Ang HK—Nakapahiusa ba Kini sa Kanasoran?

“KINSA ang magtukod sa malungtarong kalinaw, ug kanus-a?” Gibangon kadtong mga pangutanaha sa mga Saksi ni Jehova diha sa pulyetong gitawag Peace—Can It Last? gipatik sa 1942. Tungod sa Gubat sa Kalibotan II ang Liga sa Kanasoran wala na maglihok, o ‘natambog sa bung-aw,’ sumala sa pagkapahayag niana sa Bibliya. (Pinadayag 17:8) Busa ang pangutana gibangon usab, Magpabilin ba ang Liga diha sa bung-aw sa pagkawalay kalihokan?

Bisan kaniadto, nakita sa mga Saksi ang tubag diha sa Bibliya. Sa tunga sa Gubat sa Kalibotan II, ang pulyetong Peace mitagna: “Ang asosasyon sa mga nasod sa kalibotan mobangon pag-usab.” Natuman ba kanang maong panagna?

Sa Abril 1945 gihimo ang komperensiya sa San Francisco sa pagsagop ug karta alang sa Hiniusang Kanasoran. Diha sa librong The Great Design, gibatbat ni Cornelia Meigs ang nahitabo sa hapit nang buksan ang tigom: “Dihay gihimong dako ug makadasig nga serbisyo sa Katedral sa Washington, sa pagpangayo sa tabang sa Diyos sa bag-ong laraw. . . . Tagsaon nga diha sa Komperensiya daghang pangunang mga mamumulong, sa ilang pangbukas ug panapos nga mga pakigpulong, nangayo sa tabang sa Diyos sa giplanong buhaton sa ilang mga kamot.”

Buot ang uban nga hisgotan ang Diyos diha sa Karta. Ang uban dili. Ang mga nasod wala magkahiusa, busa gisayloan ang “Diyos.” Kanang nagkabahing opinyon maoy unang timaan kon unsay mosunod. Bisan pa, ang 51 ka magtutukod nga nasod mipirma sa Karta sa HK, ug ang namatay nga Liga mibangon gikan sa iyang mga abo.

Unsay kalainan sa HK tali sa Liga? Ug mas malamposon ba kini sa pagpatunhayg kalinaw? Tinuod bang nakapahiusa kini sa kanasoran?

Ang Sekretaryo-Heneral

Ang pundasyon sa mas lig-on ug mas epektibong organisasyon gitukod ni Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, Joseph Stalin, ug sa ilang mga magtatambag. Kadtong mga tawhana naglarawan sa Tulo nga Bantogan—ang United States, ang United Kingdom, ug ang Unyong Sobyet—sa mga tigom nga gihimo sa Moscow, Tehran, Yalta, ug Dumbarton Oaks (Washington, D.C.). Sa pagkatinuod, si Presidente Roosevelt mao ang mipili sa kataposan sa ngalang Hiniusang Kanasoran.

Gihimo ang unang sesyon sa Heneral nga Asembliya sa HK sa Enero 1946. Sa pagka Pebrero 1 gitudlo sa HK ang unang sekretaryo-heneral niini, ang Norwegong si Trygve Lie. Unsay iyang paglantaw sa iyang pagkatudlo? “Ako napugos sa pagkahimong Sekretaryo-Heneral niining bag-ong internasyonal nga organisasyon, sa pagtipig sa kalinaw ug sa pagpaugda sa kauswagan sa usa ka kalibotan nga puno sa kagubot, kakabos, ug panag-away sa dagkong gahom. Usa kadto ka hagit nga wala sa akong hunahuna; apan usa usab kadto ka mangil-ad nga damgo. . . . Gibalikbalik nakog pangutana ang akong kaugalingon, Nganong nahulog kining makalilisang nga katungdanan sa usa ka abogado sa pamuo nga gikan sa Norway?”

