Aseite—May mga Kapilian ba Kita?

ASEITE. Sa dihang kini mayabo, tabonan niini ang dagat ug sinaw itom nga haklap nga makatuok ug mopatay sa daghan nga madapat niini. Kon kini masunog, kini mopaulbo ug mga aso nga makadaot sa baga, makalaya sa mga kahoy, ug ngani makadugang sa paghatag sa atong planeta ug “sakit” nga gitawag greenhouse effect. Apan, ang kalibotan karong adlawa dulot nga nagadepende niini. Sobra kaayo kitang makagamit ug aseite, sa pagkamatuod, daghang tawo ang naghunahuna nga kita mahutdan niini sa dili pa nato matapos ang paghilo sa atong kaugalingon niana.

Tungod sa tanang mga suliran nga gipahinabo sa aseite, dili ikatingala nga daghang tawo karong adlawa ang nangutana kon kita duna bay kapiliang mga igsusugnod gawas sa aseite. Ang mga awto mao ang tukmang dugokan ning pangutanaha. Ang labing kusog-nagtubong tigkaon sa limitadong suplay sa aseite sa kalibotan, mao usay kampeyon nga tighugaw. Ang mga sakyanan mopabugag 400 ka milyong toniladang karbon diha sa atong palibot nga atmospera matag tuig. Apan ang gasolina ba nga gikan sa aseite mao lamang ang bugtong paagi sa pagpadagan sa mga sakyanan?

Dili. Dunay ubang mga igsusugnod. Ang mga siyentipiko nagpadayon pa sa pag-eksperimento sa mga sakyanan nga padaganon sa init sa adlaw ug sa mga sakyanan nga padaganon sa koryente. Apan hangtod nga moabot ang wala dahomang kalamposan, dili nato makita kining mga sakyanana nga maoy mopuli sa pinadagan sa gasolina nga mga behikulo sa haduol nga umaabot.

Ang hidrohena tingali maoy masaarong igsusugnod sa sakyanan. Dili kay diyutayg polusyon lamang ang hidrohena kay sa gasolina kondili kini dili mahurot. Kini mao ang labing abundang elemento sa uniberso. Apan sa pagkakaron, ang praktikal nga gipadagan sa hidrohena nga sakyanan maoy posibilidad lamang sa halayong umaabot, sa dihang ang teknolohiya makaabot na sa maong ideya.

Alkohol nga mga Igsusugnod

Apan komosta ang mas dihadihang umaabot? Duha ka matang sa igsusugnod nga dili gikan sa aseite ang kaylap nga gigamit na diha sa mga kotse ug mga trak: ang alkohol ug natural nga gas. Ang lunsay nga alkohol nga gitawag nga ethanol maoy inunaw gikan sa tubo. Niadtong 1987 kapin sa 90 porsientong mga kotse nga gipadagan sa ethanol ang gibaligya sa Brazil, bisan tuod nga sa mga bulan nga dili pa dugay kanang numeroha mikunhod ug 69 porsiento sa dihang mius-os ang prisyo sa aseite. Ang ethanol mas hinlo kay sa gasolina, ug gikan kini sa mapun-an pag-usab nga tinubdan. Kita makapananom ug dugang mga tubo, o sugar beets, o balanghoy, o mais, aron sa paggamag dugang ethanol.

Ang usa ka suliran, hinunoa, mao ang gidak-on sa yuta nga gikinahanglan aron katamnan ug mga pananom nga mopatunghag ethanol. Kinahanglan mogahin ang Tinipong Bansa ug duolan sa 40 porsiento sa iyang tinuig nga ani sa mais aron makapatunghag igong ethanol aron lang makataganag 10 porsiento sa panginahanglan sa igsusugnod sa sakyanan niini.

