 3:1, 9) Niining bahina, kita ba nahimong “mga manunundog sa Diyos” sa pag-ingon ug “Palihog” sa dihang makiglabot sa uban?
10, 11. (a) Unsay ikaingon bahin sa mga paagi ug pamatasan ni Jesus? (b) Sa unsang paagi atong masundog ang maayong pamatasan nga gipakita ni Jesus sa tanang tawo?
10 Si Jesu-Kristo, ang usa nga “anaa sa sabakan sa Amahan,” maoy laing tagsaong sulondan nga angay sundon. (Juan 1:18) Sa pakiglabot sa mga tawo, siya malumo ug mabination sa usa ka kamot, kusgan ug malig-on sa pikas; apan siya wala gayod magbinastos o dili-maluluton kang bisan kinsa. Mikomento bahin sa “iyang tagsaong gasa sa pagkaharuhay uban sa tanang matang sa mga tawo,” ang librong The Man From Nazareth nag-ingon: “Diha sa publiko ug sa pribado siya nakig-uban sa mga lalaki ug babaye nga walay pinalabi. Siya relaks kauban sa gagmayng mga bata sa ilang pagkainosente ug sa katingalahan relaks usab uban sa gitulisok-sa-konsensiya nga mga limbongan sama kang Zaqueo. Ang tinahod nga mga babayeng tig-atiman sa balay, sama kang Maria ug Marta, nakahimo sa pakigsulti kaniya nga may kinaiyanhong pagkaprangka, apan gipangita usab siya sa mga pampam nga samag gipasaligan nga siya nakasabot ug makighigala kanila . . . Ang iyang katingalahang kawalay-kaamgohan sa mga utlanan nga nagkulong sa ordinaryong mga tawo mao ang usa sa iyang labing kinaiyanhong mga hiyas.”
11 Ang pagtratar sa tanan nga may angay nga pagtahod ug konsiderasyon maoy ilhanan sa usa ka tinuod maayog-pamatasan nga tawo, ug maayong atong sundogon si Jesu-Kristo niini. Oo, ang kadaghanang tawo mahimong matinahuron sa pipila ka tawo, ilabina niadtong anaa sa taas nga mga posisyon kay kanila. Apan kadtong ilang giisip nga nga ubos o katupong nila, sila dili-matinagdanon, dili-mahigalaon, ug bastos. Sa usa ka paagi daw mohatag kini kanilag pagbati nga labaw ug may gahom. Apan gikaingon nga ang “pagkawalay-batasan maoy imitasyon sa kalig-on sa usa ka tawong mahuyang.” Busa, ang Bibliya nag-awhag: “Panguna sa pagpakitag pagtahod sa usa ug usa.” (Roma 12:10) Kon himoon nato ang atong labing maarangan sa pagsunod nianang tambaga, kita dili halayo gikan sa pagkahimong maayog-batasan ngadto sa tanang tawo, sama kang Jesus.
12. Unsa ang diwa sa pagtulon-an ni Jesus bahin sa tawhanong mga relasyon?
12 Kining positibo, nagaabot-sa-gawas nga hiyas gipanig-ingnan usab diha sa mga pagtulon-an ni Jesus, ilabina nianang gitawag Bulawanong Lagda: “Busa, buhati ang mga tawo sa bisan unsay buot ninyo nga ilang pagabuhaton kaninyo.” (Mateo 7:12) Makaiikag, diha sa Analects, usa sa Four Books ni Confucius—dugay nang giisip nga mao ang kinalabwan sa moral nga pamatasan sa Sidlakan—ang agalon gipangutana sa usa sa iyang mga disipulo kon duna bay usa ka pulong nga moalagad ingong prinsipyo sa paggawi sa kinabuhi. “Tingali ang pulong ‘pagbaslanay’ (shu) igo na,” mitubag ang magtutudlo, ug dayon siya midugang: “Ayaw buhata ngadto sa uban ang butang nga dili nimo gustong buhaton diha kanimo.” Sa kasukwahi, atong makita dayon ang pagkalabaw sa pagtulon-an ni Jesus. Kay ang mainiton, makalilipay, ug masanduroton nga mga relasyon mosangpot lamang kon ang usa mao ang manguna sa ‘pagbuhat sa uban’ ug maayo.
