Ang Kalibotan Sukad sa 1914

1940-1943 Kanasoran nga Nangasubo, nga Gitukmod sa Kahadlok

IGO na ang iyang pulong sa pagpukaw ug kahadlok diha sa labing maisog nga mga tawo. “Wala akoy laing ikadulot kondili dugo, panlimbasog, luha ug singot,” pahayag pa sa bag-ong natudlong primer ministro si Winston Churchill sa mga sakop sa House of Commons sa Britanya. Gipasiugda ang pagkaseryoso sa situwasyon, siya mideklarar: “Kadaogan sa tanang paagi, kadaogan bisan pa sa tanang kalisang, kadaogan bisan unsa pa ka lisod ug ka layoa sa dalan; tungod kay walay kadaogan kon walay kaluwasan.”

Oo, niadtong adlawa, Mayo 13, 1940, ang mga taga Britanya may katarongang mahadlok. Sa misunod nga unom ka bulan, ang Luftwaffe sa Alemanya, nga nangandam sa pag-asdang, nagpadalag ginatos sa iyang mga ayroplano sa pagpaulan ug toniladang mga bomba diha sa militar ug dili-militar nga mga puntariya. Kini sa ulahi nailhang ang Gubat sa Britanya, ug kadto gitumong sa pagpukan sa puwersa sa kahanginan sa Britanya ug sa pagpaluya sa espiritu sa iyang katawhan. Apan alang sa Luftwaffe walay maayong resulta ang gubat. Nagpanuko si Hitler, ug sa Oktubre—sa usa ka yugto—gikanselar ang plano sa pag-asdang.

Kagawasan Gikan sa Kahadlok?

Didto sa Tinipong Bansa, ang simpatiya alang sa mga taga Britanya nagkadako, nga nakadaot sa opisyal nga polisa sa Amerika sa neyutralidad. Gipadayag ang iyang tinguha, si Presidente Roosevelt miingon sa 1940: “Nakahatag kita sa Britanya ug dakong materyal nga hinabang ug kita magpadayon pa sa paghatag dugang hinabang sa umaabot.”

Sa Enero 6, 1941, miabante pa gayod siyag usa ka tikang. Diha sa iyang pakigpulong sa Kongreso, iyang gihisgotan ang iyang gitawag nga Upat ka Kagawasan. Aron makab-ot ang usa niana—ang kagawasan gikan sa kahadlok—misugyot siya ug tibuok yuta nga “pagpakubos sa mga hinagiban hangtod sa usa ka punto ug sa bug-os nga paagi aron walay nasod ang makahimog usa ka buhat sa pisikal nga pag-atake batok sa bisan kinsang silingan—bisan diin sa kalibotan.” Kini, sa pagkatinuod, maoy usa ka dili-direktang deklarasyon sa gubat maylabot sa mga polisa ug sa mga tumong sa Axis powers.

Duha ka bulan sa ulahi ang Kongreso sa T.B. mihimog programa nga nailhang pahulam-paabang. Nakatugot kini sa presidente sa pagsuplay ug mga materyales sa gubat, sama sa mga tangke-de-giyera ug mga ayroplano, maingon man mga pagkaon ug mga serbisyo, ngadto sa tanang nasod diin ang depensa niini iyang gibati nga hinungdanon sa intereses sa T.B.a Bisan pa sa pagtutol sa kaugalingong nasod, dayag kadto nga dugang ug dugang nalangkit ang Tinipong Bansa sa gubat sa Uropa.

Kasamtangan, nadasig sa kalamposan sa iyang mga kaalyansa sa Uropa, mibati ang Hapon nga kini makasulong na ngadto sa Habagatang-sidlakang Asia nga walay hingaping kahadlok sa pagsalga sa Britanya ug sa Olandes. Dihang misulong kini sa Indochina sa Septiyembre 1940, dako kaayo ang pagtutol sa Washington. Ug dihang miasdang ang Hapon sa habagatang bahin sa nasod, gisundan kinig aksiyon. Ang mga kabtangan sa Hapones ubos sa pagkontrolar sa Tinipong Bansa gihatagag restriksiyon, ug gipahamtang ang imbargo o pagdili sa pagpadala ug asiete sa Hapon. Nameligro ang ilang dagkong mga interes, napugos ang mga Hapones sa pagwala sa kapeligrohan sa dugang pagpangilabot sa Tinipong Bansa.

Nangatarongan ang mga lider sa militar nga ang katakos sa pagbalos sa T.B. mapakubsan pinaagi sa dakong kadaogan ibabaw sa mga sundalo sa kadagatan sa T.B., nga labaw ug kusog kay sa Hapon hapit 30 porsiento. Dayon pinaagi sa pag-agaw sa mga teritoryo sa Amerikano, Britaniko, ug sa Olandes, makabaton ang Hapon ug mga base nga makadepensa sa kaugalingon kon kini balosan ug atake sa ulahi. Ingong pagsugod, nadesisyonan, nga atakehon ang Wai Momi.

