Ang Ikatulong Kalibotan—Nakasira sa Kal-ang sa Iliterasiya?

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Nigeria

KAPIN sa 800 milyones ka tawo—ikatulong bahin sa edad-edarang populasyon sa kalibotan—dili makabasa niining mga pulonga. Sila dili makabasa ug makasulat. Ug sa Aprika 40 porsiento lamang ang mga tawong makabasa ug makasulat. Apan, anam-anam nga nagauswag ang edukasyonal nga kahigayonan sa kanasoran sa Aprika. Ang Nigeria, pananglitan, adunay libolibong tunghaan sa primarya ug sekondarya, ug adunay kapin sa 20 ka unibersidad. Apan naglungtad gihapon ang iliterasiya o ang pagkadili makamaong mobasa ug mosulat.

Ang Habagatang Aprika adunay mga komunidad nga makamaong mobasa ug mosulat sa libolibo na ka katuigan. Tungod sa impluwensiya sa mga Muslim sa Habagatang Aprika nakakat-ong mobasa ug mosulat ang sub-Sahara nga Aprika. Apan, ang pagkamaong mobasa ug mosulat, iya lamang niadtong nagtuon sa relihiyon sa Arabiko. Ang kinabag-an dili makamaong mobasa ug mosulat.

Ang Uropanhong paagi sa pagbasa ug pagsulat unang gipasulod sa mga negosyanteng Portuges sa ika-16 nga siglo. Apan sa ika-19ng siglo natukod ang mga tunghaan nga gidumala sa mga misyonero sa Romano Katoliko ug Protestante sa nailalom ang Aprikanong mga nasod sa kolonyal nga pagmando. Sama sa Uropa niadtong panahona, ang pagtungha iya lamang sa pipila. Dugayng nakaamgo ang agrikultural nga katilingban nga nagapanguma sa bili sa pagkakat-on sa libro. Ang mga bata nahimong hinungdanong bahin sa pamuo, ug ang mga komunidad dili gustong mobuhi kanila aron sa pagtambong sa mga klase.

Nangilabot ang Relihiyosong mga Isyu

Dili buot nga maimpluwensiyahan ang ilang mga anak sa nagkalainlaing relihiyon, gisalikway sa mga lider sa Muslim ang mga paningkamot sa pagtukod ug mga tunghaang dumalahon sa mga misyonero. Gani misupak ang netibong mga pangulo sa Habagatang Nigeria sa mga tunghaan sa gobyerno, hangtod nga misugot ang kolonyal nga pamunoan nga dili itudlo ang relihiyon. Bisan pa, ang mga babaye dili makapalista.

Apan, sa anam-anam, gipauswag ug gipadako ang mga sistema sa tunghaan. Gitukod ang mga tunghaan alang sa mga babaye. Miabot sa hilit nga mga lugar ang edukasyon. Apan ang kinabag-an sa katawhan wala makaeskuyla. Busa ang bag-ong nahimong independente nga kanasoran sa Aprika nakapanunod ug populasyon diin ang kadaghanan nakatunghag diyutay o kaha wala gayod.

Bag-ong mga Nakab-ot

Gipasiugda sa daghang kagamhanan ang mga programa alang sa edukasyon sa masa. Ang populasyon sa Tanzania nga duolan sa 20 milyones sa karon 60 porsiento ang makabasa ug makasulat. Mitaho usab ang Ethiopia ug maayong mga resulta. Apan, ang mga programa sa Kasadpang Aprika nagkadaotdaot tungod sa nagkalainlaing kagamhanan ug sa mahuyang nga ekonomiya. Si Alfred Kwakye, usa ka ministro sa mga Saksi ni Jehova sa Ghana, miingon nga “ang sukdanan sa nakab-ot dako kaayog pag-us-os nga ang aberids nga bata halos dili makabasa ug makasulat sa bisan unsang pinulongan tapos sa napulo ka tuig sa pagtungha.” Si Abiola Medeyinlo, usa ka taga Nigeria nga nag-eskuyla sa unibersidad apan wala makagraduwar, nasubo usab nga “ang mga graduwado sa sekondaryang mga tunghaan dili makatitik sa simpleng mga pulong sa Ingles.”

Ang plano sa UPE (Universal Primary Education) sa Nigeria nagpakita kon sa unsang paagi ang libreng edukasyon sa kasagaran dili epektibo tungod sa kakulang sa salapi maingon man sa kakulang sa tinukod nga mga tunghaan, mga gamit sa pagtudlo, ug kuwalipikadong mga magtutudlo. Tinuod, sukad sa pagsugod sa programa sa UPE sa 1976, ang populasyon sa tunghaan sa primarya misaka gikan sa 8.2 milyones ngadto sa 16.5 milyones sa 1983. Apan, wala magdugay sa gisugdan ang programa, naghuot ang mga klase, ug pulipuli ang mga estudyante sa pagtungha o magklase ilalom sa kakahoyan. Daghan ang manglingkod sa mga bato o magdala ug kaugalingong mga bangko ug ubang mga gamit sa eskuylahan. Libolibo sa dili-kuwalipikadong mga magtutudlo gipanawag aron idugang sa pipila ka kuwalipikadong mga magtutudlo. Bisan pa niining tanan, nagkagamay ang kal-ang sa literasiya sa kabataan sa Nigeria.

