Mga Batan-on Nangutana . . .

Duna bay Akong Malantaw sa TV?

Minahal nga Watchtower Society:

May pangutana ako. Duna bay akong malantaw sa telebisyon ug dili ako maapektahan sa daotang paagi?—Monica

SI MONICA wala mag-inusara sa pagsukna niining pangutanaha. Ang kawhakawhaang mga siyentipiko, edukador ug ginikanan nagahunahuna sa samang butang. Ikasubo, ang pagtubag dili gayod yano.

Sa usa ka bahin, bisan ang gitawag nga mga eksperto dili kanunay magkauyon bahin sa kon kaha makatabang kun makadaot ang TV. Nagaingon ang pipila nga kini nagapugong sa pagbasa. Ang uban nagaingon nga nagadasig kini sa pagbasa. Ang pipila nagapaluyo sa pagkontrolar sa mga programa sa TV. Ang uban nagaingon nga kini makadaot walay sapayan kon unsay imong lantawon. Padayon ug padayon ang paglantugi. Bisan pa niana, kadtong nagaangkong makadaot ang TV mopatim-awng nagbaton sa mas lig-on nga kaso. Busa atong susihon ang pila lamang sa posibleng mga kadaotan sa TV.

Pandani sa Kapintasan sa TV

Sa pila ra ka katuigan, ang TV nahimong bantog sa labihan. Ngani, “mas daghang Amerikano ang dunay telebisyon kay sa mga repriherador o sulod-balay nga panubo para tubig ug susama.” Kini nagsugod pagtakod sa mas kabos nga kanasoran. Pananglitan, ang Etiopia gitahong duna lamay 27,000 ka TV alang sa populasyon niining 35 milyon. Bisan pa niana kini wala magpugong sa Etiopia sa pagpahibalo sa pagsugod sa serbisyo sa dekolor nga TV! Nan, unsa ba ang halos tibuok-kalibotang pandani sa TV?

Usa ka taho sa Komite sa Siyentipikanhong Panambag sa Siruhano Heneral nagtawag sa TV nga “tingog-ug-kahayag nga salida nga makapadani sa [labaw] nga mga sentido sa panan-aw ug pandungog.” Ingong resulta, “kini nagadani sa pagtagad sama sa batobalani. Ang mga masuso ingon ka bata sa 6 ka bulan motutok niana; ang gagmay nga kabataan molingkod atubangan niana sa daghang oras sa usa ka panahon.” Aw, sa usa ka surbi sa mga tin-edyer, 53 porsiento miangkon nga nagalantaw sa mga salida nga dili gani nila gusto! Tungod sa usa ka hinungdan, ang TV mopatim-awng dunay halos makahipno nga epekto diha sa pipila.

Bisan pa niana, ang TV networks kinaiyanhong buot nga ikaw molantaw sa ilang mga programa. Ug ilang nadiskobrehang dunay segurado kaayong paagi sa paghimo sa tumatan-aw nga dili makabiya sa ilang mga TV: Ipasundayag ang kapintasan—ug ang daghan niana. Ang katawhan mopatim-aw nga dili matagbaw sa mga bangga sa kotse, pagbuto, pagdunggab, pagpusil ug tindak sa karate. Sumala sa usa ka kalkulo, usa ka batan-on sa Tinipong Bansa molantaw ug 18,000 ka tawo nga gipatay sa TV sa panahong siya 14 anyos na, nga dili na hisgotan ang mga sumbagay ug mga pagbinugoy. Apan ang usa kanunay bang makakaon niini ug dili madaot?