Kini nagkahulogang “mga tubig sa perlas,” nga maoy pagtawag sa mga Hawaiino sa bokana sa Pearl River tungod sa mga perlas nga nanubo didto niadto. Kini nahimutang sa pipila ka milya sa kasadpan sa siyudad sa Honolulu. Apan sa pagka Dominggo sa buntag, Disyembre 7, 1941, ang mga tubig sa Wai Momi wala mapuno sa mga perlas kondili sa nangalunod nga mga barko nga naigo sa bomba ug sa nangatabtab nga mga lawas sa ilang mga tripulante. Dakong kapildihan ang nahatag sa mga ayroplano sa gubat sa mga Hapones nga miatake sa labing dakong base sa sundalo sa kadagatan sa T.B. sa Pasipiko nga nahimutang didto.

Ang pag-atake sa Pearl Harbor halos nakaurong sa kasundalohan sa dagat sa Amerika diha sa Pasipiko, gawas sa mga aircraft carriers. Sa pipila ka gutlo, gibombahan ang ubang mga base sa ayroplano sa T.B., ug nakabilin kinig 50 porsientong kagun-oban sa mga ayroplano sa Halayong Sidlakang Kasundalohan sa T.B. Tulo ka adlaw sa ulahi, mitakas ang Hapon sa Pilipinas, walay usa ka bulan nabihag ang Manila, ug maoy migahom sa tanang Isla sa Pilipinas sa tungatunga sa Mayo. Sa kalit, sunodsunod nga giatake ang Hong Kong, Burma, Java, Singapore, Thailand, Indochina, British Malaya, Sumatra, Borneo, mga bahin sa New Guinea, Netherlands East Indies, ug ubang mga Isla sa Pasipiko, nahulog sa mga kamot sa mga Hapones. Wala magpaiwit ang blitzkrieg o nagkidlat nga gubat sa Asia ang iyang katugbang sa Uropa.

Dihang hapit nang matapos ang 1942, dili larawam sa kagawasan sa kahadlok ang situwasyon sa kalibotan. Mas tukma mao ang matagnaong mga pulong ni Jesus: “Diha sa yuta kagul-anan sa mga nasod, . . . samtang ang mga tawo panguyapan tungod sa kalisang ug sa pagpaabot sa mga butang nga modangat sa yuta.”—Lucas 21:25, 26.

Nagkahuyang ang Samag-kidlat nga Pagpakiggubat sa Aleman

Kasamtangan, ang Alemanya ug Italya nagpalapad sa ilang paggahom sa Balkan. Gipamartsa ni Hitler ang iyang mga sundalo ngadto sa Yugoslavia ug sa Gresya sa Abril 6, 1941. Walay duha ka semana, nahulog ang Yugoslavia, gisundan sa Gresya nga wala pay tungatunga sa Mayo.

Napukaw ang sunod nga aksiyon ni Hitler sa daghang mga ambisyon. Nagtinguha gihapon siya sa pag-impluwensiya sa Inglaterra sa pagpakigdait. Gusto usab niyang makalingawas sa kalisod ang mga Hapones, nga nakiggubat sa mga Sobyet sa Tsina, aron ilang maipit ang mga Amerikano. Busa giandam ni Hitler ang iyang mga sundalo sa pagsulong sa Sobyet Unyon, ang iyang kaalyado sa sangka sa Polandiya.

Nadasig tungod sa miaging mga kalamposan, nagtuo ang mga heneral ni Hitler nga kon mosulong sila sa Hunyo, ang Uropanhong Russia ug ang Ukraine madaog nila sa dili pa magsugod ang tingtugnaw. Busa sa Hunyo 22, 1941, miatake sila. Misulong sila samag kilat gikan sa sunodsunod nga kadaogan. Diha sa duha ka okasyon ilang gilibotan ang mga sundalong Sobyet ug nabihag ang tunga ka milyong mga binilanggo sa matag pag-asdang. Ang Leningrad daw hapit nang mapukan, ug sa sayo sa Disyembre, ang mga sundalong Aleman miasdang ngadto sa kadaplinan sa Moscow.

Apan, hapit na ang tingtugnaw, ug sa makausa naulahi sa iskedyol ang mga sundalo ni Hitler. Nagpabiling malig-on ang Lenigrad ug Moscow. Ang mga sundalong Sobyet, nga karon naulian gikan sa ilang unang kakurat ug mas nasangkapan alang sa gubat sa tingtugnaw kay sa ilang mga katugbang Aleman, nakasanta sa madaogong pagsulong sa Aleman. Sa pagkatinuod, ilang napugos sila sa pag-atras.

