Akong mga Panumdoman Ingong Manalaysay sa Militar
Ang petsa maoy Agosto 25, 1944. Ang dapit: Paris, Pransiya. Samtang miagi ang among dyip sa dakong dalan sa Champs Élysées, sa daghang higayon kami nanganaog ug nangitag katagoan diha sa mga ganghaan samtang ang mga bala gikan sa snayper sa Nazi nanghadyong tabok sa dalan.
NIADTONG adlawa nagsugod ang liberasyon sa Paris gikan sa kasundalohan ni Hitler sa Gubat sa Kalibotan II, ug ako maoy usa sa unang mga Amerikano nga nakasulod sa siyudad. Ang mga panon sa malipayong Pranses nga mga lalaki ug babaye mihugop sa karsada sa pagsugat kanamo ingong mga manluluwas. Kami nagpalabay sa gabii diha sa usa ka maluhong otel nga niadtong buntaga lamang dalidaling gibiyaan sa taas ug ranggong mga opisyales nga Aleman.
Ako didto sa Uropa ingong membro sa tem sa mga manalaysay sa gubat nga nagrekord sa mga kalihokan sa Third Army sa T.B., nga ang komander mao si Heneral George S. Patton, Jr.
Mga Pangutanang Gipatugbaw sa Gubat
Pipila ka adlaw una pa misulod sa Paris, kami nagmaneho diha sa hiktin nga mga dalan nga bag-o pang gihawanan sa nasunog nga mga kaha sa mga tangke de giyera sa Aleman. Mihunong kami sa gikutaang dapit sa kakahoyan nga bag-o pang nailog sa mga puwersa sa T.B. Nagkatag ang mga patayng lawas sa mga sundalong Aleman, nangalubag ug nagusbat. Ang ilang mga bilya sa bakos may nakasulat, “Ang Diyos nagauban kanamo.” Apan, duol sa pader nga bato, nasulat ang pakitabang sa usa ka sundalong Aleman, “Pangulong [Hitler], tabangi kami!”
Kadtong duha ka pamulong wala gayod mapapas sa akong hunahuna. Sa usa ka bahin, ang rehimeng Nazi nangangkon nga ang Diyos nag-uban kanila, apan sa laing bahin, usa ka sundalo nagpakitabang sa führer, si Hitler. Akong naamgohan nga kining panagsumpaki dili iya ra sa mga Aleman. Kini kinaiyanhon sa duha ka kiliran niining makalilisang nga panag-away. Busa, ako nahibulong, ‘Ang Diyos ba may dapigan sa gubat? Kang kinsang kiliran ang dapigan sa Diyos?’
Mga Gubat ug Di-Maayong mga Tilimad-on sa Gubat
Ako natawo sa Butte, Montana, sa 1917, ang tuig nga ang Amerika misulod sa unang gubat sa kalibotan. Human nga migraduwar sa usa ka pribadong tunghaan sa 1936, misulod ako sa Stanford University sa California. Apan, gilaay ako sa unang tuig sa kolehiyo kun itandi sa makapapukaw nga mga hitabo nga nagakahitabo sa tibuok globo. Giatake sa Hapon ang Tsina, gidaog ni Mussolini ang Ethiopia, ug gisangka ang Sibil nga Gubat sa Espanya. Nianang gubata gisulayan sa mga Nazi, mga Pasista, ug mga Komunista ang ilang mga hinagiban ug mga estratehiya sa pagbansay-bansay alang sa Gubat sa Kalibotan II, samtang ang Liga sa Kanasoran walay gihimo.
Human sa duha ka semester, miundang ako sa kolehiyo, mipili hinoon, uban sa pag-uyon sa akong amahan, sa paggamit sa nahibiling salapi nga gigahin alang sa akong edukasyon sa pagbiyahe ngadto sa Uropa ug Aprika. Gitabok ko ang Atlantiko sa tinghunlak sa 1938 sakay sa barkong Aleman, ang Deutschland, ug dugay nga nakiglantugi uban sa batan-ong mga opisyales nga Aleman nga pasahero bahin sa gamay nga gahom sa Alemanya ni Hitler batok sa mga empiryo sa Ingles ug Pranses. Sa Paris maoy gihisgotan sa mga tawo ang kinaulahiang mga hulga, mga pasiatab, ug mga saad ni Hitler, bisan pa ang kinabuhi nagpadayon sama sa naandan. Samtang miduaw sa Tangier, sa Aprika, usahay madungog ko ang mga tingog sa gubat diha sa nagusbat-sa-sibil-nga-gubat nga Espanya, tabok lang sa Strait of Gibraltar.
