Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon

Bahin 8: c. 563 W.K.P. paunahan—Usa ka Kadan-agan nga Nagsaad ug Kagawasan

“Ang pagsusi sa usa ka relihiyon o pilosopiya mao ang mga butang nga mapatin-aw niini.”—Ika-19ng magbabalak nga Amerikano si Ralph Waldo Emerson

DIYUTAY, kon aduna man, ang nahibaloan bahin kaniya sa tino. Ang tradisyon nag-ingon nga siya ginganlag Siddhārtha Gautama, nga siya usa ka prinsipe, ug nga siya natawo sa mga 600 ka tuig sa wala pa matawo si Kristo sa amihanang Indian nga gingharian sa Sakya. Siya gitawag Sakyamuni (maalamon sa tribo sa Sakya) ug Tathagata, usa ka titulo nga walay piho ang kahulogan. Malagmit nakaila ka niya pinaagi sa iyang labing nailhang titulo, ang Buddha.

Nagdako si Gautama diha sa palasyonhong palibot, apan sa nag-edad siya ug 29 kalit nga nakamatikod siya sa kasub-anan sa iyang palibot. Gusto siyag katin-awan, sama sa mga tawo karon kinsa tim-os nahibulong nganong naglungtad ang pagkadaotan ug pag-antos. Gibiyaan ang iyang asawa ug masusong anak nga lalaki, miadto siya sa disyerto, diin didto sulod sa unom ka tuig siya nagpuyo sa kinabuhing ermitanyo. Naghigda siya sa mga tunok ug dihay higayong nabuhi lamang siya sa usa ka lugas nga kan-on sa usa ka adlaw. Apan kini wala makahatag kaniyag kadan-agan.

Karon sa mga 35 ang edad, midesider si Gautama sa labi pang timbang nga kurso, ang usa nga iyang gitawag ang Tunga nga Dalan, o Alagianan. Siya nanumpa nga magpabiling maglingkod ilalom sa kahoyng igos hangtod makab-ot ang kadan-agan. Sa kataposan, human sa usa ka gabii nga nakakitag mga panan-awon, iyang gibati nga ang iyang pagpangita nagantihan. Sukad niadto siya nailhang Buddha, nga nagkahulogan “usa nga gidan-agan.” Apan wala soloha ni Gautama ang titulo. Busa kini kanunayng gamiton uban sa artikulo, nga usa ka buddha kun, sa kaso ni Gautama, ang Buddha.

Ang Dalan sa Kagawasan

Ang mga diyos sa Hindu nga si Indra ug Brahma ginaingon nga mihangyo kang Buddha sa pagpahayag sa iyang bag-ong napalgang mga kamatuoran ngadto sa uban. Misugod siya sa pagbuhat niini. Bisag nagpabilin sa matinugotong tinamdan sa Hindu nga ang tanang relihiyon dunay merito, ang Buddha misupak sa sistema sa klase ug sa pasiugda niini diha sa mga halad nga mananap. Iyang gisalikway ang pangangkon niini nga ang Vedas sa Hindu maoy kasulatan nga sagradog sinugdan. Ug samtang wala molimod nga naglungtad ang Diyos, iyang gisalikway ang Diyos ingong Maglalalang. Ang balaod sa nagapahinabo, pangatarongan pa niya, walay sinugdan. Ug milapas pa siya kay sa Hinduismo, ginaingong nagsaad diha sa iyang unang wali: “Kini, nga mga monghe, mao ang kinatung-an sa dalan sa kahibalo nga . . . motultol sa salabotan, nga motultol sa kaalam, nga moagak sa kalinaw, sa kahibalo, sa hingpit nga kadan-agan, ngadto sa Nirvana.”