Sa misunod nga ting-init misulong ug balik ang mga Aleman. Apan, ang ilang bug-os nga pag-atake sa Stalingrad (karon Volgograd), mitultol sa ilang kapildihan. Sa sayo sa 1943 gilibotan sa mga Sobyet ang tinagpulo ka libong mga sundalo nga andam na sa pag-ilog sa siyudad ug sa pagpugos kanila sa pagsurender. Si John Pimlott, senior nga lekturero sa Royal Military Academy Sandhurst, mikomento: “Dakong hampak kadto sa espiritu sa Aleman ug lisoanang punto sa gubat diha sa Panggubatan sa Sidlakan. Wala pay dakong kadaogan ang gitagamtam sa mga Russo sa wala pa ang Stalingrad; tapos niadto maihap lamang ang ilang mga kaparotan.”

Sa kataposan sa 1943, mga dos tersiya sa dakong teritoryo nga nailog sa mga Aleman sa miaging duha ka tuig nakuha ug balik. Nagkahuyang ang samag-kilat nga pagpakiggubat sa Aleman.

Gigugod ni “Monty” ang “Desert Fox”

Sa 1912 ang Cyrenaica ug Tripolitania (karon bahin na sa Amihanan Aprikanong nasod sa Libya) gihatag sa Italya. Ang mga 300,000 ka Italyanong mga sundalo nga naasayn didto sa kataposan sa 1940 nahimong usa ka dakong hulga sa mas gamayng garison sa mga sundalo sa Britanya didto sa Ehipto nga nagbantay sa duulanan sa estratehikong Suez Canal. Aron mawala kining maong hulga, mihukom ang Britanya sa pag-atake ug una. Ilang nadaog ang unang dakong kadaogan sa Allied, gibihag ang tinagpulo ka libong mga binilanggo ug napugos ang mga Italyano sa bug-os nga pag-atras. Mas dako pa unta ang kadaogan kon gidawat pa dayon sa Gresya niadtong panahona ang tanyag sa Britanya sa pagtabang sa iyang dili-malamposong sangka batok sa misulong nga Axis powers. Sa usa ka yugto, ang mainit nga kombati sa Amihanang Aprika gipahunong. Nakahatag kinig higayon sa Axis powers sa pag-organisar pag-usab.

Ang mga sundalong Aleman ubos sa pagpangulo ni Erwin Rommel, nga gitawag nga Desert Fox sa ulahi, milampos sa paghimo sa kapildihan nga usa ka dakong mga kadaogan ug nakahimog dagkong mga kalamposan. Ang iyang labing dakong kadaogan miabot sa 1942, dihang sa sinugdanan sa Hulyo miabante ang iyang mga sundalo ngadto sa Alamein, mga 60 ka milya (100 km) gikan sa Alexandria. Ang blitzkrieg nga gubat sa Aprika andam na karon sa pag-ilog sa Ehipto ug sa pagkontrolar sa Suez Canal. Apan tapos gisugdan sa mga sundalo sa Britanya, ilalom sa pagpangulo ni Heneral Sir Bernard Law Montgomery, ang pag-atake sa Oktubre 23, napugos si Rommel sa anam-anam nga pag-atras nga sa ulahi nahimong tumang kaparotan. Dayon sa Nobyembre 1942 malamposong milandig ang Allies sa Morocco ug Algeria. Sa pagkasunod Mayo, ang mga sundalo sa Axis, nga karon naipit sa kaawayng sundalo nga miasdang gikan sa sidlakan ug kasadpan, napildi sa ilang tinguha sa paggahom sa Amihanang Aprika.

Pasigsag Latas sa Habagatang Pasipiko

Sa tingpamulak sa 1942 nagpasiatab ang Hapon ug usa ka imperyo nga midako sa hilabihan. Apan ang plano sa Allied mao ang pagkuhag balik niining teritoryoha gikan sa mga Hapones, pinaagi sa pagpasigsag sa iyang mga sundalo latas sa Pasipiko gikan sa usa ka isla ngadto sa lain hangtod nga sa kataposan ilang maabot ang yuta sa Hapon. Gisugdan ang dugay sunodsunod nga mapintas nga gubat sa boke-de-giyera. Ang wala kaayo mailhing mga isla sama sa Saipan, Guadalcanal, Iwo Jima, ug Okinawa gisulong sa dako kaayong gastos sa duha ka kiliran. Ang mga damgo sa bata pa diha sa mga isla sa paraiso mibukas ug dalan sa lahi nga kamatuoran ug hitabo sa nangatabtab nga mga patayng lawas diha sa dugoong mga baybayon. Mapait ang kapildihan, apan bisan ang kadaogan nasuphan sa kahadlok, ang kahadlok sa umaabot pa.