Sama sa daang Liga, sa sinugdan wala kaayo laomig dako ang sekretaryo sa organisasyon. Sumala sa magsusulat si Andrew Boyd, ang mga magtutukod sa HK wala makalantaw kon unsa ka layog-abot ang gahom sa sekretaryo-heneral. Sumala sa gipahayag ni Boyd diha sa iyang librong Fifteen Men on a Powder Keg: “Wala nila [ang Tulo nga Bantogan] tan-awa ang posibilidad nga ang pangulong opisyal sa bag-ong organisasyon sa kalibotan mao ang mangulo sa internasyonal nga mga puwersa o kasundalohan niini.” Siya midugang: “Ilang nakita siya ingong ilang linalang, ug usa pa ka talawang linalang.”

Apan ang artikulo 99 sa Karta sa HK tin-awng mipahayag: “Makahimo ang Sekretaryo-Heneral sa pagkuha sa pagtagad sa Konseho sa Kasegurohan sa tanang butang nga sumala sa iyang hunahuna nagapameligro sa internasyonal nga kalinaw ug kasegurohan.” (Italiko amoa.) Sumala sa gisulat ni Trygve Lie: “Gihatagan niining Artikuloha ang Sekretaryo-Heneral sa Hiniusang Kanasoran ug politikal nga mga obligasyon sa kalibotan nga niini walay indibiduwal, walay hawas sa usa ka nasod, ang nakabaton sukad masukad.” Busa, dili kaduhaduhaan nga siya gamhanan.

Sa pagkatinuod, ang impluwensiya sa sekretaryo-heneral ingong tighusay sa mga kasamok midako hangtod sa punto nga sa panahon sa kagubot sa Congo sa 1961 si Dag Hammarskjöld, nga maoy mipuli kang Trygve Lie, nagpatunghag 20,000 ka sundalo ug mga teknisyan gikan sa 18 ka nasod sa pagtabang sa pagtapos niadto nga away. Sa 1964 si U Thant, nga maoy nangatungdanan niadto, mao ang responsabli sa tulo ka dungang mga puwersa sa HK sa pagpatunhay sa kalinaw.

Ang sekretaryo-heneral karon, si Javier Pérez de Cuéllar nga taga Peru, nangulo sa mga kasundalohan sa kalinaw nga atua karon sa Cyprus ug sa Tungang Silangan. Siya usab ang nangulo sa Sekretaryado nga karon adunay mga 7,400 ka membro sa kapangulohan sa HK sa New York. Dugang pang mga 19,000 ang nagtrabaho ubos sa pangabag sa HK sa ubang mga nasod. Apan, uban niining tawhanong mga kahinguhaan nga magamit niini, epektibo ba ang HK sa pagsumpo sa mga gubat sa nangaging 40 ka katuigan?

Kini Mopaghot Apan Dili Makapaak

Ang tubag niana nga pangutana mahimong oo ug dili. Kawhaan ka tuig tapos nga natukod ang Liga sa Kanasoran sa 1919, nag-agulo kini sa kamatayon sa mibuto ang Gubat sa Kalibotan II. Kap-atan ka tuig tapos nga gitukod kini, nagbarog gihapon ang HK. Samtang wala pa mobuto ang ikatulong gubat sa kalibotan, dayag nga gipakig-away ug gisangka ang hilabihan ka daghang makalilisang nga gubat ug milyonmilyong tawo ang nag-antos sa mga resulta. Ang mga gubat sa Korea (1950-53), sa Tungang Silangan (1948-49, 1967, ug 1973), ug Indochina/Vietnam (1945-54 ug 1959-75) ang motungha dayon sa hunahuna. Sa makataronganon ang pangutana mao, Nganong dili makagahom ang HK sa pagsumpo niadtong mga gubata?