Kristohanong Pamatasan nga Gipasukad sa Kristohanong Gugma
13, 14. (a) Unsa ang naobserbahan dili pa dugay bahin sa pamatasan sa katilingban? (b) Unsay nakapukaw sa kaikag karong adlawa bahin sa pamatasan ug etiquette?
13 Tungod sa pagkakaylap sa daotang pamatasan, dunay mga sulti-sulti karon bahin sa pagbalik sa maayong pamatasan. “Kita dunay pag-alsa batok sa pamatasan sa katuigan sa ’60,” miingon si Marjabelle Stewart, usa ka popular nga magsusulat ug magtutudlo bahin sa ulohan, “apan usa ka bag-ong rebolusyon nagpabalik kanila. Giila na sa mga tawo ang pagkahinungdanon niini ug buot masayod kon unsa ang sosyal nga mga sukdanan.” Kining nabag-ong kaikag sa maayong pamatasan gipabanaag sa pagdagsa sa mga libro, sa mga basahon, sa mga tudling sa tambag, ug mga kokabildo sa mga programa sa TV bahin sa tanang butang gikan sa kon unsang tinidora ang gamiton diha sa usa ka pormal nga pangaon ngadto sa kon unsay itawag sa usa ka tawo diha sa komplikado ug kusog nga nagabag-ong sosyal ug panimalaynong mga relasyon karong adlawa.
14 Apan, ngano, nga ang ubang tawo nahimong mas maalinggaton sa pamatasan? “Diha sa maindigong katilingban karong adlawa,” misaysay si Stewart, “ang pamatasan nalangkit sa paglahutay sa kinabuhi.” Sa laing pagkasulti, ang maayong pamatasan giisip ingong paagi sa pagtabang sa usa nga magkasinabtanay ug moasenso. Busa ang mga tawo mobasag mga libro ug motambong ug mga klase bahin sa etiquette aron mahibalo kon unsaon sa pagpamiste alang sa kalamposan, kon unsaon sa paghatag maayong impresyon, kon unsaon nga madawat diha sa tigomanan sa mga hunta, ug uban pa.a Ang problema niining tanan mao nga ang pamatasan nahimong galamiton sa pagpamentaha, sama sa maskara nga isul-ob sa usa sa panahon sa pasundayag ug tangtangon kini sa dihang matapos na. Nan, dili ikahibulong, nga kita makadungog kanunay bahin sa labing makalilisang nga de-opisinang mga krimen nga nahimo sa mga tawong maayo-kaayog ‘pamilya’ ug ‘klase.’
15, 16. (a) Unsay gipamulong sa usa ka awtoridad bahin sa “labing maayong mga lagda sa paggawi”? (b) Sa unsang paagi may kalabotan ang 1 Corinto 13:4-7 sa pamatasan sa matuod nga mga Kristohanon?
15 Kana lahi kaayo gikan sa kon unsa gayod ang maayong pamatasan. Si Amy Vanderbilt, tinahod nga awtoridad bahin sa ulohan, misulat diha sa iyang New Complete Book of Etiquette: “Ang labing maayong mga lagda sa paggawi makita diha sa Kapitulo 13 sa Unang Corinto, ang matahom nga kahubitan bahin sa gugma sa isigkatawo ni San Pablo. Kining mga lagdaa walay kalabotan sa maayong mga punto sa pamiste ni sa panggawas nga pamatasan. Kini dunay kalabotan sa mga pagbati ug mga tinamdan, kalulot, ug konsiderasyon sa uban.”
16 Ang gipasabot ni Amy Vanderbilt, sa pagkamatuod, mao ang teksto diha sa 1 Corinto 13:4-7 diin gihubit ni Pablo sa detalyado ang nagkalainlaing mga bahin sa Kristohanong gugma. Palandonga ang mga resulta sa pipila ka punto nga iyang gihimo. Pananglitan, ang usa nga “mainantoson ug maluluton” sa pagkamatuod mapailobon ug matinahuron sa pakiglabot sa uban. “Dili magalihok nga binastos” maoy laing paagi sa pag-ingon ‘nagalihok nga maugdang,’ ug ang “kaugdang” gibatbat ingong “pagsunod sa mga sukdanan sa pangatahoran, pamatasan, o hiyas.” Busa, ang kang J. B. Phillips nga New Testament in Modern English naghubad niining mga pulonga, “Ang gugma dunay maayong pamatasan.” Lisod handurawon ang usa ka tawong nagapakita sa maong gugma nga isipong walay-batasan.