Mga Plano Alang sa Umaabot

Bisan diha sa tunga sa gubat, may mga planong gihimo alang sa kalinaw. Sa tungatunga sa 1942, pananglitan, kapin sa 30 ka ahensiya sa kagamhanan sa T.B. ang giingon nga naghimog mga plano tapos sa gubat—nga may kahadlok ug pagpanuko gihapon. Sumala sa gipamulong ni Churchill: “Ang mga suliran sa kadaogan mas maayo kay sa kapildihan, apan malisod sila.”

Sa walay duhaduha ang usa sa labing malisod niining mga suliran sa kadaogan mao ang pagpangitag kapulihan alang sa wala na moobrang Liga sa Kanasoran. Bisag may pagduhaduha ang ubang mga tawo, ang mga Saksi ni Jehova tino nga wala gayoy makitang kapuli. Diha sa pakigpulong nga gihatag sa ilang 1942 nga kombensiyon sa Cleveland, Ohio, ang mamumulong miingon: “Sa dili pa moabot ang Armageddon, ang Kasulatan nagpakita, nga may moabot nga kalinaw. . . . Kadtong may demokratikong hunahuna nagalaom sa Tinipong Bansa sa kalibotan, usa ka ‘pamilya sa mga nasod,’ usa ka ‘asosasyon sa kalibotan’ pinasukad sa Hiniusang Kanasoran.” Nagpunting sa tagna sa Pinadayag 17:9, siya sa dayag miingon: “Ang asosasyon sa mga nasod sa kalibotan motungha pag-usab.”

Apan mohatag ba kini ug dumalayong kalinaw? “Ang tino nga tubag sa Diyos mao, Dili!” mitubag ang mamumulong. Apan, bisan pa sa temporaryong kinaiyahan niini, ang umaabot nga yugto sa kalinaw malipayong dawaton. Walay kahadlok sa umaabot, ang mga Saksi ni Jehova nagsugod na sa paghimog mga plano sa pagpalapad sa ilang buluhaton sa pagsangyaw sa natapos ang gubat. Sa pagka 1942 ilang gitukod ang tunghaan sa mga misyonero aron sa pagbansay sa Kristohanong mga ministro sa pag-alagad sa ubang kayutaan. Sa pagkasunod tuig gisugdan ang programa sa pagbansay sa mga mamumulong sa publiko sa pagpaposible sa gipalapad nga kampaniya sa tigom sa publiko.

Dihang natapos ang 1943, nangasubo gihapon ang mga nasod, nga gitukmod sa kahadlok. Apan ang mga tawo sa duha ka kiliran sa panagsangka, nga gikapuyan na sa gubat, misugod sa pagtan-aw sa unahan sa gisaad nga kahupayan nga gitanyag sa kalibotan tapos sa gubat. Mohatag kaha kinig “kagawasan gikan sa kahadlok” nga gihisgotan ni Roosevelt? Dili gayod, ang tibuok yuta nga kahadlok sa dili madugay mosamot pa sa bag-ong sukod! Ug ang pangunang tagsala, sa kabaliskaran, mao ang mismong instrumento nga gipasibantog sa uban nga gipadala sa Diyos aron sa pagtapos sa masakit nga mga tuig sa gubat.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 19]

Ubang mga Butang nga Nabalita

1914—Gipahayag sa komperensiya sa mga obispong Katoliko sa Alemanya ang ilang pagsuportar sa gubat batok sa Unyong Sobyet

Unang pagpamatay sa masa pinaagig gas diha sa mga kampong konsentrasyon sa Auschwitz

1942—Bombay, India, naigo sa bagyo ug gibahaan; 40,000 ang nangamatay

Unang nukleyar sunodsunod nga reaksiyon nga nahimo sa University of Chicago

Giuyonan sa Komperensiya sa Wannsee ang pagpamatay ingong “kataposang solusyon” sa Nazi bahin sa problema sa mga Hudiyo

1943—Nakapatay ang linog sa Turkey ug 1,800 ka tawo

Kapin sa usa ka milyon ang namatay sa gutom sa Bengal

Gibaligtad sa Korte Suprema sa T.B., ang desisyon sa 1940, nga supak sa konstitusyon ang pinugos nga pagsaludo sa bandera diha sa mga tunghaang publiko

Mga kagubot sa rasa diha sa dagkong mga siyudad sa T.B.; sa Detroit 35 ang namatay ug 1,000 ang nasamdan

[Diagram/Mapa sa panid 14]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Ang gidak-on sa kadaogan sa Hapon niadtong 1942

[Letrato sa panid 13]

[Tinubdan]

Ang mga nasod nag-antos sa gubat

U.S. Army photos