Papel—Kanang Daghag-Gamit nga Produkto!
HANDURAWA ang usa ka butang nga daghag gamit nga makainom ka gikan niana, makaputos kag mga butang niana, makapanikma ka niana, makasulat ka niana, makasul-ob ka niana, makagama kag muwebles niana, ug bisan makakaon ka gikan niana! Imposible? Aw, ang ingon nga produkto nagalungtad ug dugay nang nagalungtad.
Kining daghag-gamit nga produkto mao ang papel. Tingali ang ordinaryong papel sa usa ka paagi wala makabaton sa kaarte sa dekompiyutir nga kasangkapan. Bisan pa niana, dako ang epekto sa papel sa imong kinabuhi. Sa wala pa ang papel, ang pagsulat maoy hago nga paagi nga mao ang pagtiltil sa mga letra diha sa bato ug pagkulit sa mga pulong ibabaw sa mga papan nga bato. Ang kahibalo sa ingon gitagana alang sa pipila nga bulahan. Ang papel mitabang sa pag-usab nianang tanan.
Ang tanan nagsugod sa dihang nakaplagan sa mga Ehiptohanon ang kleber nga paagi sa paggamit sa usa ka tambo nga ginganlag papyrus o papiro. Ilang hiwaon ang mga paklang nga nigpis ug taparon kana nga magsaylob ug diyutay. Ang laing hut-ong sa mga nigpis nga mga hiniwa ibutang unya nga magkurus sa unang hut-ong ug itapot sa ibabaw. Dayon ang tibuok butang dukdokon nga lapyat ug paughon sa adlaw. Ingong panapos nga trabaho, kadto pasinawon aron kahatagan kag hamishamis nga nawong nga kasulatan.
Lagmit nga ang papiro gigamit balik pa sa mga adlaw sa patriarka sa Bibliya si Abraham. Ug bisan ang paggama niana niadto dili sayon, kadto sa gihapon superyor kay sa pagtiltil sa bato. Busa kadto nahimong bililhong paagi sa komunikasyon sa karaang panahon. Ngani, ang unang mga kopya sa Bibliya gibuhat sa mga papiro. Tinuod, ang ubang materyales nga sulatanan, sama sa panit sa baka, nga kasagaran ginama gikan sa panit sa nating baka, gigamit usab. Apan ang papiro nakahimo sa iyang timaan. Gikan niana ang Ingles nga pulong “paper.”
Gikan sa Nuog Ngadto sa mga Punoan sa Kahoy
Papel gikan sa daang mga nuog? Tingali katingad-anang paminawon, apan kana ang sunod lakang sa kauswagan sa papel. Ang daang mga nuog, abi ninyo, dunay celulose—ang pangunang ingrediente sa papel. Ug ang mga Insek, sa mga 105 K.P. nagbanabana kon unsaon paggamag papel gikan sa daw-pulpa nga sagol sa daang mga nuog, panit sa kahoy, abaka, ug bisan mga pukot!
Ang Ininsek nga arte sa paggamag papel dugayng nakaylap sa ubang nasod, apan sa pagka ika-12ng siglo kana nakaabot sa Uropa. Busa dihang sa ika-15ng siglo si Gutenberg nagsugod sa pag-imprenta sa iyang bantog nga Bibliya, ang papel naglungtad na, usa ka andam nga alagad alang sa trabaho. Sa ingon ang papel midasig sa kusog nga pagkaylap sa kahibalo panahon sa Rennaissance. Apan umaabot pa ang dramatikanhong mga diskobre sa paggamag papel.
Samtang midako ang panginahanglan sa papel, nagnihit ang suplay sa mga nuog. Unya ang mga tawo nagsugod sa paghunahuna sa paggamit sa mga punoan sa kahoy ingong pangunang ingrediente. Ugaling, ang suliran mao ang pagpangitag sayon nga paagi sa paghimo sa tabla nga pulpa. Sa ika-19ng siglo, ang usa ka kemikal nga palakaw nadiskobrehan nga makahimo niana. Ang mga imbentor nakagamag makina nga makagamag papel sa waybugtong mga rolyo. Ang kahimtang naandam na alang sa pagkausab sa modernong papel—ang masa nga produksiyon!