Dihang mipauli ako sa Tinipong Bansa sa 1939, may mga tilimad-on na ako nga dili maayo sa atong mga panahon. Human nga giatake sa mga Hapones ang Pearl Harbor niadtong Disyembre 1941, nga nagdala sa Tinipong Bansa ngadto sa Gubat sa Kalibotan II, misulod ako sa Army Transport Service ingong sibilyan. Sa 1942, samtang didto ako sa Alaska, nakadawat akog tawag gikan sa hunta alang sa serbisyo militar.
Paingon sa mga Isla sa Britanya
Human nakaduaw sa balay, ako natawag sa pagsundalo ug giasayn sa Tinipong Bansa sa usa ka tuig. Unya ako gipadala sa Inglaterra, ang among komboy migikan sa Sidlakang Kabaybayonan sa Tinipong Bansa sa tingpamulak sa 1944. Ang una kong kasinatian sa gubat nahitabo sa Norte Atlantiko dihang gipatundag sa submarinong Aleman ang barkong nagsunod kanamo. Mibulag ang among komboy, ug nag-iya-iya na lang ang mga barko gikan didto paingon sa Liverpool.
Samtang nagpaabot ug asaynment diha sa dipo sa Inglaterra, ang mga tropa nagtigom alang sa pakigpulong sa kapilyan sa kasundalohan. Natugaw ako nga giagda sa mga kapilyan ang mga sundalo sa pagpakiggubat batok sa mga membro sa ilang kaugalingong relihiyosong mga organisasyon sa kaatbang nga kiliran, bisan pa nga kanunayng nangangkon nga ang Diyos nagpaluyo kanila sa panaggubat. Dayag, ang duha ka kiliran wala paluyohi sa Diyos.
Sa tingpamulak sa 1944, ang mga Isla sa Britanya naghuot sa mga sundalong Amerikano ug Ingles ug sa mga kasangkapan. Si Heneral Patton (sa ubos), ilado sa iyang mapangarisgohong mga taktika sa mga gubat sa Sicily ug Amihanang Aprika, naghatag ug makapadasig nga pakigpulong sa pagpatin-aw sa kasundalohan kon nganong sila atua didto—sa pagpatay ug daghang kaaway kutob sa mahimo sa tanang hinagiban nga mabatonan hangtod maangkon ang kadaogan. Si Patton maoy samag dagway sa modernong gladyador: taas, armado ug nagkalo ug helmet, ug mahinlong uniporme—iyang dyaket nagpangidlap sa mga bituon nga nagpaila sa iyang ranggo ug mga dekorasyon sa mga nakab-ot. Siya usab maayong mopukaw sa uban sa paglihok, himalikas, ug relihiyoso—siya mag-ampo sa dili pa ang gubat.
Diha sa iyang “Pag-ampo sa Sundalo” sa Enero 1, 1944, si Patton nangamuyo: “Diyos sa among mga Amahan, nga nagtultol kanamo ngadto sa kadaogan sa yuta man ug sa dagat, palihog ipadayon ang imong makadasig nga paggiya niining labing dako sa among mga gubat. . . . Ihatag kanamo ang kadaogan, Ginoo.”
Pag-atake sa Uropa
Sa Hunyo 6, 1944, gitabok sa Alyadong tig-atake nga mga puwersa ang English Channel diha sa labing dakong armada nga nakita sukad sa kalibotan, midunggo sa mga baybayon sa Normandy nga apopa kaayo sa pag-atake sa mga sundalong Aleman. Ang baybay hiktin gihapon kaayo dihang midunggo ang among Third Army 30 ka adlaw sa ulahi. Among gipalabay ang gabii diha sa mga foxhole samtang grabeng gibombahan sa mga ayroplanong Aleman ang dapit.
Sa Hulyo 25 ang Alyadong mga puwersa miabante gikan sa baybay, ug usa ka semana sa ulahi ang among Third Army gipalarga sa pag-abante ngadto sa Brittany Peninsula. Unya kami nanguna pasilangan ngadto sa nangatras nga mga puwersang Aleman ngadto sa Seine River duol sa Paris. Sa pagka Septiyembre, ang mga tangke ug mga tropa ni Patton nakaabot na sa tunga sa silangang Pransiya, human sa usa sa labing talagsaong mga gubat sa militar sa modernong kasaysayan. Makalilipay, gibati namo nga ang kataposan sa gubat haduol na.
