Mapuslanon ba ang Krimen?

“Walay mogawas ug mohimo sa usa ka krimen tungod kay sila gigutom karong adlawa,” mipahayag si Alkalde Koch sa New York. “Busa nganong ang katawhan kaylap nagakomitir sa mga krimen?” Siya mipadayon: “Kay labaw ang imong purohan nga dili hisakpan kay sa imong purohan sa karerahan. Kon nakahimo kag 500,000 o kapin pang sala, 100,000 lamang niana ang mosangpot sa mga pagdakop ug 2 porsiento lamang ang mabilanggo. Kana maoy . . . maayong mga pabor.”

SIYEMPRE, ang opinyon ni Alkalde Koch usa ra ka bahin sa komplikado kaayong suliran—ang mga hinungdan sa krimen. Bisan pa niana, kini balidong punto. Kon ang kriminal nga pundok sa bisan unsang nasod nagtuo nga gamay ra kaayo ang posibilidad nga hidakpan, lagmit mopadayon sila sa ilang dakog-masapi nga karera.

Kadaghanan ang paninugdang motibo sa krimen mao ang tinguha sa salapi. Ang kinawat nga butang daling makuwarta. Ug unsa ang usa sa labing dagkong tigpalihok sa kuwarta sa kalibotan? Aniay usa ka ilhanan: “Kon may usa pa ka korporasyong nagabaligyag cocaine karong adlawa sa Tinipong Bansa, ang $30 bilyong [$30,000 milyon] tinuig nga kita magbutang niana nga ikapito taliwala sa 500 ka korporasyon sa Fortune.” (The New York Times) Ug kana nagahawas sa usa ra ka droga—ang cocaine! Kon atong iponon ang tanang kuwartang mapalihok diha sa tibuok negosyo sa droga sa tibuok kalibotan, ang numero makalibog sa hunahuna. Ang krimen ug mga droga nagahatag ug dagkong mga ganansiya ngadto sa katawhan sa tibuok kalibotan. Ang mga milyonaryo gumikan sa droga nagatukod ug mahal nga mga puluy-anan ug luhong mga balay alang sa ilang kaugalingon. Alang kanila, ang krimen mapuslanon gayod. Apan sa unsang paagi sila wala hisakpi?

Nganong Nagmalamboon ang Krimen?

Taliwala sa nagkadaiyang mga hinungdang nagmalamboon ang krimen, ang usa paninugdan—usa ka depekto sa sistema hudisyal sa daghang kanasoran. Unsa ba kini? Nagapahayag ang Bibliya: “Tungod kay ang silot sa usa ka buhat nga daotan wala dayon ipatuman ang mga tawo maisogon kaayong nagabuhat sa daotan.” (Ecclesiastes 8:11, The New English Bible) Tingali ang maong karaang panultihon tingali labi pang balido karong adlawa, sa diha nga sa daghang bahin sa kalibotan ang hinay legal nga paagi nagapabor sa kriminal. Mipahayag ang usa ka abogado sa California: “Usa sa labing maayong mga depensa mao ang paglangay.” Mahanap ang memorya ug usahay ang panukmod sa paggukod mamenos tungod sa tanang kasamok nga ipahinabo ngadto sa mga biktima.”—Tan-awa ang panid 6, “Ang Sistema sa Inhustisya sa Kriminal.”

Alang sa daghan, ang krimen mapuslanon—nga dako. Ug kinsay nagaantos? Ang publiko sa linangkob, ilabina ang ubos-ug-kita nga mga hut-ong sa katilingban nga mao ang labing gamay ug panalipod. Si Senador D’Amato sa T.B. miingon sa usa ka sulat ngadto sa isigka taga-New York nga may “gamayng tibhang sa proporsiyon sa krimen.” Apan midugang siya: “Trangkahan gihapon namo pag-ayo ang among mga pultahan. Nagkinabuhi gihapon kami nga mahadlok mogawas sa magabii, bisan ngadto sa groseria o sa simbahan o sa templo. Iniggula namo, among tinoon ang paglakaw sa dapit nga daghan ug tawo ug, dugang ug dugang pa, among tinoon ang pagdalag diyutayng ‘kuwarta alang sa tulisan.’ Daghan kaayong mga butang ang kabalak-an karon, mga butang nga sa nangagi dili namo kahadlokan. Usahay mahadlok kami kaayo nga mahimo kaming mga binilanggo, samtang kadtong angay bilanggoon ang may kagawasan.”

