Pagpaniid sa Kalibotan

“Estoryahanay” sa HK

● “Ang tulo ka bulang tinuig nga rituwal, sa New York, natapos nga wala mamatikdi,” miingon ang The Economist sa naghisgot sa 1984 nga mga sesyon sa United Nations General Assembly nga gihimo sa Septiyembre ngadto sa Disyembre. Miingon nga nagpadala ang mga kagamhanan sa kalibotan ug mga hawas “sa paghimog mga pakigpulong ug naghangyoay sa mga resolusyon,” ang taho miingon nga “sa pipila lamang ka eksipsiyon, kining mga resolusyona hikalimtan lamang dayon. Ang matag sesyon mopatunghag kapin sa 200 kanila, nga mototal ug un-kuwarto sa usa ka milyong mga pulong. Ang kadaghanan niini maoy walay kapuslanang pagbayloayg mga pulong, tuig-tuig.” Gitawag ang tigom sa Hiniusang Kanasoran ingong “hulagway sa makakapoy, walay resulta ug gastosong estoryahanay,” ang taho nag-ingon nga kon “pamenosan ang tinuig nga resolusyon niini, ingnon ta, sa 50 ka resolusyon, tingali ang katunga kanila moepeto tinuod nga resulta.”

Walay “Gubat” Sukad sa 1941

● “Ang pormal nga pagdeklarar ug gubat wala na sa uso,” miingon ang The Toronto Globe and Mail sa Toronto, Canada. “Ang kataposang higayon nga nahitabo kini balik pa sa Dis. 11, 1941, sa dinha, human sa pag-atake sa Pearl Harbor, ang nagkaanib nga Hapon, Alemanya ug Italya, mideklarar ug gubat batok sa Tinipong Bansa.” Wala magtagad sa pormalidad, dihay mga 150 ngadto sa 200 ka gubat ang gisangka sukad sa Gubat sa Kalibotan II. Sa 1984 mga napulo ka gubat ang gisangka, hinoon walay bag-ong gubat ang miulbo nianang tuiga. “Sa 1984, sama sa 1983, ang mga gubat sa kalibotan gisangka sa kanasoran sa Ikatulong Kalibotan. Ingong resulta, ang ubang maarang-arang nga pagkabutang nga kanasoran o may masanag nga umaabot nangadaot; nababagan ang kauswagan sa uban,” miingon ang artikulo.

Pagkabuang sa mga Dula

● “Ang kampeyonato sa propesyonal nga potbol mao ang labing dakong pustahanay sa nasod,” miingon ang The Wall Street Journal, “17% sa edad-edarang Amerikano nakapusta sa 1984 Super Bowl, sumala sa Gallup nga surbi.” Ang gibanabanang $5 bilyones ngadto sa 10 bilyones (U.S.) ang gipusta alang ning dulaa. “Daghan kaayong mga Amerikano ang manan-aw sa sangka sa Dominggo [sa Enero 20] (110 milyones) kay sa pagtagad sa pagbotar sa 1984 nga piliay sa presidente (89 milyones),” miingon ang New York Daily News. “Ang 30-segundo nga paanunsiyo sa negosyo sa panahon sa dula mokantidad ug makahapayng $525,000 [U.S.] diin, sumala sa gipunting sa tigsibyang si Frank Gifford, sobra pa kay sa gastos sa pagtukod sa orihinal nga istadyom nga himoan sa dula.” Ang The Daily News midugang nga “human ning dakong paanunsiyo, dili ka gayod matagbaw kanunay sa mga resulta sa dula.” Daghang magdadayeg karong tuiga nangapalo tungod kay mabintahaong kadaogan kadto alang sa mananaog nga tem.