Apan, nahanaw ang maong posibilidad sa dihang ang kadaghanan sa mga suplay ug mga tropa kalit nga gibalhin ngadto sa mga puwersa sa Mariskal del Kampo sa Britanya nga si Montgomery sa habagatang panggubatan. Didto ang dakong pagsulong gihimo diha sa mga panon sa Aleman sa Holland. Apan misangpot ang katalagman sa dihang ang airborne division sa Alyado sayop nga mitugpa sa tunga sa gamhanang panon sa mga tangke de giyera sa Aleman ug napildi. Ang nahibiling mga sundalo sa Alyado wala na makalihok, ug napakyas ang pagsulong.
Gubat sa Bulge
Gipahimuslan ni Hitler ug sa iyang mga heneral ang higayon sa paggrupo pag-usab, nga nanawag ug bag-ong mga sundalo ug sekretong nagtigom sa dakong panon sa mga tangke de giyera duol sa labing diyutayng puwersa sa T.B. Ang pagsulong sa Nazi, gitawag ang Gubat sa Bulge, nagsugod sa gabii sa Disyembre 16 ubos sa salipod sa mabagang panganod. Kadto gilaraw aron may agianan ang mga tangke de giyera sa Aleman hangtod sa North Sea, nga nakatunga sa Alyadong kasundalohan ug sa pag-ilog sa dunggoanan sa ilang pangunang suplay.
Ang mga tangke de giyera sa Aleman miagi sa tunga niana ug wala magdugay gilikosan ang mga puwersang Amerikano sa Bastogne. Sa kalit ang Third Army ubos ni Heneral Patton mibali sa direksiyon niini, ug human sa dugay nga martsa, kami sa kataposan nakaabot sa paghimog grabe nga pag-atake batok sa hilabihan ka daghang tangke de giyera. Apan, tungod sa baga nga mga panganod ug kusog nga ulan nga nagpadayon halos sa usa ka semana, ang puwersa sa kahanginan dili magamit.
Pag-ampo ni Patton
Sa Disyembre 22 may nahitabo nga nakapatandog sa kahiladman sa akong espirituwal nga kalibog. Mga semanang miagi, gipaandam ni Heneral Patton ang punoan sa mga kapilyan ug pag-ampo sa pormang pulyeto aron gamiton sa ulahi diha sa mga kota sa German Siegfried line nga sangkad kaayo hangtod sa kasadpan sa Rhine River. Apan karon gipaapod-apod ni Patton ang duolan sa 350,000 ka kopya sulod sa mga oras lamang, usa sa matag sundalo sa Third Army. Kini nangamuyo sa Amahan sa “paghunong niining kusog nga ulan” ug “hatagan kami ug maayong panahon sa pagpakiggubat” aron ang Kasundalohan sa T.B. “makabuntog sa pagpanglupig ug pagkadaotan sa among mga kaaway, ug sa pagtukod sa Imong hustisya taliwala sa katawhan ug sa mga nasod.”
Sa pagkatalagsaon, niadtong gabhiona ang mga langit kalit nga mitin-aw ug nagpabiling tin-aw ang panahon sa misunod nga lima ka adlaw. Nagpaarang kini sa Alyadong mga ayroplanong fighter ug tigbomba sa pag-atake sa tanang tangke de giyera sa mga Nazi, nga naghatag ug dakong kagun-oban ug kalaglagan kanila. Kini ang nagtapos sa kataposang sorprisa nga pag-atake ni Hitler, ug ang iyang napayhag nga mga sundalo misugod sa pag-atras.
Si Patton nalipay. “Tingali kinahanglan ko pang magpapatik ug laing 100,000 niadto nga mga pag-ampo,” siya miingon. “Midapig kanato ang Ginoo, ug kinahanglang atong pahibaloon Siya kon unsay atong gikinahanglan.” Apan ako nahibulong, ‘Dili ba motin-aw man gayod ang mga langit sa Disyembre 23 bisan pag wala maapod-apod ang maong pag-ampo?’ Ang buro sa klima nag-ingon nga ang bugnawng hangin gikan sa kapatagan sa Russia miabot ug nagpadpad sa bagang panganod.