Apan nganong ang pipila nagaliso sa krimen ingong paagi sa kinabuhi? Ang kakabos, kagutmanan, ug pagkawalay-trabaho mao ba ang paninugdang mga hinungdan?

[Kahon sa panid 6]

Ang Sistema sa Inhustisya sa Kriminal

Ang mosunod nga pagtandi sa mga epekto sa krimen diha sa kriminal ug sa iyang biktima gibase sa usa ka tsart nga gipatik diha sa The Daily Oklahoman ug giandam sa abogado heneral sa Oklahoma, si Mike Turpin.

ANG KRIMINAL

Dunay kapilian—pagkomitir sa krimen kun dili.

Pagdakop

1. Kinahanglang pahibaloon sa iyang mga katungod.

3. Tagan-ag abogado kon dili makasuhol ug abogado.

4. Mabuhian kon mapiyansahan.

Sa Dili pa Husayon

1. Tagan-ag pagkaon ug puy-anan.

2. Anaay mga libro, TV, ug kalingawan.

Paghusay

1. Tagan-an sa gitudlo-sa-estadong abogado.

2. Makaangkong sad-an sa korte alang sa menos nga silot.

3. Makapalangan sa husay ug makabalhin sa dapit niini.

4. Makagamit sa nagkadaiyang mga maneobra aron sa pagpukgo sa

ebidensiya o pagbaton sa hukom sa pagkadili-sad-an.

5. Kon mahukmang sad-an (3 porsiento lamang sa mga krimen ang

mosangpot sa hukom sa pagkasad-an), siya makaapelar.

Pagsentensiya

1. Mahimong dili mabilanggo—may daghang kapaingnan.

Sentensiya

1. Kon bilanggoon, may libre na usab nga pagkaon ug puy-anan.

2. Mabatonan ang tanang matang sa medikal ug sikolohikanhong tambal nga bayran sa gobyerno.

4. Mabatonan ang daghang programa sa rehabilitasyon.

Tapos Makagawas

1. Mabatonan ang mga programa sa hinabang ug mga pahulam.

Sangpotanan

Ang dakong proporsiyon mobalik sa kinabuhing kriminal.

ANG BIKTIMA

Walay kapilian—dili-kinabubut-ong biktima sa krimen.

Pagdakop

1. Kon hisamdan, magabayad sa kaugalingong medikal ug

ambulansiyang mga bayranan. Basin antoson ang sikolohikanhong mga epekto sa tibuok kinabuhi.

2. Responsable sa pagpuli sa napilding mga butang.

3. Responsable sa mga problema sa pangabuhi tungod sa krimen.

4. Mawad-ag panahon tungod sa pagkooperar sa mga ahensiya sa

balaod.

5. Kadaghanan dili pahibaloon sa progreso sa kaso.

Sa Dili pa Husayon

1. Kinahanglang mohikay ug mobayad sa kaugalingong

transportasyon paingon sa korte ug opisina sa kapolisan.

Mawad-ag panahon sa trabaho ug tingali sa suweldo.

2. Dili gihapon mahibalo sa progreso sa kaso.

Paghusay

2. Kinahanglang mobayad sa yaya ug ubang galastohan sa balay.

Pagsentensiya

2. Kadaghanan dili gani tawgon alang sa pagsentensiya.

Tapos Makagawas

2. Mahadlok sa nahigawas nga kriminal (mga) ug sa panimalos.

Sangpotanan

[Letrato sa panid 5]

Mga droga—usa sa labing dagkong mga tigpalihok sa kuwarta sa kalibotan karong adlawa