Usa ka Bukas o Siradong Hunahuna—Hain Niini ang Imo?
MALISDAN ang mga tawo sa pagsinabtanay sa usag usa, dili ba? Ug bisag ang kadaghanan kanato buot maghunahuna sa atong kaugalingon nga may bukas-ug-hunahuna, pangutan-on nato ang atong kaugalingon sa bug-os pagkamatinud-anon: Ang tawong mapig-ot-ug-pangisip o pating ug hunahuna mao ba gayod kanunay ang “ubang tawo”?
Sa pagkatinuod ang imong kaisipan tingali mas sirado kay sa imong paghunahuna. Ikaw ba usahay moingong: “Ang duha ka butang nga dili gayod nako hisgotan mao ang relihiyon ug politika”? O ayran ba nimo ang pagkaong wala ka pa makatilaw sukad? “Kurakoi? Nungka!” O unsay imong pagbati sa dili-popular nga matang sa panambal? “Acupuncture? Bug-os popanambal!” O ikaw ba “nahibalo”—pananglitan, sa ginahimo sa “tanan” sa Alemanya—nga mga kawatan ang mga Hitano, mga gahig-ulo ang mga Aleman sa Norte, nga babaon ang tanang tawo sa Berlin, mga tihik ang mga Swabiano ug mga tapolan ang mga langyaw? Sa pagkamatuod, ang susamang mga ideya makita bisan diin—oo, bisan sa imong kaugalingong nasod.
Unsa ang Bukas nga Hunahuna
Ang bukas nga hunahuna libre sa talikala sa pagpihig, diin gibatbat sa usa ka diksyonaryo sama sa mosunod: “Usa ka paghukom o opinyon, maayo o dili, nga napormang daan nga walay tukmang pag-usisa; usa ka desisyon sa hunahuna nga gipasukad sa ubang mga hinungdan imbes sa katarongan o hustisya; ilabina, usa ka sayo o sobra ka mapihigong opinyon.”
Ang usa ka hinungdanong bahin sa kinabuhi mao nga kita maghimog mga desisyon ug mopakanaog ug mga paghukom. Apan ang himoong mga desisyon nga “walay tukmang pag-usisa” o ang nakab-ot nga mga paghukom nga “gikan sa ubang hinungdan gawas sa katarongan o hustisya” maoy mga ebidensiya sa usa ka siradong hunahuna.
Ang pagbaton ug bukas nga hunahuna, sa laing bahin, nagkahulogang madinawaton sa bag-ong impormasyon ug mga ideya. Nagkahulogan kini sa pagkahimong mainandamon sa pag-usisa ug sa pagtimbangtimbang sa impormasyon nga walay mapihigong kaisipan. Pinaagi sa pagdawat sa mapuslanon ug sa pagsalikway sa walay hinungdan, makab-ot nato ang tinong mga konklusyon nga gipasukad sa lig-ong pundasyon ug pasagdang magpabiling bukas ang atong hunahuna sa dugang kausaban kon adunay dugang impormasyong moabot sa panahong umalabot. Ang usa si kinsa mibati nga nahibalo sa tanan makapaneguro nga ang maong tinamdan makapugong kaniya sa pagkakat-on pa ug dugang.
Kon Nganong Adunay Siradong Hunahuna ang mga Tawo
Timailhan ang siradong hunahuna sa kakulang sa kahibalo. Hayan gamay ra kaayo kitag nahibaloan mahitungod sa usa ka ulohan, o nakabaton ug baliko o dili-kompletong impormasyon, nga walay makitang mga kamatuoran nga hinungdanon sa pagkab-ot ug tukmang mga konklusyon. Pananglitan, kon nagpuyo ka sa Alemanya ug segurado gayod nga ang tanan nga gikan sa Berlin babaon, pangutan-a ang imong kaugalingon kon pila ka tawo nga gikan sa Berlin nga imong nailhan. Igo na ba nga imong hukman sa katukma ang milyon-milyong mga tawo? Tingali ang mas mabinantayong paghunahuna moagak kanimo sa kaamgohan nga mas daghan ang imong nahibalag nga babaon nga gikan sa Hamburg, Frankfurt o Munich kay sa imong nahibalag sa Berlin.
Ang usa ka siradong hunahuna maila sa pagkakulang ug kaikag sa ulohan o sa pagpanuko sa pagsusi sa maong butang. Sa pagkamatuod, mahimong usa kini ka timaan sa pagkawalay-katinoan ug pagduhaduha. Pananglitan, kon dili kita makadepensa sa atong relihiyosong tinuohan, atong makita ang atong kaugalingon nga mangatake batok niadtong mohagit sa atong pagtuo, dili sa makataronganong mga argumento, kondili sa pagpanginsulto ug pagpanaway. Kini maoy timaan sa pagpihig ug sa usa ka siradong hunahuna.
Ang usa ka siradong hunahuna maoy ilhanan usab sa hakog nga tinguha sa paghupot ug pipila ka mga bentaha nga mawala diha kanato tungod sa pagkabukas ug hunahuna. Diha sa ubang nasod ginadaogdaog ang ubang rasanhong mga grupo aron mapahimudsan sa ubang mga grupo ang pipila ka mga pribelihiyo. Dili andam sa pakigbahin niini sa uban, ang nakapribilehiyong mga grupo mosibog sa mapihigong posisyong “mas maayo pa kami kay kaninyo,” nga magsira sa ilang mga hunahuna sa tanang ebidensiya nga sukwahi.
Igo ba ang imong pagkabukas ug hunahuna sa pag-isip sa posibilidad nga basig sirado ang imong hunahuna? Mapuslanon ang pagsusi. Samtang makahatag bentaha ang usa ka bukas nga hunahuna, ang usa ka siradong hunahuna sa pagkatinuod mohatag kanimog kadaot.