Mga Batan-on Nangutana . . .

Naandan ba ang Paagi sa Akong Pagbangotan?

ANG amahan ni Mitchell namatay sa usa ka grabeng aksidente sa mga bulan nga miagi. Gimingaw gihapon si Mitchell kaniya​—sa hilabihan. Iyang mahinumdoman ang iyang gibati sa adlaw nga namatay ang iyang amahan.

“Ako na-shock. Niadtong tibuok adlaw, kon walay naghisgot nga namatay ang akong amahan, ako dili mahinumdom. Bisan pag ako nagsulti sa uban, ako wala magtuo niadto. ‘Kini dili tinuod,’ ako nagsulti nga padayon sa akong kaugalingon. ‘Si Papa tigdrayb ug trak ingong pangabuhi gatosan ka milya kada semana, latas sa mga bagyo, latas sa kusog nga ulan ug bagyo sa niyebe, apan sa kanunay siya mopauli. Kini dili gayod tinuod.’”

Tingali naagoman mo ang susamang butang. Ang usa nga imong gihigugma namatay​—usa ka ginikanan, igsoong lalaki, igsoong babaye, o usa ka higala. Maghunahuna ka nga bation nimo ang kasubo ug wala nay lain. Apan, sa prangka, bation nimo ang daghang pagbati​—gikan sa kasuko ngadto sa kalibog ug kahadlok.

Unya moabot ang maayog-tuyo nga mga higala nga modugang sa imong mga kaguol pinaagi sa pagsulti kanimo kon sa unsang paagi ikaw magbangotan: “Magmaisogon ug magmalig-on.” “Kinahanglang ikaw panig-ingnan sa uban.” “Ang imong inahan [o si bisan kinsa nga namatay] dili buot nga mohilak ka.” Apan bisan pag unsaon nimo pagsulay sa pagpugong dili ka makapugong sa mga luha. O mahimong iluom lamang nimo ang kasakit nga imong gibati.

May deperensiya ka ba? Sa katugbang, ang pagbati sa ingon naandan na. Bisan si Jesu-Kristo, sa iyang nasayran ang pagkamatay sa usa ka suod nga higala, “mihilak” ug “miagulo” sa kahiladman. (Juan 11:​33-37) Ang pagkaamgo nga gibati sa uban ang imong gibati basin makatabang kanimo sa pagsabot nga mas maayo sa imong mga pagbati ug sa pagsagubang sa imong kapildihan.

Sama sa Usa ka Daotan nga Damgo

Sa sinugdan, sama kang Mitchell, tingali ikaw mawad-an sa emosyon. Tingali sa kahiladman laoman mo nga ang tanan maoy daotan nga damgo, nga may moabot ug magpukaw kanimo ug ang kahimtang sama ra sa nangagi.

“Mopatim-aw nga dili kini tinuod,” misaysay si Brian, kansang amahan namatay sa mga bulan nang nangagi. “Ang pagkamay mga tawo nga moingon, ‘Gikaguol ko ang pagkabati bahin sa imong amahan.’ Kini samag wala gayod mahitabo.” Miuyon si Cindy. Ang iyang inahan namatay sa kanser. Misaysay si Cindy: “Ako wala pa makadawat nga siya wala na. May mahitabo nga tingali akong ihisgot kaniya sa nangagi, ug akong makaplagan nga moingon ako, ‘Sultihan ko si Mama niana.’”

Busa sa gilayon tapos mamatay ang usang imong gihigugma, naandan nga dili ka makatuo. Gibuhat sa Diyos ang tawo aron mabuhi, dili aron mamatay. (Genesis 1:​28; 2:9) Busa dili katingalahang ang pagkamatay sa usang atong gihigugma lisod kaayong dawaton ug sayon kaayong dili tuohan.

“Nganong Nabuhat Niya Kini Kanako?”

“Halos kataw-anan ang pagbati sa kasuko tungod kay may namatay,” misaysay ang 15-anyos nga si Karen, “apan sa namatay ang akong igsoong babaye, ako wala makapugong. Ang mga hunahunang sama, ‘Nganong namatay man siya ug gibilin akong nag-inusara? Nganong nabuhat niya kini kanako?’ nagpadayon sa pag-abot sa akong hunahuna.”

Busa ayaw katingala kon adunay mga gutlo sa dihang bation nimo, usab, ang diyutay nga kasuko sa tawong namatay. Pananglitan, kon ang namatay usa ka ginikanan, tingali imong bationg gibiyaan, giabandono, bisan pag nasayod ka nga ang imong inahan o amahan walay mahimo sa nahitabo kaniya. Si Cindy nahinumdom: “Sa namatay si Mama, may mga panahong ako naghunahuna, ‘Nganong wala nimo kami pahibaloa nga ikaw himalatyon. Ikaw kalit lamang nawala.’ Gibati ko nga biniyaan.”

Ang pagkamatay sa usa ka igsoong lalaki o babaye makapukaw sa mga pagbati sa kasuko tungod sa ubang hinungdan. Ang pipila masuko sa namatay tungod sa tanang kasakit nga gipahinabo sa iyang kamatayon ngadto sa mga ginikanan. O bation sa pipila nga pinasagdan, tingali mayugtanon ug diyutay, tungod sa tanang panahon ug pagtagad nga nadawat sa masakitong igsoong lalaki o babaye una mamatay.

Usahay ang mga ginikanan mahimong sobra ka mapanalipdanon sa dihang mamatay ang usa nila ka anak. Kana makapasukog diyutay sa buhi pang anak sa namatay niyang igsoong lalaki o babaye tungod sa pagpahimo ni Papa ug Mama niini. Kon kini ang kahimtang karon sa inyong pamilya, sulayi ang pagsabot nga basin gibasol sa imong mga ginikanan ang ilang kaugalingon tungod sa nahitabo ug mao nga mahadlok nga mawad-an usab sila kanimo. Busa magmapailobon kanila.

