Ang mga Dahon sa Tinghunlak Nangatagak sa Magilakong Katahom

SI Jack Frost ang nakadawat sa pasidungog, apan wala siyay labot niini. Ang mga dahon ang nagahimo niini, apan sila napugos ngadto niini. Ang mga kahoy mismo ang nagsugod niini, apan ilang gihimo kini aron sa pagpanalipod sa kaugalingon. Ug sa likod niining misteryosong mga hitabo, ang balaang kaalam mao ang hilom nga nagapalakaw sa salida. Bisan unsa pay paagi sa ilang pagtungha, ang pasundayag nakasulaw sa mga mata ug nakapukaw sa mga kasingkasing sa nakakita niini. Ug sa modangat na sa kinatayoktokan ang matahom kaayong pasundayag, ang sunod nga pasundayag nagapaabot.

Sa sayo nga Oktubre mobukas ang telon sa entablado, sa hilom ug walay timik. Ang gagmitoyng pundok sa mga selula nga gitaptan sa pungango sa dahon diha sa sanga mangapuwas ug mauga. Taliwala ning mga selulaha ug sa sanga, usa ka hut-ong sa esponghawong mga selula manubo. Tisyu kini sa ulat nga nagaporma sa dili pa mangataktak ang dahon.

Ang pagtungha niini sa entablado hingpit kaayong pagkaoras—lain na usab nga mga misteryo nga komung makita diha sa kalalangan. Tempo kini sa mahayag kaayong adlaw ug mabugnaw, hayahayng mga gabii—gikinahanglan alang sa mabulokong pasundayag nga mosunod. Ang makakamig nga hangin sa sugilambong ni Jack Frost walay papel niining dramaha. Ang minugnang duwende nga may dalang kolon sa pintal walay apil sa drama.

Sa dihang manghugot ang hut-ong sa esponghawong mga selula, ang mga tubo-tubo nga modalag duga ngadto sa dahon masap-ongan. Ang ubang hut-ong sa mga selula padayong mangapuwas ug mauga. Ang agos sa duga ngadto sa dahon gisongsongan, apan duha pa ka semana nga mangatagak sila. Mao kining panahona nga moggilak sa katahom ang tinghunlak. Kon walay duga, mohunong ang photosynthesis sa mga dahon, ug ang berdeng chlorophyll diha sa mga dahon madaot sa sidlak sa adlaw.

Sa dihang mawala ang berdeng bulok, ang mga pulog nga anaa sa dahon sa tibuok ting-init karon ang masentro sa panan-aw. Ang tagsaon mao ang carotene—diin gikan sa karot kuhaa ang ngalan niini. Mao usab kini ang pulog nga mohimog kolor mantekilya ug kolor sa pughak sa itlog. Ang mga dahon sa maple may orens ug kromong kolor sa carotene. Ang kahoyng birch may lubos nga dalag nga carotene nga mga dahon.

Apan komosta ang dugom nga pagkapula sa moradong maple, luto nga pagkapula sa oak, ang baga nga pagkapula sa sassafras, ang kolor lumboy sa mga kahoyng ash? Bag-ong abot kadtong mga kolora sa mga dahon. Sa dihang masap-ongan sa esponghawong selula ang pag-agos sa duga gikan sa dahon kining dinamikong mga kolor manamilt pinaagi sa dramatikong pasundayag sa tinghunlak. Kon bugnaw ug masanag ang klima, ang dahon magpadayon sa mubong yugto sa paghimog kalamay, nga karon nasap-ongan diha sa dahon ug mahimong kemikal nga gitawag anthocyanin. Kon asidiko ang duga, mahimong pula ang anthocyanins; kon alkalino, sila mahimong asul o lagumon nga pagkapula.

Hapit nang matapos ang salida. Walay papel si Jack Frost sa drama; ni may papel ang nagasingabot nga mabugnawng tingtugnaw nga maoy mopahinabo sa pagpangalarag sa dahon. Ang mga kahoy mismo ang nagahimo niini aron mapreserbar ang iyang tubig. Sa panahon sa tingtugnaw, gamayng tubig lamang ang makuha gikan sa yuta nga nangaging sa katugnaw, ug mopagawas ug daghang tubig ang lagpad nga mga dahon sa mga kahoyng tigpangalarag. Kon walay bag-ong suplay sa tubig, malaya ang kahoy tungod ning mga dahona. Busa ingong panagana, ipangluros sa kahoy ang iyang mga dahon ug siradoan ang nagbukang samad ug hut-ong sa esponghawong tisyu sa ulat.

Kinahanglang tipigan sa kahoy ang iyang tubig, kay kondili walay mahimong pasundayag sa sunod tuig. Wala unyay lunhawng tingpamulak, walay landong sa ting-init, ug walay pagpangalarag sa dahon nga makagilak sa mga mata ug makapukaw sa mga kasingkasing. Ang mga putot sa tingpamulak nga mobuswak ug mousbong dili mga bag-ong abot. Atua silang tanan didto sa tibuok tuig, nga nagpaabot alang sa mainit nga sidlak sa adlaw aron maulian gikan sa pagpangamig ang ilang mga tubo-tubo ug mosugod na usab pag-agos ang duga. Karon kusog silang motubo, nga makakuhag dakong bahin sa mabatonang pagkaon.

Apan sa samang panahon manggawas ang mga subol nga sama kadakoa sa ulo sa dagom, nga puno sa mga dahon, bulak, salingsing, ug sa mga sanga. Apan, sa tunga-tunga sa ting-init lamang, nga makakuha kining gagmayng mga subol ug pagkaon nga ilang gikinahanglan aron molipang ug molabong. Sa kataposan sa ting-init, sila may mga dahon ug mga bulak, mga sanga ug salingsing alang sa sunod nga ting-init, nga maayong pagkaimpaki sulod sa ilang dili-hunoban ug tubig nga mga putos. Protektado gikan sa pagkauga ug pagkakamig, maghulat sila nga walay gimok sulod sa pito ka bulan, nga nagapaabot sa tingpamulak. Niining temporaryong kahimtang nga walay paglihok, sila gitawag nga mga subol sa tingtugnaw.

Busa samtang nagatan-aw uban ang katingala ug kahibulong sa mabulokong pasundayag sa pagpangatagak sa mga dahon nga nanamilit sa entablado diha sa magilakong katahom, sayri nga sila nga mopasundayag sa sunod tuig hilom nga nagapaabot sa ilang turno sa pagsulaw sa imong mga mata ug sa pagpukaw sa imong kasingkasing.

Ug sayri ug pasalamati usab ang Prodyuser sa pasundayag. Kinsa ang maalamong makalimod nga ang Diyos lamang ang makahimo niining mga kahoya?