Ang tubag nga gihatag sa mga opisyal sa HK mao nga ang organisasyon epektibo lamang sumala sa itugot sa mga membro niini. Si Stefan Olszowski, taga Polandiya nga Ministro sa mga Kalihokang Langyaw, mipahayag sa usa ka sulat nga pinetsahan sa Mayo 9, 1985: “Bisan ang hingpit nga mga desisyon sa Organisasyon dili makahatag ug gilaoman praktikal nga mga resulta gawas ug hangtod nga ilang madawat ang tubag ug pagpaluyo sa politikal nga kabubut-on sa Membrong mga Nasod. Naglaom ako nga molampos ang katawhan sa paghunong ug sa pagbali sa dalan paingon sa kalaglagan.”

Busa, mahimo lamang ang HK nga usa ka puwersa sa pagkabig, dili usa ka puwersa sa polisiya nga may gahom sa pagsumpo. Kini sa pagkatinuod maoy usa ka katigoman sa kalibotan, usa ka lugar sa paglantugiay nga niini ang mga nasod magdayganay sa ilang mga sumbong—kon kini makaayo kanila. Sumala sa gisulat sa miaging Sekretaryo-Heneral si Kurt Waldheim: “Kon dili sila andam sa pagdala sa suliran ngadto sa Konseho [sa Kasegurohan], ang HK walay ikatabang . . . Ang pagsalikway o ang dili pagtagad sa Konseho sa Kasegurohan makadaot sa kadungganan ug makapahuyang sa katungdanan niini . . . Giisip ko kini ingong usa sa labing delikadong kiling sa kasaysayan sa Hiniusang Kanasoran.”

Apan, kon dalhon sa kanasoran ang ilang mga suliran sa HK, sagad akusasyon o kontra-akusasyon kini. Ang HK nahimong katigoman sa politikal nga propaganda. Kon mao kana, tingali mangutana kamo, ‘Sa unsang paagi magamit sa HK ang impluwensiya niini sa kalinaw?’

Ang tubag nga gihatag sa opisyal sa HK mao nga imantala sa HK ang mga isyu ug maningkamot sa pag-impluwensiya sa opinyon sa kalibotan aron mosanong ang mga kagamhanan. Apan sa iyang kaugalingon, dili kini makahimog aksiyon ginamit ang puwersa sa pagpugong o sa pagsanta sa gubat. Kon mao kana, unsay ikasulti bahin sa kaugalingong kasundalohan sa HK?

Ang basahon sa HK nagatubag: “Kining maong mga kasundalohan [kon hatagan ug gahom sa Konseho sa Kasegurohan o sa Heneral nga Asembliya] makatabang sa pagsumpo sa pagsugmat sa pakiggubat, sa pagpasig-uli ug sa pagpatunhay sa kahusay ug sa pag-awhag sa pagbalik sa normal nga mga kahimtang. Tungod niini, ang mga puwersa sa pagtipig sa kalinaw may panugot kon gikinahanglan sa paggamit sa pagsabotsabot, pagpangabig, pagpaniid ug sa pagsusi sa kamatuoran. . . . Bisag armado sila, gitugotan lamang sila sa paggamit sa mga armas sa pagpanalipod lamang sa kaugalingon.” (Italiko amoa.) Busa ang ilang katuyoan mao ang pagkabig sa uban sa dili pagpakig-away ug sa paglikay niini.

Busa, sa tinuod, nahimong unsa ang HK? Nahimo kining usa ka irong-tigbantay nga gitugotan sa pagpaghot apan dili sa pagpaak. Apan maarang-arang na lang kay ang nagapaghot nga iro nagapasidaan sa kasamok. Nan nganong nakitang dili epektibo ang HK?

Ang Nagapaluyo sa Tinuod nga Gahom

Sumala kang Andrew Boyd, ang mga suliran sa HK gimugna sa Karta sa Tulo nga Bantogan. Siya mibatbat: “Prangka nilang sultihan ang gagmayng kanasoran nga nakahukom na sila sa gambalay sa kasegurohan sa HK nga bug-os mandoan sa dagkong mga gahom. . . . Dihay bug-os nga pag-uyonay tali kang Roosevelt, Churchill ug Stalin nga ang gilarawng organisasyon sa Hiniusang Kanasoran maoy usa ka kasangkapan sa pagpakanaog sa mga desisyon nga giuyonan sa Tulo nga Bantogan (uban ang Tsina, ug Pransiya ingong ilang buluhang mga kauban).”