‘Unsa man ang Nirvana?’ tingali mangutana ka. “Malisod kaayong makakitag sayop nga tubag niining pangutanaha,” miingon ang manalaysayng si Will Durant, “kay gibiyaan sa Agalon ang punto nga hanap, ug gihatagan sa iyang mga sumusunod ang pulong ug daghang kahulogan ilalom sa adlaw.” “Wala gayoy bisan usa ka Buddhistang hunahuna,” miuyon ang The Encyclopedia of Religion, kay kini “nagkalainlain uban sa kultura, sa yugto sa kasaysayan, sa pinulongan, sa tunghaan, ug bisan sa indibiduwal.” Gitawag kini sa magsusulat nga “lunlon nga pagkawalay tinguha, walay kinutobang kahaw-ang . . . , walay kataposang kalinaw sa kamatayon nga walay pagkatawo pag-usab.” Ang uban, nga naghisgot sa Sanskrit nga kahulogan “sa paghuyop,” miingon nga kini sama sa kalayo nga mapalong sa dihang mahurot ang sugnod. Bisan pa, ang Nirvana nagsaad ug kagawasan.

Ang panginahanglan sa pagkab-ot sa kagawasan gilatid sa Buddha ang Upat ka Halangdong Kamatuoran: Ang kinabuhi maoy kasakit ug pag-antos; ang nakaingon niining duha maoy tungod sa pangandoy nga mabuhi ug sa pagpatuyang sa mga kailibgon; ang dalan sa kaalam mao ang pagpiog niini nga pangandoy; kini makab-ot pinaagi sa pagsubay sa Walo-ka-Pilo nga Dalan. Kining maong Dalan nagkinahanglag hustong pagtuo, hustong tinguha, hustong sinultihan, hustong aksiyon, hustong pagkinabuhi, hustong paningkamot, hustong paghunahuna, ug hustong pagpalandong.

Kadaogan sa Gawas, Kapildihan sa Kaugalingong Nasod

Sukad sa pagsugod niini, gidawat dayon ang Buddhismo. Usa ka pundok sa mga materyalista sa maong panahon, nga gitawag Charvakas, nakaandam na sa dalan. Ilang gisalikway ang sagradong mga sinulat sa Hindu, miyubit sa ideya sa pagtuo ug Diyos, ug giayran ang relihiyon sa katibuk-an. Ang ilang impluwensiya dako ug nakatabang sa pagmugna nianang gitawag ni Durant nga “usa ka haw-ang nga maoy nakapukaw sa pagtungha sa bag-ong relihiyon.” Kini nga haw-ang, uban sa “dunot nga salabotan sa daang relihiyon,” nakaamot sa pagtubo sa duha ka dagkong mga kalihokan sa reporma niadtong panahona, ang Buddhismo ug Jainismo.

Sa tunga-tunga sa ikatulong siglo W.K.P., si Haring Aśoka, kansang imperyo nagsakop halos sa subkontinente sa India, dakog nahimo sa pagpaila sa Buddhismo. Iyang gilig-on ang misyonerong bahin niini pinaagi sa pagpadalag mga misyonero ngadto sa Ceylon (Sri Lanka) ug hayan sa ubang mga nasod usab. Sa unang siglo sa Komung Panahon, mikaylap ang Buddhismo sa tibuok Tsina. Gikan didto kini mikaylap ngadto sa Japan agi sa Korea. Sa ikaunom ug ikapitong siglo K.P., makita kini sa tanang bahin sa sidlakan ug sa habagatang-sidlakan sa Asia. Karon, dunay kapin sa 300 milyones ka Buddhista sa tibuok-kalibotan.

Bisan sa panahong wala pa si Haring Aśoka, mauswagon ang Buddhismo. “Sa kataposan sa ikaupat ka siglo K.P., ang mga misyonerong Buddhista makita sa Atenas,” misulat si E. M. Layman. Ug siya midugang nga human nga natukod ang Kristiyanidad, ang unang mga misyonero niini nakaatubang ug Buddhistang doktrina bisan asa sila miadto. Sa pagkamatuod, sa dihang gipadala ang unang mga misyonerong Katoliko sa Japan, sila nasaypan ingong bag-ong sekta sa Buddhista. Sa unsang paagi nahitabo kini?