Gihampak usab ug samang mga problema ang mga programa sa literasiya sa edad-edaran sa Nigeria. Busa ang mga komunidad, mga pamilya, ug mga magtutudlo nagtukod ug ilang kaugalingong pagtabang sa kaugalingon nga mga programa. Ang mga pamilyang makamaong mobasa ug mosulat gidasig sa pagtabang sa mga dili makamaong mobasa ug mosulat sa paagi nga ang usa magatudlo ug usa. Ang relihiyosong mga lawas, mga organisasyon sa katilingban, ang palumagian sa balita—radio, TV, ug mga mantalaan—giawhag sa paghimog mga programa nga makatabang sa mga tawo sa pagkakat-on sa pagbasa ug pagsulat.

Apan, sa unsang paagi imong tudloan ang katawhan nga nagasulti lamang ug usa sa 250 ka sinultihan sa Nigeria kon ang partikular nga sinultihan diyutay o walay materyal nga mabasa? Ug kon makakat-on sa pagbasa ug pagsulat ang mga tawo, sa unsang paagi kining bag-ong katakos mapalambo kon sila walay mga libro o mga mantalaan nga mabasa sa ilang pinulongan? Kini maoy mga katarongan kon nganong walay pagtagad ang uban sa pagkakat-on, ug kon ngano ang uban nga nakakat-on mobalik sa pagkadili makamaong mobasa ug mosulat. Dili ikahibulong nga aduna gihapoy mga 27 ka milyon ang dili makamaong mobasa ug mosulat nga mga edad-edaran sa Nigeria. Sanglit dili man sila makatudlo sa ilang mga anak sa ilang mga leksiyon sa tunghaan, kining mga bataa, usab, mobalik sa pagkadili makamaong mobasa ug mosulat human nga mobiya sa tunghaan.

Apan, ang Nigeria adunay dakong tumong sa pagwala sa literasiya sa pagka 1992. Ugaling, dili kaayo maayong basehanan ang nangagi alang sa masanag nga palaabuton.

[Kahon sa panid 9]

Ang Pakig-away sa India Batok sa Panikas sa Tunghaan

Ang magsusulat sa India si Salome Parikh di pa dugay misulat: “Ang tunghaan sa India anam-anam nga nahimong tindahan. Tiyanggihan kini sa mga negosyante ug ang pagkawalay pagtagad ug panikas maoy dili malikayang resulta sa kawalad-on nga nagakagrabe sa matag tuig.”

Ang koresponsal sa India sama usab ug taho: “Kaylap ang panikas. Gipahimuslan sa mga opisyales sa tunghaan ang mauswagong negosyo sa pagdawat ug mga hiphip ug bukas nga ‘mga donasyon’ gikan sa mga ginikanan nga gustong magpatungha sa ilang anak. Bukas ug kaylap ang pagpanikas sa mga estudyante. Sa kalungsoran, pulipuling mangawala lang ang mga magtutudlo gikan sa 10 ngadto sa 15 ka adlaw aron sa pag-atiman sa ilang mga uma. Apan, sila motunghag balik kon moduaw ang superbisor aron sa pagsusi sa tunghaan. Kining maong mga superbisor nagapaabot nga subornohag mga trigo, humay, ug kalamay sa mga baryohanon ug sa mga magtutudlo. Sa baylo, masanagong mga taho ang ilang isulat nga nawala na ang iliterasiya sa baryo!”

[Kahon sa panid 9]

Hayskol ug ang Ikatulong Kalibotan

Ang magsusulat si Gene Maeroff miingon nga “kulang ang mga tunghaan sa hayskol aron sa pag-alagad sa populasyon sa daghang kanasoran sa kalibotan. . . . Ang proporsiyon sa mga tin-edyer sa hayskol mao

19 porsiento sa Algeria,

18 porsiento sa Brazil,

9 porsiento sa Gambia,

28 porsiento sa India,

20 porsiento sa Indonesia

38 porsiento sa Iraq,

15 porsiento sa Kenya,

17 porsiento sa Pakistan,

26 porsiento sa Thailand.”

[Mga Letrato sa panid 9]

Sa tunghaan sa Bhuttan . . .

[Tinubdan]

FAO Photo/F. Mattioli

. . . ug sa Swaziland

[Tinubdan]

FAO Photo/F. Botts