Pagsurender sa Aleman ug Tapos-sa-Gubat nga Alemanya
Ang mga pag-asdang sa Alyado sa tingpamulak nagtapos sa empiryo ni Hitler, nahitabo ang pagsurender sa Mayo 7, 1945. Niadtong adlawa didto ako sa usa ka balangay sa Alemanya sa Rhineland diin nahimamat ko ang akong matahom umaabot nga asawa, si Lilly, nga gipapahawa gikan sa Belgium. Sa Nobyembre 1945, nadawat nako ang akong pagluwat sa pagkasundalo ug miduyog sa historikal nga seksiyon, sa kasundalohan sa T.B. nga miokupar sa Alemanya. Sa Disyembre, si Lilly ug ako nagpakasal sa mayor sa Frankfurt.
Ang historikal nga seksiyon may misyon sa pagkobre bahin sa kasaysayan sa okupasyon. Gigamit ko ang gatosan ka nadakpang mga heneral nga Aleman sa pagsulat sa kasaysayan sa gubat gikan sa Aleman nga kiliran. Lima ka tuig akong nagpabilin sa Alemanya ingong hepeng tigtipig sa mga rekord sa kasaysayan. Dayon, uban sa among duha ka anak, si Gary ug Lizette, kami mibalhin sa Tinipong Bansa.
Human miduaw sa akong mga ginikanan, nagpalista ako sa University of Montana. Nagtuo ako nga ang akong pakig-uban sa militar natapos na. Apan, sa tingpamulak sa 1954, sa dihang hapit na nakong dawaton ang master’s degree sa antropolohiya, gipahibalo ako sa duha sa kauban ko kaniadto nga bukas ang posisyon sa direktor/tagdumala sa U.S. Army Artillery and Missile Center Museum sa Oklahoma. Miaplay ako ug gidawat, ug kami mibalhin.
Mga Kalihokan sa Museo sa Militar
Nagtrabaho na usab ako labot sa kasaysayan sa militar. Ako misugod sa pagpanukiduki, pagpangolektag mga gamit nga may makasaysayanhong bili, mga eksibit, mga biyahe, mga pakigpulong, arkeolohikal nga pagpangalot, ug mga seremonyas sa militar ug historikal. Giorganisar ko ang mga lalaking mga mangangabayo nga nagsul-ob ug seremonyal nga mga sapot sa usa ka yugto sa panahon sa kasaysayan nga miapil sa parada sa inagurasyon sa presidente sa Washington, D.C., sa 1973. Nagtukod usab ako ug usa ka dakong lawak nga displihanan sa mga bandera, naghulagway sa kasaysayan ug sa mga tradisyon sa nasodnong bandera ug sa mga bandera sa yunit sa militar. Sa paglabay sa mga tuig ang museo sa hinagiban midako gikan sa usa lamang ka tinukod ngadto sa labing dakong museo sa militar sa nasod.
Kasamtangan, ang among mga anak nagdako. Ang among anak nga lalaki, si Gary, human nga migraduwar sa hayskul, nawad-ag kadasig ug walay tumong. Siya misulod sa Marine Corps ug nag-alagad sa Gubat sa Vietnam. Human nga nakagugol ug duha ka tuig sa gawas sa nasod, kami nalipay nga siya nakapauli nga luwas. Dayag, ang mga gubat napakyas sa pagtipig sa kalinaw. Hinunoa, kita adunay padayong talan-awon sa membrong mga nasod sa Hiniusang Kanasoran nga naggubatay sa usag usa samtang ang kagutmanan ug sakit nagadaot sa ilang mga katawhan.
Pagretiro ug Pagkawala-sa-Kadasig
Sa kataposan, human sa 33 ka tuig sa pagpakig-uban sa militar, ako nakahukom nga panahon na sa pagretiro. Ang nagadumalang heneral ug mga sakop mihimog usa ka espesyal nga seremonyas sa pagretiro alang kanako, ug ang gobernador sa estado sa Oklahoma mideklarar ug usa ka adlaw alang sa akong ngalan, Hulyo 20, 1979. Nakadawat akog mga sulat sa komendasyon alang sa akong mga naamot sa mga natad sa kasaysayan sa militar ug sa mga museo.