Tingali ang duha ka relihiyon daghang butang gikausahan. Sumala sa manalaysayng Durant, ang mga butang sama sa “pagsimba sa mga relikyas, ang paggamit sa sagradong tubig, mga kandila, insenso, rosaryohan, mga besti sa klero, ang liturhikal nga patayng pinulongan, mga monghe ug mga madre, monastikong tonsura ug pagkadili-minyo, kompisal, mga adlaw sa pagpuasa, sa katuboyan sa pagkahimong santo, purgatoryo ug mga misa alang sa patay.” Siya midugang nga kining mga butanga “daw mitunghag una sa Buddhismo.” Sa pagkamatuod, ang Buddhismo ginaingon nga “lima ka siglong abante sa Romano Katoliko sa pag-imbento ug sa paggamit sa tanang mga seremonya ug mga porma nga komun sa duha ka relihiyon.”

Misaysay kon sa unsang paagi kining mga kaamgiran mitungha, ang awtor si Layman nagpasumbingay sa komun nga sinugdan. Siya misulat: “Sa yugto sa Kristohanong panahon . . . ang paganong mga impluwensiya mitungha sa Buddhistang mga porma sa pagsimba. . . . Tingali ang paganong impluwensiya maoy responsable [usab] sa pila ka praktis sa pagsimba nga miugmad sa Kristohanong iglesya.”

Bisan pa sa tibuok-kalibotan nga epekto niini, ang Buddhismo nag-antos ug seryosong kapildihan sa kaugalingong nasod. Karong adlawa, wala moabot ug 1 porsiento sa populasyon sa India ang Buddhista; 83 porsiento maoy Hindu. Ang rason dili-tin-aw. Tingali matinugoton ra kaayo ang Buddhismo nga kini sa yano gisuhop sa mas tradisyonal nga Hinduismo. O tingali ang mga mongheng Buddhista nagtinapol sa pagbantay sa layko. Ang dakong hinungdan, bisan pa, mao ang pagsulod sa Islam ngadto sa India. Kini ang mitultol sa pagmando sa Muslim diin ilalom niini daghang tawo, ilabina sa amihanang India, nakabig sa Islam. Sa pagkamatuod, sa kataposan sa ika-13ng siglo, duolan sa ikaupat ka bahin sa populasyon maoy Muslim. Kasamtangan, daghang mga Buddhista mibali sa Hinduismo, tingali nakakita niini nga mas sinangkapan sa pagsagubang sa pag-atake sa Muslim. Nagkinabuhi sa ngalan niini nga pagkamatinugoton, gidawat silag balik sa Hinduismo uban ang pagmahal, gipasayon ang ilang pagbalik pinaagi sa pagproklamar nga ang Buddha maoy usa ka diyos, ang inkarnasyon ni Vishnu!

Ang Daghang Dagway sa Buddha

“Ang unang mga larawan sa Buddha gihimo sa mga Grego,” misulat si E. M. Layman. Ang mga Buddhista nangangkon nga kining mga rebulto wala simbaha apan tabang lamang sa debosyon, nga gituyo sa pagpakita sa pagtahod alang sa dakong Magtutudlo. Usahay ang Buddha ipakita nga nagbarog, apan sa kasagaran siya naglingkod nga nagkuros ang mga tiil, ang mga lapalapa sa iyang tiil nagpaibabaw. Kon ang iyang mga kamot nagpatong, siya nagpalandong; kon ang iyang tuong kamot anaa sa suwang, siya nagpanalangin; ug kon ang iyang kumagko sa tuong kamot nagdapatay sa hintutudlo o kon ang duha ka kamot nagtagboay sa iyang dughan, siya nagpanudlo. Ang paghandag naglarawan kaniya sa yugto nga nagpanaw ngadto sa Nirvana.

Sama nga dunay kalainan sa iyang nagkalainlaing mga postura, sa ingon nagkalainlain ang iyang doktrina. Ginaingon nga sulod sa 200 ka tuig human siya namatay, 18 ka nagkalainlaing mga bersiyon sa Buddhismo ang naglungtad. Karong adlawa, 25 ka siglong milabay sukad sa “kadan-agan” ni Gautama, daghan ang mga interpretasyon sa Buddhista kon unsaon sa pagkab-ot sa Nirvana.