Aktibong Utok

● “Ang mga tawong nagaehersisyo sa ilang utok sa mga kalihokan sama sa pulong-bay sa panahon sa tunga-tunga sa ilang kinabuhi may kalagmitan nga makapabilin sa ilang mental nga katakos sa ulahing mga katuigan kay sa niadtong tapolang mga hunahuna,” miingon ang The Vancouver Sun sa usa ka taho sa pagtuon nga giluwat sa Pennsylvania State University. Ang pagdukiduki, nga nagsugod sa 1956, gibase sa mga pasulit nga ginahatag matag pito ka tuig sa 400 ka tawo ug sa impormasyon nga ilang ihatag bahin sa ilang trabaho, kinitaan, kalihokan sa lulinghayaw, ug mga kasinatian sa pagbiyahe. “Ang mga tawong wala kaayoy makapadasig nga kinabuhi nagpakita ug dakong pag-us-os,” miingon si Warner Schaie, propesor sa tawhanong kaugmaran ug sa sikolohiya nga gilantawng awtoridad bahin sa pagkatigulang. Gidawat sa pagtuon ang papel sa genetiko ug sikolohikal nga mga butang sa pagtino sa katakos sa pangutok sa mga tigulang. Apan mibatok kini sa pagtuo nga walay gahom ang tawo sa pag-us-os sa mental nga katakos sa magkatigulang sila, miingon si Schaie.

Kaminyoon Makatul-id sa mga Batasan

● “Sa mga unang tuig sa pagkagraduwar sa hayskol, ang mga batan-ong nagminyo nagpakitag dakong pag-us-os sa paggamit sa alkohol ug droga [kay niadtong nagpabiling dili minyo ug kadtong nag-ipon ug puyo nga wala makasal],” miingon ang New York Daily News sa pagsusi sa bag-ong mga nakaplagan sa nagpadayong pagtuon nga gihimo sa University of Michigan. Gitandi sa pagtuon ang 17,000 ka graduwado sa hayskol nga gipangutana bahin sa ilang batasan sa ilang ikaupat nga tuig sa hayskol ug sa misunod nga tulo ka tuig. “Wala kami masayod kon unsay anaa sa kaminyoon nga mipatunghag ingon niini nga epekto,” miingon si Jerald G. Bachman, usa sa mga tidukiduki. “Apan tingali may kalabotan kini sa paagi sa pagpalabay niining mga batan-ona sa ilang libreng panahon. Mitaho ang batan-ong mga magtiayon nga manuroy gihapon sila sama sa naandan​—apan ‘makigdeyt’ uban sa usag usa inay ‘manlakaw kuyog sa ubang batan-ong lalaki o uban sa batan-ong mga babaye.’” Apan, ang paggamit sa alkohol ug droga walay kausaban human sa hayskol alang sa mga batan-ong nag-ipon nga dili kasado. Apan dakog pag-uswag kini diha sa dili minyong mga batan-on nga mipahawa sa balay.

Wala Kinahanglanang Operasyon

● “Sa kinatibuk-an, ang gidaghanon sa mga operasyon nga gihimo sa Tinipong Bansa miuswag lima ka pilo nga mas kusog kay sa populasyon,” mitaho ang New York Daily News. Si Dr. Eugene G. McCarthy sa New York Hospital-Cornell Medical Center nagtuo nga ang hinungdan sa pag-uswag mao ang pagdaghan sa mga siruhano nga nakatapos sa mga tunghaan sa medisina. Mas daghang siruhano nagkahulogang mas daghang operasyon, miingon siya. Sa unsang paagi imong malikayan ang kutsilyo sa siruhano? Ang pagpangitag ikaduhang opinyon sa dili pa maghimog desisyon. Sa tibuok nasod nga surbi, 14 porsiento sa 5,000 ka pasyente dili na kinahanglang operahan pa sumala sa girekomendar sa sinugdan human nga nangitag ikaduhang opinyon. Sa Estado sa New York, ang programa sa pagpugos sa pagpangitag ikaduhang opinyon nakakunhod ug 17 porsiento sa pagkuha sa matris, 36 porsiento sa operasyon sa tuhod, ug 19 porsiento sa pagkuha sa prostate.

