Ang mga Paagi sa Pagkamapihigon

Usa ka tigdukiduki nangayo sa usa ka tawo sa opinyon niya sa usa ka etnikong pundok. “Sila sapoton ug daling masuko,” mitubag siya. “Kana anaa sa dugo nila.”

“May nailhan ka ba . . . sa personal?” nangutana ang tawo.

‘Oo, may nailhan kong usa. Siya ang presidente sa among klase sa hayskul.’

‘Kadto bang “presidente sa klase” mihaom sa imong larawan kanila?’

“Wala,” miangkon siya, “siya kalmado ug maayohon.”

‘Unya ang “pagkasapoton ug pagkadaling masuko” dili diay “anaa sa dugo niya,” dili ba?

Tapos sa kadiyut nga paghunong ang tawo mitubag: “Siya eksepsion.”

ANG pagkamapihigon (“paghukom daan”) mao ang paghukom sa uban nga dili sila hatagan sa benepisyo sa dili-madapigong paghusay. Ang hingpit nga estranghero sa ingon dihadiha ipahayag nga “tapolan,” “malalangon” o “makuyaw” nga wala ing ebidensiya, nga may daan rang hunahuna. Kini tungod kay ang madapigon nagtan-aw, dili sa mga indibiduwal, kondili sa mga pundok. Alang kaniya, ang mga membro sa usa ka etnikong pundok “tanan pareho,” mga clone, nga walay kaugalingong pagkatawo. Ug sama sa pananglitan sa itaas, ang mapihigong tawo kadaghanan manalipod sa sayop niyang pagtuo hangtod sa mapait nga kataposan, bisan pag siya kapamatud-ang sayop sa mga kamatuoran. Sumala sa giingon sa magasing Psychology Today, ang mga tawong mapihigon “lagmit magmatikod ug maghinumdom sa mga paagi nga niana ang [usa ka] tawo morag mohaom sa malangkobong hulad, samtang motutol sa ebidensiya nga mosupak sa malangkobong hulad.”

Ang pagkamapihigon mabuhi sa kaugalingon. Ang mga tawong ibutang sa dili-maayo nga hulmahan kadaghanan kaayong mawad-an sa ilang pagtahod-sa-kaugalingon nga sila aktuwal magkinabuhi sumala sa ubos nga mga pagdahom. O mosangpot ang ginaingon sa Bibliya sa Ecclesiastes 7:7: “Kay ang pagpanglupig makapabuang sa manggialamong tawo.” Ang mga biktima sa pagpanglupig mahimong mahupong sa kayugot. Sila mahimong sobra ka sensitibo sa pagkamadapigon nga usahay sila mosanong nga hinobra ug makakita sa pagkamapihigon kon diin wala gayod diha. Si bisan kinsang tawo nga iya sa laing rasa isipon uban ang hinobra nga katahap o ingong lagmit nga kaaway. Ang pagkamadapigon sa ingon dili limitado sa usa ka rasa o nasyonalidad.

Sa diha nga ang pagkamapihigon makahawid sa panghunahuna sa usa ka tawo, makaplagan niyang ayran niya ang halos tanang etnikong pundok. Ang pila ka estudyante sa kolehiyo kas-a gihangyo sa pagpahayag sa ilang mga pagbati bahin sa 32 ka tinuod nga nasod ug mga rasa dugang pa sa 3 ka dili-tinuod nga pundok (“Daniereans,” “Pireneans” ug “Wallonians”). Bisan tingalig katingad-anan, ang mga estudyante nga mapihigon batok sa tinuod nga mga etnikong pundok samang wala makaangay sa “Daniereans,” “Pireneans” ug “Wallonians.”

Pagkamapihigon—Sa Unsang Paagi Ipasundayag?

Ang tawong mapihigon dili kanunay mabatokon. Ni siya sama gayod sa tawo nga masalingkapawong nagapahayag nga ‘ang pipila sa iyang labing maayong mga higala’ sakop niini o nianang pundoka apan dili moangay sa ideya nga kana sila mahimong mga silingan—o mga umagad, binalaye o susama. Adunay mga grado sa pagkamapihigon. Ang usa ka tawong mapihigon tingali tinuod may mga higala nga iya sa laing rasa apan sa malalangon kaayo magapadayag sa mapinadayonong mga pagbati sa pagkalabaw. Tingali iyang sulayan ang ilang pailob pinaagi sa paghimog dili-nindot, timaan-sa-rasa nga mga komento. O inay tratahon silang mga kasama, basin ipadayag niya ang matinabangon nga panlihok, nga daw pinaagi sa paghimo niya kanila nga mga higala siya nagahatag kanila ug pabor.