“Dili Mabangbang” nga Ebidensiya

Pila ra ka tuig nga miagi, ang Britanikong tigdukiduki si William Belson ug iyang pundok misusi sa 1,565 ka Britanikong tin-edyer nga mga lalaki. Nga walay natingala ilang nadiskobrehang ang mga batang lalaki nga sigeg lantaw sa mapintasong mga salida sa TV mas lagmit “naghimog seryosong matang sa kapintasan.” Sila mihinapos nga ang kapintasan sa TV makapasiba sa “pagpanunglo ug paggamit ug daotang sinultihan, pagkaagresibo sa pasingot o dula, pagbahad sa pagpamintas sa laing batan-ong lalaki, pagsulat sa mga eslogan sa mga paril, [ug] pagbuak ug mga bentana.” Ang National Institute of Mental Health (U.S.) susamang mihinapos nga adunay “dili mabangbang” nga ebidensiya nga ang gitelebisyong kapintasan mobunga sa kapintasan.a

‘Apan ako nakalantaw sa pipila sa mga salida nga may pinusilay ug mga gukod sa kotse,’ tingali moingon ka. ‘Kana wala magpasabot ako naghunahuna nga matarong ang pagdaot sa usa ka tawo.’ Apan usa sa labing makapadisturbong mga diskobre sa pagtuon ni Belson mao nga ang pagkaladlad ngadto sa kapintasan sa TV wala “magpabag-o sa gihunahuna nga mga tinamdan sa mga batang lalaki bahin” sa kapintasan. Lagmit ang kanunay nga pagkaon sa kapintasan nagsapsap sa ilang wala-hunahunaa nga mga pagpugong batok sa kapintasan.

Ang Bibliya nagaingon sa Salmo 11:5: “Si Jehova nagausisa sa usang matarong sama gayod sa usang daotan, ug si bisan kinsa nga nahigugma sa kapintasan gidumtan gayod sa Iyang kalag.” Ang imo bang kinaham nga mga programa sa TV nagapadayag nga ikaw mahigugmaon sa pakigdait o sa kapintasan?b—Mateo 5:9.

“Dili-Tinuod, Masidlakon ug Rosason”

‘Seguradong dili daotan ang paglantaw sa dili-mapintasong mga salida,’ tingali maghunahuna ka. Tingali dili. Bisan pa niana si Dr. George Gerbner nag-ingon: “Daghang butang (sa telebisyon) gihimong mithianon. Sila ginapasundayag sa dili-tinuod, masidlakon ug rosason nga paagi.” Matikdi ang epekto niining tanan diha sa usa ka batan-on: “Ako wala sukad magpalandong sa unsang paagi ako naapektahan sa telebisyon, hangtod nagsugod ako pagbaton ug mga suliran sa balay. . . . Akong naamgohang ang hinungdan ako masulob-on kaayo sa akong pakiglabot sa akong pamilya mao nga, sa luyo sa akong kaisipan, sila wala makakab-ot sa hingpit pamilyahanong kinabuhi nga akong nakita sa telebisyon.”—Teen nga magasin.

Ang kinabuhi halayo sa kahingpitan. Lahi sa maalamon-sa-tanang mga ginikanan sa TV nga mopatim-awng dili gayod mabalaka bahin sa bayranan sa abangan o sa doktor, ang imong mga ginikanan basin dunay bug-at pinansiyal ug emosyonal nga mga sulirang ginaatubang. Nan, nganong itandi kana sila sa pagkadili-makataronganon ngadto sa mga karakter nga mga bunga lamang sa handurawan sa usa ka magsusulat? Ang tambag sa Bibliya mao: “Tahora ang imong amahan ug imong inahan.” (Efeso 6:2) Kini mabuhat nimong labing maayo pinaagi sa pagpakigsulti ug pagkaila kanila, inay ibug-os ang pagtagad diha sa mga kinabuhi sa dili-tinuod nga mga karakter.

Ang TV Makaduso ba Kanimo sa Pag-inom?

Nakamatikod ka ba sukad unsa ka subsob ang imong paboritong TV nga artistang lalaki o babaye mokuha sa alkoholikong ilimnon? Apan bisan pa nianang tanang pag-inom, diyutay ra ang gihulagway ingong nagaantos sa kalipong, mga panghanduraw ug kangil-arang ginaingon sa Bibliya nga nagaduyog sa hinobrang pag-inom.—Proverbio 23:29-35.