Ang gasto maoy laing suliran. Sumala sa usa ka banabana, ang mga pananom nga makapatunghag ethanol mawad-an ug mga 30 ngadto sa 40 porsiento sa ilang potensiyal nga sambog nga enerhiya samtang himoon pa kining igsusugnod. Uban sa dugang galastohan sa panguma ug sa pagproseso, ang pipila ka mga eksperto mihinapos nga kini nagkinahanglag dugang enerhiya sa pagpatunghag ethanol kay sa matagana niining ethanol!

Ang methanol, ang alkohol nga hinimo gikan sa natural nga gas o karbon, dili mahal. Samtang ang ubang mga igsusugnod mohatag hinay nga dagan, ang methanol mohatag sa sakyanan ug dugang gikusgon. Sa pagkamatuod, ang mga kotseng panglumba kasagaran gipadagan sa methanol tungod kay kini dili daling mobuto kay sa gasolina. Sa Hunyo 1989, gibutyag sa presidente sa T.B. nga si George Bush ang usa ka kapiliang plano sa mga igsusugnod nga nagkinahanglan sa 500,000 ka sakyanan sa T.B. nga padaganon sa methanol sa inigka 1995. Ang gobyerno miangkon nga ang plano niini mopakunhod ug dako sa mga pagbuga sa sakyanan.

Apan ang methanol dunay mga problema. Samtang gamay ra nga karbon ang ibuga niini kay sa petrolyo, kini mobuga ug laing tighugaw: formaldehyde, nga gisuspetsohang mopahinabog kanser. Ang gipadagan sa methanol nga mga sakyanan lisod paandaron sa bugnawng panahon.

Ang Natural nga Gas

Kasagarang gigamit sa pang-init ug pagluto sa balay, ang natural nga gas adunay tagsaong bentaha ingong usa ka igsusugnod sa sakyanan. Kini maoy usa ka yanong sambog—ang kadaghanan maoy methane—ug kini masunog nga walay aso. Diyutayng karbon ra niini ang ibuga kay sa gasolina ug walay anuos, punog-agiw sa krudo nga igsusugnod. Ang mga makina nga nagsunog nianang mahinlong igsusugnod diyutay ray mentinasyon. Ang natural nga gas dili mahal, ug kini daghan kaayo.

Ang gipadagan sa gas nga mga sakyanan gigamit na sa Italya, sa Unyon Sobyet, New Zealand, ug Canada. Apan ang gas dili libre sa suliran. Mahal ang pag-usab sa usa ka sakyanan nga gipadagan-sa-gasolina ngadto sa usa ka sakyanan nga gipadagan-sa-gas. Dugang pa, ang gas (bisan tuod siksik) dako gihapong luna ang magamit. Daghang dagkong tangke nga pundohanan ang itaod diha sa likod sa sakyanan. Gawas pa, mubong gilay-on lamang ang mapadagan sa sakyanan ug kinahanglan kargahan kanunay.

Ang pagkarga pag-usab ug gas makasagabal nato nga maoy kasagaran sa tanang kapilian nga mga igsusugnod. Kinsay gustong mopalit ug sakyanan nga may kapiliang igsusugnod nga malisod man mangitag mga gasolinahan nga namaligya sa maong igsusugnod? Sa laing bahin, nganong ang mga gasolinahan mamaligya man ug kapiliang mga igsusugnod sanglit sila dili man segurado nga mopalit ang mga tawo niana? Busa kinsa ang mauna, ang pumapalit sa igsusugnod o ang mga tigbaligya?

Ang usa ka solusyon niining problemaha nagsugyot nga ang mga sakyanan himoon nga mapadagan sa duha ka matang sa mga igsusugnod. Aduna nay mga sakyanan nga gipadagan sa duha ka sugnod nga gas ug gasolina, natural nga gas ug krudo, alkohol ug gasolina, o sa nagkalainlaing sambog sa duha ka igsusugnod diha sa usa ka tangke. Samtang ang maong duhay-sugnod nga mga sakyanan mas dali nga pakargahan, kini tingali dili sama ka hapsay modagan o sama ka maayong modagan nga mga kotse nga gidesinyo nga mapadagan sa usa ra ka hinlo nga igsusugnod.