Ang laing paagi nga ipadayag sa usa ka tawo ang pagkamapihigon maoy pinaagi sa pagpangayog hataas nga sukdanan sa kahimoan gikan sa uban, bisan pag nagahatag kanilag menos nga pag-ila. Ug kon kana sila mapakyas, siya lagmit mopasangil sa kapakyasan ngadto sa mga hinungdan sa rasa. O basin iyang sawayon diha sa usa ka rasa ang pamatasan nga iyang itugot diha sa iyang kaugalingong rasa. Bisan pa niana, ang maong tawo mabangisong mayugot sa bisan unsang sugyot nga siya mapihigon, nga bug-os kaayo ang pagkanalimbongan sa kaugalingon. Sumala sa giingon niadto sa salmista: “Siya nagaulog-ulog gayod sa iyang kaugalingon sa iyang kaugalingong mga mata nga ang iyang kadaotan dili hikaplagan aron kana pagadumtan.”—Salmo 36:2.

“Sa Panahon nga Sila Kuwatro Anyos”

Nan, nganong ang mga tawo mahimo mang mapihigon? Unsa ka sayo sa kinabuhi mabatonan ang pagkamapihigon? Sa iyang klasikal nga basahong nag-ulohang The Nature of Prejudice, ang sosyal nga sikologo si Gordon W. Allport nagpahayag sa kiling sa hunahuna sa tawo sa “paghunahuna uban ang tabang sa mga kategoriya.” Kini dayag bisan diha sa gagmay nga mga bata. Sila daling makatuon sa pag-ila sa mga lalaki ug mga babaye, mga iro ug mga iring, mga kahoy ug mga bulak—ug bisan sa “itom” ug sa “puti.” Kasupak sa ideya nga ang gagmay nga mga bata “buta bahin sa kolor,” ang mga bata nga maladlad ngadto sa nagkadaiyang mga rasa sa dili madugay magmatikod sa “mga kalainan sa pisikal nga mga hiyas sama sa kolor sa panit, hitsura sa nawong, mga matang sa buhok, ug uban pa. Ang kabataan . . . sa linangkob makabaton sa bug-os nga kaamgohan sa rasanhong mga pundok sa panahong sila kuwatro anyos.”—Parents nga magasin, Hulyo 1981.

Apan ang yanong pagmatikod ba niining mga kalainana mohimo sa kabataan nga mapihigon? Dili gayod. Hinuon, usa ka bag-ong pagtuon nga gitaho diha sa Child Development miangkon nga “ang mga tag-singko-anyos mosulod sa kindergarten nga may tin-awng pagpalabi nga makighugoy sa mga isigkaingon nga samag kolor sa panit.” Labaw pang makapatugaw mao ang obserbasyon nga “ang kiling sa kabataan nga mopilig mga kadula nga may samang kolor sa panit nagauswag panahon sa kindergarten nga tuig.” (Italiko amoa.) Ang ubang tigdukiduki susamang mihinapos nga ang gagmay nga mga bata kadaghanan nahibalo dili lamang sa rasa kondili sa mga kahulogan usab sa rasa. Usa ka kuwatro-anyos nga batang babaye nga ginganlag si Joan kas-a mihimo niining mangilngig nga pahayag: “Ang katawhan nga puti, sila mahimong moasenso. Ang katawhan nga moreno, sila kinahanglang mous-os.”

Kon sa unsang paagi ang kabataan makaugmad nianang pagkamadapigon nakapalibog sa mga tigdukiduki. Apan, gikatahapan pag-ayo mao ang impluwensiya sa mga ginikanan diha sa bata. Matuod, diyutay ra ang mga ginikanan nga direktang momando sa ilang mga anak nga dili makigdula sa kabataan sa laing rasa. Bisan pa niana, kon mapanid-an sa bata nga ang iyang mga ginikanan mapihigon o gil-asang makig-uban sa usa ka tawo nga laig rasa, basin iyang mabatonan usab ang negatibong mga tinamdan mismo. Ang kultural nga mga kalainan, impluwensiya sa isigkaingon ug sa palaumagian sa balita, ug ubang hinungdan sa ingon magkaipon sa paglig-on niining pagkamapihigon.