Paggamag Papel Karong Adlawa
Bisan tuod napulido tungod sa modernong teknolohiya, diyutay rag kausaban ang paggamag papel. Kini magsugod diha kaha sa kinaiyanhong mga lasang o sa pundok sa kakahoyan nga gitanom alang gayod sa paggamag papel. (Usa ka tiggamag papel sa South Africa nagatanom ug kapin sa 12 milyong turok sa usa ka tuig.) Ang mga kahoy putlon ug galingon ngadto sa mga sinapsap nga unya lutoon aron mahimong pulpa. Kining maong pulpa ayohon pagpino ug papution ug ipadala ngadto sa tiggamag papel nga makinang gitawag fourdrinier.
Sa unsang paagi kini nagalihok? Nahauna ang pulpa mosulod sa nagaporma nga seksiyon sa makina, agi sa nagadagan sakyanang pinong alambre. Ang mga lanot sa kahoy lagmit maglinya sa direksiyon sa biyahe, nga mao ang hinungdan sa grano sa papel. Unya, ang sakyanan uyogon pakilid aron makatag ang mga lanot. Kini mohatag ug kalig-on sa papel. Ang tubig moagas agi niining alambreng sakyanan tungod sa grabidad ug sa tabang sa mga kahon nga walay sulod (vacuum) sa ubos.
Karon ang pulpa mosulod sa press section (pig-anan), sa makina. Niining puntoha ang timbang sa pulpa sa gihapon 80-85 porsientong tubig, ug ang sunodsunod nga mga tigligis (rollers), uban sa tigsuyop, magkuha sa dugang tubig ug magpadasok sa pliego sa papel. Kini moadto na sa seksiyon sa pagpauga. Dinhi ang pliego moagi sa gipainit-sa-alisngaw nga mga silindro, nga magkuhag dugang tubig pinaagi sa pag-evaporar. Nahuman na ba? Dili pa. Alang sa pila ka papel ang naugang pliego moagi sa lain pang hugpong sa mga tigligis nga magapahamis sa bukolbukol ug mohatag sa papel sa hamis pang nawong. Ang nahumang produkto karon andam nang irolyo ug tabason ngadto sa gitinguhang gidak-on.
Apan, tingali mahibulong ka sa unsang paagi himoon ang mga pagsusi sa kontrol sa palakaw sa maong tulin kaayong kalihokan. Aw, ang modernong teknolohiya nakaugmad ug talagsaong sistema nga on-line process-control nga mga sistema. Ang mga kasangkapang tigmatikod kanunay magasusi sa nagadagan nga pliego. Ang mga silawng beta gamiton sa pagsusi sa pasukaranang timbang, ug ang papel moagi sa usa ka magneto sa pagsusi sa gibag-on niini. Ang infrared reflection gamiton sa pagsukod sa kabasaon. Ug, oo, ang mga kompiyutir gamiton sa pagbantay sa papel samtang moagi kini sa nagkalainlaing ang-ang sa produksiyon.
Paghimo sa Papel nga Daghag Gamit
Apan, sa unsang paagi ang papel daghan ug gamit? Bisan tuod ang kadaghanang papel ginama sa pulpa sa kahoy, gigamit usab ang ubang materyales, sama sa esparto grass, bagaso (ang bilin sa tubo), ug kawayan. Ang lino, gapas, ug abaka gigamit gihapon, ilabina alang sa dekalidad nga mga papel sulatanan ug espesyal nga papel, sama sa papel alang sa Bibliya. Unsay mosangpot dihang kining nagkalainlaing mga lanot gamiton sa nagkalainlaing mga kombinasyon? Mga papel nga may nagkalainlain kaayong mga kalidad.