Kon adunay mga panahong masuko ka, ayaw kana itago sa imong kaugalingon. Sulayi ang pagtug-an niana nganha sa usang imong gisaligan ug gitahod. Usa sa labing maayong mga paagi sa pagsagubang sa imong mga pagbati mao ang pagpahayag niana. Hinumdomi, ang tagdugay nga kasuko makadaot lamang kanimo.​—Proverbio 14:29, 30.

Pagbantay sa “Kon Unta”!

Unya, usab, anaa ang “kon unta” nga mga hunahuna, sama sa, ‘Kon unta nasulti ko kini’ o, ‘Kon unta wala ko masulti kana.’ Gisaysay ni Mitchell kon unsay iyang pagbati usahay: “Maayo untag ako mas mapailobon ug masinabtanon sa akong amahan. O nakabuhat sa dugang mga butang sa balay aron unta mas masayon alang kaniya sa iyang pagpauli.” Ug ang 17-anyos nga si Elisa miingon: “Sa nagsakit si Mama ug namatay nga kalit kaayo, diha pa ang tanang wala-mahusay nga pagbati nga among gibati sa usag usa. Karon gibati ko ang dako kaayong sala. Akong mahunahunaan ang tanang butang ako untang nasulti kaniya, ang tanang butang angay wala ko isulti kaniya, ang tanang butang akong gidaot.”

Tingali may mga panahong bation nimo ang sama. Tingali ikaw nakiglalis sa imong gihigugma una siya mamatay. O tingali may panahong nayugot ka sa imong igsoong lalaki o babaye tungod kay nakabatog labawng pagtagad kay kanimo, ug karon kana siya namatay na. Ang sala nga imong bation mahimong mas lisod kaayong sagubangon.

Tingali basolon nimo ang imong kaugalingon tungod sa nahitabo. Nahinumdom si Cindy: “Bation kong sad-an mahitungod sa matag panaglalis namo, mahitungod sa tanang kalisdanang akong gihatag kang Mama. Gibati ko nga ang tanang kalisdanang akong gihatag kaniya maoy nakaamot sa iyang sakit.”

Amgoha, hinunoa, nga bisan tingalig may mga butang nga angay o dili angay nimong isulti o buhaton, sa kadaghanang hitabo kana dili mao ang mga hinungdan nga namatay ang imong gihigugma. Gawas pa, sumala sa gipahinumdom kanato sa Bibliya: “Kitang tanan mapandol sa makadaghan. Kon adunay dili mapandol sa pulong, siya tawong hingpit, nga makaarang usab sa pagpugong sa tibuok niyang lawas.” (Santiago 3:2) Dili ba tinuod nga kitang tanan nagasulti sa mga butang nga sa ulahi atong basolan? “Ang tanan nakasala ug nakabsan sa himaya sa Diyos,” ang Bibliya dugang nagasulti kanato. (Roma 3:​23) Busa, oo, walay duhaduhang may mga butang imong nabuhat o wala nimo mabuhat nga karon imong gibati nga sad-an niana. Apan, sa bug-os nga pagkamatinud-anon, kay dili hingpit, dili ba kitang tanan sad-an usab niana?

“Unsay Akong Isulti sa Akong mga Higala?”

Tingali may mga panahon usab dihang imong bationg maulaw, kay wala ka mahibalo kon unsaon pagsulti sa uban. Sumala sa giingon sa usa ka biyuda mahitungod sa iyang anak lalaki: “Gipugngan ni Jonny ang pagsulti mahitungod sa iyang mga gibati, apan siya nakasulti kanako nga dili niya buot isulti sa ubang kabataan nga namatay ang iyang amahan. Siya naulaw ug nasuko usab siya nga siya naulaw niadto.”

May mga panahon ba nga bation mong nagainusara karon nga namatyan ka sa usa ka gihigugma? Kini kasagaran gayod kaayo, sumala sa gisaysay sa librong Death and Grief in the Family: “‘Unsay akong isulti sa akong mga higala?’ maoy pangutanang bililhon kaayo alang sa daghang bata [ang nahibiling mga igsoong lalaki o babaye]. Nga subsob, bation sa mga bata nga ang ilang mga higala dili makasabot kon unsay ilang nasinati. Ang pagsingkamot nga ipaambit ang kahulogan sa pagkanamatyan tingali sugaton sa blangko nga mga pagtutok ug masukitsukitong tinan-awan. . . . Busa, ang nagbangotang bata basin mobating sinalikway, nahilain, ug, usahay, abnormal pa gani.”

‘Nganong kana ang reaksiyon sa uban?’ tingali mahibulong ka. Aw, sulayi pagsabot nga ang kamatayon maoy lisod nga kasinatian alang sa tanan. Usahay ang uban dili mahibalo kon unsay isulti ug busa dili mosulti sa bisan unsa. Ang imong kapildihan mopahinumdom kanila nga sila, mahimong mapildihan sa usa ka hinigugma. Tungod kay dili buot mapahinumdoman niana, tingali sila mopahilayo kanimo.

Sa paglabay sa mga semana o mga bulan, walay duhaduha nga ang kamatuoran sa imong pagkanamatyan inanay matino na. Inigkahitabo niana lagmit naluom na nimo ang imong pagbati sa kahiladman kay nahadlok kang dili hisabtan sa imong mga ginikanan ug sa uban. Apan, hinungdanong makatuon ka sa pagsagubang sa imong mga pagbati. Kon sa unsang paagi makahimo ka niana pagahisgotan sa umaabot nga isyu sa Pagmata!

[Letrato sa panid 23]

“Dili tinuod nga kini nagakahitabo kanako!”