Si Erik Zürcher sa University of Leiden sa Netherlands mibatbat nga dunay “tulo ka pasukaranang pagpasinati sulod sa Buddhismo, ang matag usa dunay iyang kaugalingong doktrinal nga mga ideya, mga praktis sa kulto, sagradong kasulatan, ug mga tradisyon sa mga larawan.” Kining maong mga kalihokan gitawag nga mga sakyanan sa terminolohiya sa Buddhista tungod kay, sama sa mga balsa, sila magdala sa mga tawo sa pagtabok sa suba sa kinabuhi hangtod nga siya sa kataposan moabot sa baybayon sa kagawasan. Unya ang sakyanan mahimong luwas nga biyaan. Ug sultihan ka sa Buddhista nga ang paagi sa pagbiyahe—ang matang sa sakyanan—dili importante. Ang pag-abot didto mao ang hinungdanon.

Usa sa maong mga sakyanan mao ang Theravada nga Buddhismo, nga halos managsama sa giwali sa Buddha ug ilabinang lig-on diha sa Burma, Sri Lanka, Laos, Thailand, ug Kampuchea (niadto, Cambodia). Ang Mahayana nga Buddhismo, nga ilabinang lig-on sa Tsina, Korea, Japan, Tibet, ug Mongolia, mas liberal, nga nagpaangay sa iyang mga pagtulon-an aron maabot ang mas daghang tawo. Tungod niana nga katarongan kini gitawag Mas Dakong Sakyanan kon itandi sa Theravada, ang Gamay nga Sakyanan. Ang Vajrayana, ang Brilyanteng Sakyanan, komun nga nailhang Tantrismo o Esoterikong Buddhismo, diin ang rituwal giapilan sa pagpraktis ug Yoga, ug ginaingon nga makapadali sa paglakaw sa usa pagpaingon sa Nirvana.

Kining tulo ka kalihokan nabahin ngadto sa daghang tunghaan, ang matag usa nagkalahi sa interpretasyon sa pila ka pasukaranang mga elemento, usahay tungod sa paghatag pasiugda sa pila ka seksiyon sa Buddhistang kasulatan. Ug sanglit, sumala kang Zürcher, bisan asa kini moadto, “ang Buddhismo maoy sa nagkalainlaing grado sumala sa implwensiya sa lokal nga mga pagtuo ug mga praktis,” kining maong mga tunghaan sa ulahi nanganak ug daghang lokal nga mga sekta. Sama sa Kakristiyanohan uban sa libolibong makalibog nga mga sekta ug mga subdibisyon, ang Buddha, sa mahulawayong pagkasulti, daghag nawong.

Buddhismo ug Politika

Sama sa Judaismo ug nag-angkong Kristiyanidad, gilakip sa Buddhismo dili lang ang relihiyosong mga kalihokan kondili nakatabang sa paghulma sa politikanhong hunahuna ug batasan. “Ang unang pagsagol sa Buddhismo ug politikanhong aksiyon miabot sa panahon sa pagmando ni [Hari] Asoka,” matud pa sa awtor si Jerrold Schecter. Ang pagkaaktibo sa politika sa Buddhismo nagpadayon hangtod sa atong adlaw. Sa ulahing bahin sa 1987, 27 ka taga Tibet nga monghe sa Buddhista gidakop sa Lhasa tungod kay miapil sa batok-Intsik nga mga demonstrasyon. Ug ang paglangkit sa Buddhismo diha sa gubat sa Vietnam sa katuigang 1960 nakatukmod kang Schecter sa pag-ingon: “Ang malinawong alagianan sa Tunga-tungang Dalan nalubag ngadto sa bag-ong kabangisan sa mga demonstrasyon diha sa dalan. . . . Ang Buddhismo sa Asia maoy pagtuo nga nagkalayo.”

Wala matagbaw sa talamayong politikanhon, ekonomikanhon, sosyal, ug moral nga mga kahimtang sa Kasadpang kalibotan, ang ubang mga tawo mibali sa mga relihiyon sa Sidlakan, lakip sa Buddhismo, alang sa katin-awan. Apan ang “pagtuo ba nga nagkalayo” nakahatag sa mga tubag? Kon imong ipadapat ang sukdanan ni Emerson nga “ang pagsusi sa usa ka relihiyon . . . mao ang mga butang nga mapatin-aw niini,” pilay imong ihatag nga grado sa kadan-agan ni Gautama? Ang uban bang mga relihiyon sa Asia nga “Nagapangita sa Hustong Dalan” mas maayo? Alang sa tubag, basaha ang among sunod nga gula.

