Ang Panahon sa Alisngaw Nagapadayon

T-O-O-T! Ang usa ka pito mibuak sa kahilom sa kabanikanhan sa Sussex sa Inglaterra. Hiss-ssss! Chug-chug-chug! Dayon gikan sa silongan sa makina sa haduol migula ang usa ka higanteng makina nga naputos sa panganod sa alisngaw.

Wala, wala ako magdamgo. Karon ang katuigang 1980. Ako hapit nang mosakay sa tren gikan sa Sheffield Park paingon sa Horsted Keynes, 7.2  kilometros paingon sa amihanan. Ang makinang paandaron sa alisngaw o steam locomotive mao ang motaganag enerhiya sa tren alang sa akong biyahe!

Ang Pagkaikag sa Makinang Gipaandar sa Alisngaw

Ang mga makinang paandaron sa alisngaw nahidangat sa kabantogan niini mga 50 ka tuig kanhi. Sukad niadto, ang pagbira sa diesel ug elektrik mao ang mipuli diha sa kadaghanang nasod. Bisan pa niana, karong adlawa ang mga tren nga paandaron sa alisngaw makaikag gihapon sa ordinaryong mga tawo, ug sumala sa librong Railways for Pleasure, ang Britanya nakabaton sa labing dakong porsiento sa mga interesado sa tren sa bisan haing nasod sa kalibotan. Adunay gibanabanang upat ka milyong lalaki, babaye, ug bata nga “nagbaton sa dili lamang umalaging kaikag sa mga ferrocaril, ilabina sa mga tren nga paandaron sa alisngaw.” Ngano?

Sukad ang usa ka Cornishman, si Richard Trevithick (1771-1833), nakapanghimulos sa enerhiya sa alisngaw sa paghakot ug mga manggad, ang mga dumadapig sa enerhiya sa alisngaw nag-isip sa makina sa tren o locomotive ingong “usa sa labing romantiko ug matahom nga mga makina nga sukad nagama,” “kanang labing makapamingaw sa mga nabuhat sa tawo.” Kini nagataganag “tinubdan sa kaukyab sa samang mga dumadapig ug mga tawong kasagaran.” Sukad sa unang mga adlaw sa biyahe sa tren sa Britanya, sa diha nga nabuksan ang linya sa Stockton hangtod Darlington niadtong 1825 pinaagi sa Locomotion ni George Stephenson, ang mga dumadapig mibiyahe agi sa riles “aron lamang malingaw sa biyahe.” Apan unsay nakadasig sa maong kasibot alang sa butang giisip sa uban nga kinaraang paagi sa biyahe?

Alang niadtong edaran na nga makahinumdom sa mga adlaw sa mga tren nga gipaandar sa alisngaw, ang kamingaw may bahin niini. Alang niadtong bata pa kaayo nga wala gayod makasinati sa biyahe sa tren nga gipaandar sa alisngaw, kini mao ang pagkabag-o sa pagsakay luyo sa masabang mga higante sa ferrocaril sa kagahapon. Sa pasiunang pamulong sa tomong Symphony in Steam, si O. S. Nock nagtuo nga ang maong kaikag maoy tungod sa “pagkasentimental nga ania kanatong tanan.” Ang magasing Railway World miuyon, nga nagbatbat sa aberids nga dumadapig sa ferrocaril ingong “sa kasingkasing romantiko sa labihan.” Apan diin man nahiluna ang atraksiyon? “Makita nimo ug mabatyag ang gahom ug kusog sa usa ka makina sa tren nga gipaandar sa alisngaw,” mipatin-aw ang usa ka dumadapig sa tren nga gipaandar sa alisngaw. “Mopatim-aw nga kini daw buhing butang.” Mipahayag ang lain: “Alang kanako, ang baho niini.”