Si Dr. Thomas Radecki, usa ka sikyatrista nga nangulo sa National Coalition on Television Violence, nag-ingon: “Ang panganunsiyo sa TV ug paggamit sa alkohol sa programa dakog bahin sa nagauswag nga pag-abusar sa alkohol. Ang kasarangang bata makakita nga ang alkoholikong ilimnon imnon 75,000 ka beses sa TV sa dili pa siya sa legal anaa sa edad nga makainom.” Ang paglantaw ba lamang nianang tanang pagpatuyang sa alkohol makaapektar kanimo? Si Dr. Radecki nagapahinumdom kanato nga “ang pag-abusar sa alkohol, ug kapintasan mao ang duha ka labing kusog nagauswag nga mga hinungdan sa kamatayon sa T.B.”

Ug komosta man kanang masidlakon, tagsa-ka-minutos nga mga anunsiyo nga gitawag mga komersiyal? Matud sa magsusulat si Vance Packard: “Sa panahong makatapos sa hayskul ang aberids nga batan-on sa T.B. siya mao ang tumong sa kapin sa usa ka libo ug lima ka gates nga oras sa mga komersiyal sa TV.” Ang daling-motuo nga publiko mahaylo sa pagtuo nga kon ang usa dunay labing diyutay nga kaul-ol o sakit, ang usa kinahanglang motomar niini o nianang tambala. Kon ang usa dili matahom, ang solusyon mao ang hustong panghugas sa baba, kolget o deodorante sa ilok. Aw, bisan ang pagbaton ug trabaho mahimong depende sa paggamit sa hustong shampoo! ‘Ako dili apektado sa bisan hain niana,’ tingali moingon ka. Tinuod ba? Apan, pila na nianang mga produktoha ang imong napalit o natental ka sa pagpalit?

Unsay Akong Malantaw?

Ang purohan, hinuon, nga hanawon sa katawhan ang ilang mga TV gamay ra kaayo. Gawas pa, sumala sa gipunting sa magsusulat si Vance Packard, “ang mga ginikanan nga nagabutang sa ilang mga TV sa pulangki lagmit nanobra.” Ngano man? Si Packard nag-ingon: “Daghan nga anaa sa U.S. telebisyon mahimong mapuslanon . . . Kadaghanan dunay mga programa sayo sa gabii nga kinamaayohang mga kahimoan sa pagpangletrato nga nagapadayag sa paglihok sa kinaiyahan—gikan sa mga kalihokan sa mga kabog, beavers, bison ngadto sa mga butiti. Ang publikong telebisyon dunay makapahinganghang ballet, opera, ug chamber music. Ang TV maayo kaayong mopasundayag sa importanteng mga okasyon . . . Usahay ang TV mopasalida sa makapalamdag nga mga drama.” Ang mao bang mga programa mabatonan sa dapit nga imong ginapuy-an? Nan ang yawi ngadto sa luwas nga paglantaw ug TV mao ang imong pagkamapilion. Ang nindot nga mga programa sa TV makapahayahay alang sa daghang tawo.

Pihong ang imong mga ginikanan mabalak-on bahin sa kon unsay imong ginalantaw ug unsa ka dakong panahon ang imong ginagugol sa pagbuhat niana. Nganong dili isugyot ang panaghisgot sa pamilya mahitungod sa TV ug kon unsaon pagkontrolar niana nga mas maayo? Ang pila ka pamilya nagahimog lagda nga patokaron lamang ang TV sa dihang adunay angayang lantawon. Dugang pa, ang pila ka eksperto nagasugyot nga ang mga ginikanan molantaw sa TV kauban sa ilang mga anak. Niining paagiha sila makatabang kanimo sa pagsabot sa bisan unsang sayop o dili-tinuod nga mga pagtuo nga ginatudlo. Sa ingon ang paglantaw sa TV mahimong usa ka kasinatiang pamilyahanon.

Hinumdomi: Ang TV maoy makalingaw nga instrumento, apan ang mga programa mahimong peligroso. Tun-i ang pagkontrolar niana. Kay kon dili, kana ang mahimong magkontrolar kanimo.

[Mga footnote]

[Letrato sa panid 14]

Ang pila ka eksperto nagtuo nga ang paglantaw sa kapintasan sa TV makahimo nimong mapintason