Daotang mga Kasinatian

Hinuon, alang sa pila ka tawo ang pagkamapihigon mopatim-aw nga hinobrang reaksiyon ngadto sa usa ka daotang kasinatian. Usa ka batan-ong Alemang babaye mikuyog sa iyang bana sa usa ka proyekto sa iyang trabaho sa Aprika. Didto siya nasugamak sa mga suliran. Iyang gibati nga ang pipila ka katawhan maoy batok kaniya ingong babaye ug Uropanhon. Ang mga tinamdan sa pipila nakapakurat sa iyang mga salabotan nga namatuto sa Uropa. Ang paghunahuna sa mga suliran nga gipahinabo sa pipila ra ka tawo misangpot sa iyang pag-ayad sa tanang itom nga katawhan!

Susama usab sa usa ka estudyanteng taga-West Indies nga nagpuyo sa Tinipong Bansa mga 20 anyos nga miagi. Bisag limpiyog pamiste ug matinahoron, siya gidumid-an sa serbisyo sa usa ka restawran, nga gisultihan: “Dili kami mosilbi dinhi sa mga tawong sama kanimo.” Kay sa nangagi wala pa maladlad sa rasanhong pagkamapihigon ug wala masayod sa rasanhong mga tensiyon nga naglungtad niadtong panahona, iyang gisulayang pugson sila sa pagsilbi—nga misangpot sa iyang dihadiha nga pagdakop! Bisan pag ang alkalde sa siyudad mimando nga siya buhian ug gibadlong ang kapolisan, kadtong hitaboa nakapayugot kaniya. Katuigan sa kaulahian siya nagahambin gihapon sa pagkamabatokon batok sa mga tawong puti.

Sa ubang hitabo, sumala sa gipunting diha sa The Nature of Prejudice, ang pagtamay sa uban maorag motagbaw sa dili-matagbaw nga kauhaw sa tawo sa dungog. Kini maoy ‘paghunahuna ug labaw sa kaugalingon kay sa angay.’ (Roma 12:3) Ang mga kasugiran bahin sa rasanhong pagkalabaw basin maugmad usab aron sa “pagpakamatarong” sa pagpanglupig sa usa ka pundok. Pananglitan, panahon sa gidungog nga katuigan sa patigayon sa ulipon sa Tinipong Bansa, bantog niadto nga ang mga itom ipahayag nga menos sa pangutok, o ubos sa tawo. Kasagaran kaayo ang maong mga pagtuo nga bisan ang Amerikanhong Presidente Thomas Jefferson, usa ka prangkang kritikoa sa pagpangulipon, kas-a mipahayag sa “katahap” nga “ang mga itom . . . maoy ubos sa mga puti diha sa gasa sa kaisipan ug sa lawas.” Bisan pag ang siyensiya nakapamatuod nga kanang mga ideyaha dili kadepensahan, ang rasismo nagapadayon.

Ngano man? Ang labing paninugdang hinungdan tin-awng gipakita diha sa Bibliya, bisan tuod wala tagda sa mga tigdukiduki: “Kana ang hinungdan, maingon nga pinaagi sa usa ka tawo ang sala misulod sa kalibotan ug ang kamatayon pinaagi sa sala, ug sa ingon ang kamatayon mikuyanap ngadto sa tanang tawo tungod kay silang tanan nakasala man.” (Roma 5:12) Ang napanunod nga sala nakapadaot sa paghunahuna ug pag-isip sa tawo sa mga butang. Inay mahibulong o mahimuot sa mga kalainan, ang tawo mosanong nga may kahadlok ug pagkawalay-kasegurohan. Ug bisan gikan sa dili-hingpit nga kasingkasing sa gamay nga bata mahimong mogula ang makalilisang han-ay sa “daotang mga pangatarongan” nga motubo nga makadaot nga pagkamapihigon. (Mateo 15:19) Nan, posible bang mapukgo ang pagkamapihigon?

[Footnote]

[Blurb sa panid 6]

Ang paghunahuna sa mga suliran nga gipahinabo sa pipila ra misangpot sa iyang pag-ayad sa tanang tawo nga may laing kolor sa panit!

[Letrato sa panid 5]

Tungod sa pagkamapihigon ang mga tawo matahapon sa usag usa