17. Timaan sa unsa ang atong pamatasan?
17 Nan, matin-aw, nga ang Kristohanong pamatasan direktang nalangkit sa Kristohanong gugma. Dili lamang kini galamiton aron sa pagkab-ot sa tumong o usa ka butang nga isul-ob kon kini mohatag bentaha sa usa ka tawo sa pagbuhat niini. Hinunoa, ang atong pamatasan—ang paagi sa atong pakiglabot sa uban, ang atong panglihok, taras, ug naandang batasan—maoy timailhan sa kadako sa atong pagtagad sa ubang mga tawo ug sa kalalom sa atong gugma alang kanila. Batan-on ug tigulang, kita kinahanglang maningkamot sa pagsunod sa tambag sa Bibliya: “Pasagdi nga ang usa magapangita, dili sa iyang kaugalingong kaayohan, kondili sa kaayohan sa ubang tawo.” (1 Corinto 10:24) Busa, ingong bahin sa Kristohanong gugma, ang Kristohanong pamatasan maoy ilhanan sa matuod nga mga tinun-an ni Jesu-Kristo.—Juan 13:35.
Maayog-Pamatasan sa Tanang Panahon
18. Unsa ang atong determinadong buhaton bisan pa sa atong makita sa atong palibot?
18 Mahitungod sa atong kaliwatan, si Jesus mitagna nga “tungod sa pagsanay sa pagkadaotan mobugnaw ang gugma sa kadaghanan.” (Mateo 24:12) Kining pagbugnaw sa gugma dayag nga gipabanaag sa pagkadili-matinagdanon ug sa pagkamapahitas-on sa kabahin sa daghang tawo karong adlawa. Busa, inay magpadala sa pagsanong sa samang dili-matinagdanong paagi, kinahanglang atong ibutang sa hunahuna ang tambag ni Pablo: “Ayaw pagbasli ang daotan tungod sa daotan. Kon mahimo, sumala sa inyong takos maarangan, kinahanglang makigdinaitay kamo uban sa tanang tawo.” (Roma 12:17, 18) Maoy atong determinasyon nga magpakitag maayong pamatasan sa tanang panahon, bisag pabilhan man ug dili ang atong mga paningkamot.
19. Sa unsang paagi ang atong pamatasan makaapekto sa tanang bahin sa atong kinabuhi?
19 Oo, ang Kristohanong mga pamatasan maoy kinaiyanhon panggawas nga ekspresyon sa gugma ug pagtagad sa uban nga atong nahuptan diha sa atong kasingkasing. Sama nga ang atong sinultihan mopadayag kon unsa kita sa sulod, sa ingon ang atong pamatasan mopadayag kon unsa kita ka matinagdanon sa uban o kon kita walay-pagtagad. (Mateo 12:34, 35) Sa maong paagi, ang pamatasan kinahanglang magadulag dakong papel sa tanang bahin sa atong kinabuhi. Kini angay gayod nga mahimong paagi sa kinabuhi. Sa unsang paagi kini ikapadapat pa sa bug-os? Sa unsang paagi ang maayong Kristohanong pamatasan mapaugmad sa bug-os? Atong tagdon kini sa sunod nga artikulo.
[Mga Footnote]
a Ang pulong “etiquette” o pamatasan nagagikan sa Pranses nga tinubdan nga nagkahulogan tiket o sipra. Ang librong Word Origins and Their Romantic Stories, ni Wilfred Funk, misaysay: “Ang unang mga lagda sa etiquette gipapilit diha sa daling makitang mga lugar sa mga poste sa sundalo. Ang listahan naghatag ug mga lagda sa adlaw . . . Tingali atong ikaingon nga ang etiquette maoy usa ka ‘tiket’ sa manggitahurong katilingban.”
Makasaysay Ka Ba?
◻ Nganong dili ikahibulong nga nagakawala ang maayong pamatasan?
◻ Unsa ang pipila ka hinungdan sa dili maayong pamatasan?
◻ Sa unsang paagi ang Kristohanong pamatasan lahi gikan sa pamatasan ug etiquette sa kalibotan?
◻ Nganong maningkamot kita nga magpakitag maayong-pamatasan sa tanang panahon?