Gipreserbar nga Makinang Gipaandar sa Alisngaw

Sa Agosto 1968 natapos ang mga makinang gipaandar sa alisngaw sa nasodnong sistema sa tren sa Britanya. Kay ang pagkahanas sa alisngaw talagsa rang molabaw sa 6 porsiento, ang mga makina sa alisngaw miiway alang sa mas epektibong mga yunit sa pagbira. Nahimong karaan ang mga estasyonan nga nagbaton sa bantog nga mga treng gipaandar sa alisngaw. Ginatos ka makina sa tren ang gibaligya ingong biyang puthaw. Ang panahon sa alisngaw halos natapos na. Hinunoa, ang mga tigplano sa tren wala makahunahuna sa dakong kaikag sa mga dumadapig. Sumala sa magsusulat si Brian Hollingsworth, kini mao ang mga tawo “kansang pagbati nga gihikawan sa pagkawala sa mga tren nga nagustohan nila nagdasig kanila sa paghambin sa ideya nga sulayan ang pagpreserbar sa butang nga iya sa atmospera sa karaang mga adlaw.” Sa unsang paagi gisugdan nila pagbuhat kana?

Ang pipila mipalit ug wala-gamitang mga silongan sa makina. Usa kanila, sa Carnforth sa amihanang Inglaterra, karon nasudlan sa usa ka musiyo sa makina sa alisngaw nga moabot ug 15 ektarya. Ang nagkadaiyang makina sa alisngaw magturnoturno sa pagbira sa mga kotse ubay sa mubong riles, sa kahimuot sa mga bisita. Apan ang kahimuot sa biyahe sa tren nga gipaandar sa alisngaw ubay sa aktuwal nga riles nga gamiton sa maong mga makina sa ilang regular nga trabaho mao ang tumong sa daghang kapunongan sa pagpreserbar sa ferrocaril sa Britanya.

Ang pagtagad sa mga dumadapig miliso ngadto sa usa ka pondohanan sa biyang puthaw nga naugmad ngadto sa butang gitawag sa The Sunday Telegraph nga “Mecca alang sa mga dumadapig sa makinang gipaandar sa alisngaw.” Sa orihinal nga 400 ka makinang gibaligya ingong biya, sa pagka 1983 un-kuwarto kanila ang nabawi aron mapreserbar. Ang magasing Steam Railway nagtaho: “Ang pagkabag-o sa mga pagbakwi sa mga makina sa tren gikan sa Barry scrapyard tingali namenosan sa katuigang bag-o pa, pero ang buhat nagapadayon gihapon.” Kini gipamatud-an sa balita nga sa Septiyembre 1985 ang total sa mga makinang wala pa mahalin 30 na lamang, ug “ang tanan gawas sa usa niana may pumapalit.”

Ang pagpanindot sa usa ka makinang gipaandar sa alisngaw dili sayon o barato. Sa prisyong mga $15,000 (U.S.), pila ra ka tawo ang makapalit sa ilang kaugalingong makina sa tren, ug ang buhat sa pagpasig-uli makadugang ug laing $30,000 sa galastohan. Nga wala mahadlok, ang mga tem sa mga dumadapig nagapalit sa ilang mga makina ug nagatrabaho sa mga hinapos sa semana ug sa ubang libreng panahon sa pagpasig-uli kanila. Sa pagka 1983 napreserbar nila ang mga usa ka libong makina sa tren. Uban ang tumong nga himoon ang “gipreserbar nga makinang gipaandar sa alisngaw nga nagaandar nga makina sa alisngaw,” ang usa ka gatos ka kapunongan sa pagpreserbar sa ferrocaril sa Britanya karon maoy tag-iya sa 369 kilometros nga riles. Niini nila, ang Bluebell Railway mao ang mag-uuna taliwala sa sumala sa sukdanan pribadong mga linya.

Usa ka Biyahe Sakay sa Bluebell Line

Ang tiket sa tren nga akong gikuptan balido alang sa idabuweltang biyahe gikan sa Sheffield Park ngadto sa Horsted Keynes. Nga nagtindog sa plataporma sa estasyonan, ako milantaw sa linya ngadto sa mga silongan sa makina samtang ang 0415-class locomotive No. 488, nga giputos pa sa panganod sa alisngaw, miinanay sa paggawas. Ang tibuok palibot nakapahinumdom sa Victorian nga panahon. Ang usa ka gamayng musiyo naghulagway sa adlaw sa kabantogan sa panahon sa alisngaw uban ang kinulorang mga letrato diha sa bildo sa mga mag-uuna niini, si James Watt, George Stephenson, ug si I. K. Brunel. Ang daang mga tiket sa tren, mga uniporme, mga eskedyul, mga lampara, mga bandera sa mga konduktor anaa tanan.