Palandonga ang dili-malanahan nga papel ug ang molama nga papel. Bisan magkaatbang, kana ginama gikan sa samang lanot! Sa unsang paagi? Gigamit ang nagkalainlaing paagi sa pagpino ug paggama. Ngani, ang paggamit ug nagkalainlaing aditibo makahatag ug nagkalainlaing kalidad sa papel. Ang China clay mohatag sa papel sa mas hamis nga nawong pinaagi sa pagtak-op sa mga kal-ang tali sa mga lanot. Ang mga paputi ug mga pulog mopaarang-arang sa kolor. Ang titanium dioxide mopauswag sa pagkadili-sihag, aron dili madayag ang pikas nga bahin sa papel. Ang formaldehyde resins moabag nga ang papel magpabiling lig-on kon basa—usa ka kinahanglanong kalidad alang sa mga putos sa tsa! Aw, bisan ang tinunaw nga paraffin mamahimong pangunang ingrediente. Kini ang pangibabaw sa waks nga papel.
Ang posibleng mga kagamitan sa papel maorag walay kataposan. Ang kardbord nga tinaptapan sa plastik magamit sa mga estante sa libro ug mga silya. Ang sentitikong mga lanot, sama sa nylon ug orlon, gigamit usab nga kinaugalingon o isagol sa pulpa sa kahoy aron ang mga papel magbaton sa samag-panaptong mga hiyas alang sa sinina ug elektrikal nga insulasyon.
Pagtagana sa Nagkadakong Panginahanglan
Ikaingong ang pag-uswag sa modernong katilingban masukod pinaagi sa gigamit niining papel. Makaiikag, sa 1982 ang produksiyon sa papel ug kardbord mitotal ug 67 milyong tonelada sa Tinipong Bansa lamang. Kining katingalahang panginahanglan momugnag bag-ong mga hagit alang sa mga tiggama.
Sa usa ka butang, ang mga galingan ug papel mogamit ug daghan kaayong tubig—250 ka tonelada matag toneladang pulpa sa kahoy! Sumala sa pagpahayag niana sa Britannica 1983 Yearbook of Science and the Future, ‘Ang usa ka dakong galingan ug papel mogamit ug daghang tubig nga sama sa magamit sa matag adlaw sa siyudad nga may 50,000 ka molupyo’! Unya anaa ang suliran kon unsay buhaton sa basurang papel.
Giatubang sa mga tiggama ang maong mga suliran uban ang pagkamamugnaon. Ang usa ka dakong planta sa South Africa nagatambal sa basura sa nasod ug nagagamit sa nahinlo nga tubig sa paglimpiyo sa mga troso. Kini mokunhod ug dako sa magamit nga tubig. Ang laing popular nga estratehiya mao ang pagproceso ug paghimo na usab nga pulpa sa basurang papel. Sa Tinipong Bansa kapin ug 25 porsiento sa lanotong materyal nga gamiton sa paggamag papel ginakuha gikan sa basurang papel.
Kon kaha ang mga tiggama makasagnunot sa mga panginahanglan sa usikan nga populasyon ug sa mga kamatuoran sa giupawan nga planeta, panahon lamay mag-igo. Segurado, ang panginahanglan sa papel magpadayong dako. Ang mga magpapatik niining magasina nagagamit sa daghan kaayo niana sa pag-imprenta sa mga Bibliya ug mga basahon sa Bibliya. Ug wala sila magplano sa paghunong nianang dakong buluhaton. (Mateo 24:14) Ang mga edukador, mga industriyalista, mga siyentipiko, mga negosyante, ug mga ginang sa panimalay susamang mopadayon sa paggamit ug papel.
Busa sa sunod panahong mopunit kag libro, mosulat sa usa ka sulat, o mokaon gikan sa platong papel, sa daklit palandonga ang kahinungdanon, kapuslanon, ug pagkakinahanglanon kaayo niining yano apan daghag-gamit nga produkto—ang papel!
[Letrato sa panid 23]
Si Johannes Gutenberg ug ang iyang makina sa imprenta. Kon wala ang papel siya dili unta makaimprentag Bibliya
[Letrato sa panid 24, 25]
Basang tumoy sa usa ka dakong tulin kaayong makinang tiggamag papel (fourdrinier)
[Letrato sa panid 25]
Ang fourdrinier, nga ang sinugdang (basa) tumoy sa wala