Si Boyd mipadayon: “Nan dayag, nga ang sistema nga gimugna sa Tulo walay katungod sa paggahom sa bisan unsang bahin sa ilang dakong puwersa sa militar nga ubos sa pagmando sa tibuok lawas sa gagmayng mga nasod; o sa Sekretaryo-Heneral sa HK . . . o sa Internasyonal nga Hukmanan o kang bisan kinsa.” Busa giunsa nila sa pagpanalipod sa ilang paghawid sa gahom ug sa pagmando?

Mibatbat si Boyd: “Walay pagsalig ang Tulo sa usag usa. Ang beto maoy ilang panalipod batok sa usag usa ug batok sa kadaghan sa mas gagmayng mga nasod.” Unsa ang beto? Kini mao ang katungod sa pagbabag sa desisyon pinaagi sa negatibong botos. Iya lamang kini sa 5 ka permanenteng mga membro (Tsina, Pransiya, ang Unyong Sobyet, ang United Kingdom, ug ang United States) sa 15-ka-membro sa Konseho sa Kasegurohan. Busa, aron makalusot ang dagkong mga desisyon, kinahanglan kini labing menos adunay siyam ka paborableng mga butos lakip sa nagkausang butos sa lima. Apan, ang pagdili pagbuto dili iphong usa ka beto.

Busa, lakip sa beto, ang Karta sa HK “nakapanan-aw nga mag-away ang dagkong mga gahom.” Pinaagi niining matanga sa sinugdanan, ang “hiniusang” kanasoran wala makahimog maayong pagsugod.

Apan kita ania sa 1986, ug sa pagkakaron nalikayan ang Gubat sa Kalibotan III. Aktibong gihimo gihapon sa HK ang katungdanan sa mga kalihokan sa kalibotan. Busa, makataronganon ba ang pagtuo nga ang HK maoy paagi gihapon sa Diyos sa kalinaw?

[Kahon sa panid 6]

Ang Sekretaryo-Heneral sa HK ug ang Pipila sa Iyang mga Suliran

Trygve Lie (1946-53)_____________Gubat sa Korea; Tungang Silangan; ang Pangabong sa Berlin

Dag Hammarskjöld (1953-61)____________Gubat sa Congo; pagpangilabot sa Sobyet sa Hungarya; sa Tungang Silangan

U Thant (1961-71)________________Gubat sa Vietnam; sibil nga gubat sa Nigeria/Biafra; kagubot sa Rhodesia; gubat sa India/Pakistan; pagpangilabot sa Sobyet sa Czechoslovakia; ang Tungang Silangan; Cyprus; kagubot sa Cuba

Kurt Waldheim (1972-81)__________Gubat sa Vietnam; Kampuchea; Afghanistan; ang Tungang Silangan

Javier Pérez de Cuéllar (1982-)__Gubat sa Lebanon; Afghanistan; Iran ug Iraq

[Letrato sa panid 4]

Si Trygve Lie nangutana, ‘Nganong nahulog kanako kining dakong katungdanan?’

[Tinubdan]

Hulgaway sa UN

[Letrato sa panid 5]

Si U Thant nangulo sa tulo ka dungang puwersa sa pagpatunhay kalinaw sa HK

[Tinubdan]

Hulagway sa UN

[Letrato sa panid 7]

Misulat si Kurt Waldheim bahin sa “usa sa labing peligrosong kiling sa kasaysayan sa Hiniusang Kanasoran”

[Tunubdan]

Hulagway sa UN

[Letrato sa panid 7]

Javier Peréz de Cuéllar nangulo sa ginsakopan nga duolan sa 26,000

[Tinubdan]

Hulagway sa UN