Angay untang magmalipayon kaayo ako. Ug bisan pa, sa hinuktokan ko ang akong kagahapon, ako wala mahimuot. Imbes ibutyag ang makalilisang nga kamatuoran sa gubat, ang akong karera gideboto sa paghimaya niini, nga nagapasiugda sa mga tradisyon, sa mga uniporme ug mga medalya, sa mga hinagiban ug mga taktika, sa mga rituwal ug mga seremonyas, ug sa mga pagpasigarbo ug pasibantog. Bisan si Heneral Dwight D. Eisenhower, ang ika-34 nga presidente sa T.B. sa ulahi, miingon: “Ang diwa sa gubat mao ang sunog, kagutom ug kamatay . . . Ako nakadangat sa pagdumot sa gubat. Walay mahusay ang gubat.”
Sa ulahi akong nahibaloan nga usa sa mga Saksi ni Jehova ang inahan ni Eisenhower—usa ka pagtuo nga nakaapektar na kanako tungod sa pagtuon sa akong asawa sa Bibliya uban sa mga Saksi. Siya nahimong bawtismadong Saksi sa 1979, unom ka bulan una miretiro ako. Siya daw nabag-o. Maoy iyang pangandoy ug tinguha nga ipakig-ambit ang iyang nakat-onan nga tungod niana ang among anak nga lalaki ug iyang asawa, si Karin, misugod na sa pagtuon sa Bibliya, ug sa usa ka tuig lamang sila usab nahimong bawtismadong mga Saksi.
Apan, ako nagduhaduha. Nga ang Diyos aktuwal nga mangilabot sa mga kalihokan sa tawo ug taposon kining kalibotana ug magpasulod ug usa ka bag-o, walay gubat nga kalibotan daw imposible. Apan, ako usab misugod sa pagtuon uban sa mga Saksi, aron lamang sa pagtino kon ang ilang relihiyosong mga pagtuo aduna bay malig-ong pasikaranan. Uban sa akong kasinatian ug nabansay nga mga katakos sa panukiduki, nagtuo ako nga sa dili madugay makakita ra akog mga sayop ug mga panagsumpaki sa ilang mga pagtulon-an.
Usa ka Bag-ong Paagi sa Kinabuhi
Samtang miuswag ang akong pagtuon sa Bibliya, hinunoa, wala magdugay akong nakaplagan nga pagkadako sa akong sayop. Ang akong pagduhaduha nawala samtang ang mga himbis sa relihiyosong pagkawalay-alamag misugod sa pagkahulog gikan sa akong mga mata. Sa pagkatinuod, akong nakita nga adunay malig-ong pasikaranan sa pagsalig sa saad sa Diyos bahin sa usa ka bag-ong kalibotan sa pagkamatarong. (2 Pedro 3:13; Pinadayag 21:3, 4) Ug pagkadakong kahupayan ang pagkahibalo nga ang mga daotan ug mga inhustisya nga kaylap karon sa katawhan naglungtad tungod kay si Satanas, dili ang Labing Gamhanang Diyos, mao ang magmamando niining sistemaha sa mga butang! (Juan 14:30; 2 Corinto 4:4) Busa, si Jehova nga Diyos walay ginadapigan sa bisan haing kiliran sa mga gubat sa mga nasod, apan siya nagatagad gayod sa katawhan.—Juan 3:16.
Sa 1983, ako gibawtismohan sa kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Billings, Montana, busa nagpasimbolo sa akong dedikasyon kang Jehova. Ang akong anak nga lalaki, si Gary, ug ako nag-alagad ingong mga ansiano sa among tagsa-tagsang kongregasyon. Si Lilly ug ako sa tim-os mapasalamaton nga gibuksan ni Jehova, pinaagi sa iyang Pulong ug sa iyang mga Saksi, ang among mga kasingkasing sa mga kamatuoran sa Bibliya aron among masabtan ang kahulogan sa malaglagong mga hitabo nga nagatimaan niini nga kaliwatan. (Mateo 24:3-14; 1 Juan 2:17)—Sumala sa giasoy ni Gillett Griswold.
[Picture Credit Line sa panid 9]
Nagkatibulaag nga mga taga-Paris samtang nangrakrak ang mga snayper nga Aleman, Agosto 1944 (Letrato sa U.S. National Archives)
[Picture Credit Line sa panid 10]
Letrato sa U.S. National Archives
[Hulagway sa panid 11]
Guba ug nasunog nga mga kaha sa tangke de giyera sa Aleman, Pransiya, 1944
[Credit Line]
Departamento sa Depensa sa T.B.
[Hulagway sa panid 12]
Uban sa akong asawa ug anak nga babaye sa 1947