Pagkahulog Diha sa mga Eskalitor

● “Ang linyalinyang mga ngipon sa mga eskalitor sa Norte Amerika makalibog nga tan-awon nga maoy hinungdan sa gibanabanang 60,000 ka pagkahulog sa matag tuig,” mitaho ang The Medical Post sa Toronto, Canada. Ang mga pagkahulog samtang nagsaka diha sa mga eskalitor dili kaayo daghan kay sa pagkanaog, “samtang sa mga hagdanan, panagsang mangahulog ang mga tawong magsaka,” miingon si Dr. Theodore Cohn, kaubang propesor sa physiological optics sa University of California sa Berkeley. Mitanyag siyag simpleng mga solusyon aron mapugngan ang pagkahulog: “Ang pagpiyong sa usa ka mata samtang magtan-aw sa eskalitor dili makalibog ug dili ka malingla. Laing paagi mao ang pagsaka sa eskalitor nga pakilid.”

Pangisda Pinaagig Satelayt

● Ang industriya sa pangisda midangop sa mga satelayt sa klima sa pagpangitag lugar nga daghag isda, mitaho ang Asahi Evening News sa Japan. Sa unsang paagi? Ang satelayt sa U.S. nga NOAA, nga nagkobre sa tanang kadagatan sa kalibotan, magpadalag impormasyon pinaagig pulang mga hulagway dinhi sa yuta makausa sa daghang oras sa bisan haing dapita nga ipangutana. Ang dumadawat nga aparato diha sa sinangkapang mga bapor sa pangisda makabungkag sa impormasyon aron matino sa mga mangingisda ang temperatura sa dagat pinaagi sa paggamit ug 16 ka nagkalainlaing kolor diha sa video monitor. Gikan sa iskren mahibaloan nila kon hain ang sangkoan sa sulog sa lawod, nga maoy maayong lugar nga pangisdaan. Sa sayo nga pagsulay, daghang mga bapor sa pangisda nakabirag napulo ka toniladang tulingan ginamit kining teknika. Sa pagkakaron, 20 ka bapor adunay gamit nga ingon niini.

Pagtandi sa Krimen

● Gituohan sa daghang tawo nga kaylap ang krimen sa kadaghanang dagkong mga siyudad. Apan dili kana tinuod, miingon ang The Express sa Easton, Pennsylvania. Ginganlan niini ang Tokyo, nga usa sa labing dakong siyudad sa kalibotan, nga “usa sa labing luwas sa peligro nga siyudad sa kalibotan.” Sumala sa ulahing kaihapan, sa Tokyo adunay 1.6 ka pagpatay, 5.6 ka pangawat, ug 3.8 ka panglugos nga mahitabo matag 100,000 ka tawo, kini maoy tinuig nga kaihapan. Apan sa New York City adunay 22.8 ka pagpatay, 1,183.7 ka pangawat, ug 51.6 ka panglugos matag 100,000 ka tawo sa samang yugto sa panahon. “Ang kapolisan sa siyudad sa Tokyo miingon nga ang rekord nga 95 porsiento sa pagpanakop maoy sa mapintas nga mga krimen,” midugang ang taho.

Nameligrong mga Hayop

● Kuwarentay sais ka lumad ug langyawng espisye sa mga tanom ug mga hayop nadugang diha sa o giplano alang sa listahan sa nameligrong espesye sa Fish and Wildlife Service sa U.S. Interior Department. Lakip sa labing bag-ong mga hayop nga nalista mao ang madre-madre, woodland caribou, ug ang dagkong panda sa Tsina. Apan, miingon ang The New York Times, “aduna pay dakong pundo nga kapin sa 1,000 ka ‘kandidato’ nga kinahanglang panalipdan” nga wala pa sa listahan. Makaikag, ang brown pelican giplano nga papason sa listahan sa nameligrong espisye. Kon matuman ang plano, “una kining higayon nga mawala sa listahan ang usa ka linalang tungod . . . kay [kini] wala na mameligro nga mahanaw,” miingon ang taho. “Sa kasagaran papason sa listahan ang espisye human nga bug-os nga mahanaw kini.”