Sa maong panahon, ang No. 488, nga gikonektar sa mga kotse niini, maoy nagauna. Ang semaphore signal gipaubos. Ang konduktor misilbato ug mikayabkayab sa iyang berdeng bandera. Gikan sa atubang migawas ang dasig nga tubag sa makina—T-O-O-T! Uban ang inanay nga pagkusog, ang among tren miandar palayo. Sa sinugdan dili maila, ug dayon ritmikanhon kaayo, nabatyagan ang hinay pataas-paubos nga lihok nga sinati sa mga pasahero sa tren nga gipaandar sa alisngaw. Ang rat-a-tat-tat mikusog samtang mitabok kami sa mga dugtong sa riles. Ang makina mipabuhot paabante sa inanay nga tungason.

Sa pagbiya sa estasyonan, ang among tren miagi sa kabanikanhan sa tingpamulak, nga mihinay tungod sa mas titip nga tungason samtang kini miagi sa nagtubo nga kamaisan. Kini mipadayon, sa ilalom sa usa ka tisang taytayan, ibabaw sa karsada. Ang pito niini nagpalanog sa usa ka pasidaan samtang miliko kini, miaging kusog sa kakahoyan, nga ang buhot sa alisngaw nagpaila sa direksiyon. Karon kami nagsakay ubay sa nindot nga kapatagan sa mga bulak bluebell ug buttercups, nga mao ang hinungdan sa ngalan, ang Bluebell Line. Sunod, atras-abanteng lihok samtang naglisod ang tren sa pagtungas sa kataposang pangpang sa pagsingabot sa estasyonan sa Horsted Keynes. Sa paglabay sa laing semaphore signal, kami misulod sa halangdong paagi sa tunga sa duha ka pangunang plataporma, nga miabot mga 20 minutos sukad sa among paglarga.

May panahon niadto sa paglantaw nga madali sa palibot sa mga tinukod sa napasig-uling estasyonan, daklit nga paghapit sa lawak sa “Painitan,” dayon balik sa pagsakay sa tren alang sa among pauling biyahe. Ang makina malamposong nakaagi sa simanganan ug karon nakonektar sa laing tumoy sa among tren alang sa daling patugbong sa pagbalik sa Sheffield Park.

Ang nanuawng mga estudyante nga naghulat sa ilang unang pagsakayg tren nga gipaandar sa alisngaw mihugop palibot sa nanganaog nga mga pasahero. Apil kanila mao ang mga hamtong nga nagdalag mga kamera sa pangletrato ug video, nga determinado sa pagkuhag ebidensiya sa nagapadayong panahon sa alisngaw.

Treng Gipaandar sa Alisngaw Pangunang Linya na Usab?

Ang kalamposan sa mga linyang gidumala sa pribado nakaimpluwensiya sa hunahuna sa gipadagan-sa-gobyernong sistema sa tren, ang British Rail. Ang pipila sa daang mga higanteng makinang paandaron sa alisngaw karon nagaparada diha sa ilang nindot nga sul-ob nga nagauna sa espesyal nga mga treng pang-ekskursiyon sa regular nga dagkong riles. Pananglitan, ang asul nga Mallard, nga nabantog tungod sa talagsaong rekord niini nga 203 kilometros matag oras nga dagan sa 1938, karong bag-o miguyod sa usa ka tren gikan sa nahimutangan niining National Railway Museum sa York, nga gigamitan ug alisngaw sa unang panahon sukad sa 1963.

Ang pagpreserbar sa makinang paandaron sa alisngaw ingong pangunang linya nakabatog dapit sa kasingkasing sa matag dumadapig. Sa mga hinapos sa semana, ginatos nagalinya sa mga plataporma sa estasyonan nga nagapaabot sa makapahinam nga dahunog sa usa ka treng gipaandar sa alisngaw. Ang mga liog mangainat ug mangalubag samtang ang mga tren moagi nga magdagubdob, pamatuod nga ang panahon sa alisngaw nagapadayon.—Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya.

[Letrato sa panid 17]

Ibabaw: Sinuhid sa Locomotion nga gigama ni George Stephenson & Co. sa 1825 alang sa unang publikong tren nga gipaandar sa alisngaw

[Tinubdan]

Beamish North of England Dili-Siradong Musiyo

[Tinubdan sa Letrato sa panid 15]

Beamish North of England Dili-Siradong Musiyo

[Tinubdan sa Letrato sa panid 16]

Mga Letrato: The Bluebell Railway, Inglaterra