[Kahon sa panid 18]

Ang Pipila sa mga Tawo, Dapit ug mga Butang Niini

Adam’s Peak, usa ka bukid sa Sri Lanka nga giisip nga sagrado; usa ka marka diha sa bato didto ginaingon sa mga Buddhista nga tunob ni Buddha, sa mga Muslim kang Adan, ug sa Hindu kang Siva.

Bodhi Tree, mao ang kahoyng igos diin ilalom niini si Guatama nahimong Buddha, ang “bodhi” nagkahulogan “kadan-agan”; usa ka saha sa ginikanang kahoy nga gituohang buhi gihapon ug ginasimba sa Anuradhapura, Sri Lanka

Mga Monghe sa Buddhista, mailhan pinaagi sa ilang lahi nga mga besti, napormang pangunang elemento sa Buddhismo; sila nanaad nga magmatinud-anon, maluloy-on sa tawo ug sa mananap, nga magpakalimos alang sa ilang kapangabuhian, sa paglikay sa kalingawan, ug magpuyo diha sa kaputli.

Dalai Lama, sekular ug relihiyosong lider nga taga Tibet, giisip sa mga Buddhista ingong inkarnasyon ni Buddha, kinsa sa 1959 gipalagpot sa nasod; ang “dalai,” maoy Mongolianong pulong alang sa “dagat,” nga nagpasabot ug halapad nga kahibalo; ang “lama” nagpunting sa espirituwal nga magtutudlo (sama sa guru sa Sanskrit). Sumala sa mga taho sa balita, sa 1987 nga mga demonstrasyon sa Tibet, ang Dalai Lama “mihatag panalangin sa sibil nga pagsukol apan nagtunglo sa kabangisan,” nga nakatukmod sa India, iyang nasod nga tig-abiabi, sa pagpahinumdom kaniya nga ang iyang politikanhong mga pulong makadaot sa iyang pagpuyo didto.

Templo sa Ngipon, usa ka templo sa Buddhista sa Kandy, Sri Lanka, gibantog nga nahimutangan sa usa sa mga ngipon ni Buddha ingong sagradong relikyas.

[Kahon sa panid 19]

Tsa ug Buddhistang “Pag-ampo”

Bisan pa sa mga kaamgiran, ang “pag-ampo” sa Buddhista mas tukmang tawgong “pagpalandong.” Ang usa ka porma nga ilabinang nagpasiugda sa pagdisiplina sa kaugalingon ug lalom nga pagpalandong mao ang Zen nga Buddhismo. Gidala ngadto sa Japan sa ika-12ng siglo K.P., gibase kini sa Intsik nga porma sa Buddhismo nga nailhang Ch’an, nga balik pa sa mongheng Indian nga ginganlag Bodhidharma. Siya miadto sa Tsina sa ikaunom nga siglo K.P. ug daghan ang iyang gihulaman sa Taoismo sa Intsik sa pagmugna sa Ch’an. Gituohan nga iyang giputol ang tabontabon sa iyang mata diha sa nagsilaob nga kasuko kay nakatulog samtang nagpalandong. Kini mitagak sa yuta, natugkan ug gamot, ug mitungha ang unang tanom nga tsa. Kini nga sugilambong mao ang nagsilbing tradisyonal nga basehanan sa mga mongheng Zen sa pag-inom ug tsa aron magpabiling nahigmata samtang nagapalandong.

[Mga Letrato sa panid 16, 17]

Mga templo sa Buddhista, sama sa Marmol nga Templo sa Bangkok, Thailand, matahom kaayo

Makita usab dinhi ang estatuwa sa usa ka demonyo sa Buddhista nga nagbantay sa templo, ug sa ubos, ang estatuwa sa usa ka buddha. Kini maoy pamilyar nga mga talan-awon sa Buddhistang mga nasod