Pasidaan Batok sa Walay Kord nga Telepono

● “Ang Food and Drug Administration miingon nga kini adunay 120 ka talaan sa mga reklamo nga gikan sa mga gumagamit kinsa miingon nga nadaot ang ilang pandungog tungod sa . . . debateriyang madaladalang mga telepono,” mitaho ang The Express sa Easton, Pennsylvania. Nganong nahimong problema kini? Tungod kay ang walay kord nga mga telepono, nga adunay mekanismo sa pagbagting diha mismo sa igpamati, dili mohunong sa pagbagting bisag alsahon na kini. Dili sama sa naandang mga telepono, pisliton sa gumagamit ang swits aron sa paghunong sa pagbating. Kon makalimot ang gumagamit, ang tagning kaayong tingog sa pagbagting moresultag permanenteng kadaot sa pandungog. Kinahanglang mag-amping ang mga gumagamit kon mogamit niining mga teleponoha ug ipalayo kini sa mga bata, miingon ang FDA. Daghang mga pabrika naghimog bag-ong mga desinyo ning makadaot nga telepono. telepono.

Walay Kahoy nga Pasko

● “Matag kahoy nga putlon, lakip sa Christmas firs [pino], nakadugang sa problema sa nagakamatayng lasang.” Miingon ang politiko sa Greens si Jutta Ditfurth sa Frankfurt Abendpost. Ang Greens, partido sa politika nga aktibo bahin sa palibot sa Federal Republic of Germany, giduyogan sa ubang mga magtutuon sa pagkatimbang sa kinaiyahan sa pag-awhag sa publiko sa dili pagpalit ug Christmas tree sa miaging tuig. Apan ang mga magbabantay sa lasang ug ang mga opisyales sa agrikultura sa Federal Republic of Germany mibatok sa ilang sumbong. “Dili angayng ikahadlok ang pagdaot sa nadaot sa polusyong lasang pinaagi sa pagpalit ug Christmas tree,” miingon ang Asosasyon sa mga Tag-iyag Lasang sa Alemanya. Kini miingon nga mga 90 porsiento sa 17 milyones ka Christmas tree nga ginabaligya matag tuig giputol gikan sa mga pino nga gituyo pagtanom alang sa Pasko o gipamutol nga kal-angkal-ang gikan sa lasang ingong bahin sa teknik sa pagpananom ug kahoy. Apan, mius-os ang halin sa 1984. “Ang kampaniya sa Greens adunay dakong epekto,” miingon ang nanindag kahoy si Horst Mueller.

Makuyawng mga Tigre

● Ang pagsul-ob ug taming ug ang paggamit ug libentador maoy bahin sa mga sukdanan sa pagpanalipod batok sa pag-atake sa mga tigre diha sa Sundarbans, ang 3,000 kuwadrado-milya (7,800 sq km) nga isla-isla sa baba sa mga suba sa Ganges ug Brahmaputra nga nagtadlas sa India ug Bangladesh. Apan, bisag diyutay lang ang nagpuyo ning dapita, “ang mga mangingisda, mga manunumba ug kahoy ug ang mga tighipos ug dugos nga tig-anhian ning lugaraha makaon sa mga tigre sa gidaghanong mga 50 ka buok sa usa ka tuig,” miingon ang The Times sa London sa pagsuma sa bag-ong taho sa Earthscan, nga bahin sa panukaran sa London nga International Institute for Environment and Development. Karong bag-o ang mga empliyado nga naasayn sa gawas misulay ug bag-ong mga teknik sa pagkunhod sa mga mangamatay​—sa pagbutang ug mga alambre nga gikonek sa bateriya sa sakyanan pinaagig transformer diha sa tawotawo. Ang 240 nga puwersa sa elektrik daw mohatag ug leksiyon sa mga tigre, apan kon ang mga tawotawo ba adunay taas ug abot nga kalainan sa numero sa mangamatay tan-awonon pa. Ang Sundarbans mao ang puloy-anan sa 600 ngadto sa 700 ka tigre, nga gituohang mao ang labing dakong populasyon sa tigre sa kalibotan.