Ang Natago nga Reserba sa Aseite

Ang labing dinaliang paagi nga masulbad ang atong mga suliran sa aseite mao ang paggamit niana nga dili mausik. Kini dili makawala sa polusyon nga ipahinabo sa aseite, apan tingali kini makapukgo sa kalit nga kakulangan sa aseite samtang ginaugmad pa ang kapiliang mga igsusugnod. Ang usa ka senador sa T.B. miangkon nga ang paghimo lamang sa mga kotse sa Amerika nga makadagan sa aberids ug 15 ka kilometro por litro “660,000 ka baril sa aseite ang madaginot sa usa ka adlaw sa tuig 2000. Sa 30 ka tuig, sa tukmang panahon nga gilaomang gitas-on sa kinabuhi sa natad sa aseite, kana mototal ug duolan sa 7.8 ka libo ka milyong baril. Labaw pa kana kay sa industriya sa aseite nga makita sa Alaska.”—The New York Times, Abril 15, 1989.

Apan, sa Tinipong Bansa, diin ang maayong kondisyon sa sakyanan mohatag dako kaayong kalainan, kini ang labing gipakamenos. Ang mga sakyanan sa T.B. makabiyahe halos managsama sa tanang ubang mga sakyanan sa kalibotan kon iponon. Busa, ang mga Amerikano ilabina adunay dako, wala pa matandog nga reserba sa aseite nga dayag kanila—o, kaha, diha sa mga tabon sa mga kotse ug sa mga trak—sa makinang gubaon nga kusog mokaon ug gasolina.

Posible bang mapatas-an ang kilometrahi nga madagan sa mga sakyanan? Oo. Sa pagkamatuod, kasagaran na ang 15 ka kilometro por litro. Ang mga sakyanan gipakondisyon ug maayo tungod kay gikinahanglan sa dihang kalit nga misaka ang prisyo sa aseite sa mga tuig sa 1970. Sukad niadto, ang tiggamag mga sakyanan nakagamag mga sakyanan nga makadagan ug daghang milyang gilay-on pinaagi sa paggamit ug bag-ong desinyong mga makina ug mga kaha sa kotse nga ginama gikan sa mas gaan ug lig-ong materyales, ug sa mga porma nga mohanoy lang sa hangin. Ang Volvo nakaugmad ug kotse nga makapadagan ug 30 ka kilometro por litro. Ang Volkswagen nakaugmad ug kotse nga mapadagan ug 36 ka kilometro por litro. Ang Renault adunay bag-ong matang nga desinyo nga makapadagan ug 52 ka kilometro por litro!

Adunay nakaapan hinuon. Ikaw dili makapalit bisan hain nianang mga kotseha; kini wala pa himoa. Ang mga tiggamag mga sakyanan nagtuo nga kay mius-os man ang prisyo sa aseite niadtong 1986, ang mga pumapalit ug mga kotse karon dili magtagad kon ang makina dili ba kalas sa igsusugnod. Gihawiran sa Peugeot ang iyang sakyanan nga makadagan ug daghang kilometrahi—31 ka kilometro por litro—gireserba hangtod nga mosaka ang prisyo sa aseite, gitawag kinig kotse sa krisis.

Ang magasing World Watch nag-ingon nga ang kadaghanan sa tiggamag awto sa T.B. gani walay “mga kotse sa krisis” nga mabatonan dayon ug wala mopagawas ug puhonan alang sa bag-ong mga teknolohiya sa pagdaginot sa igsusugnod. Ngano? Ang World Watch mitubag: “Gituohan sa tanan nga ang problema mao ang pagkalinga sa ganansiyang makuha matag tulo ka bulan ug sa stock prices nga wala na lang magtagad pa sa pag-ugmad ug bag-ong produkto.” Ang panguwarta karon, sa laing pagkasulti, mas bililhon kay sa pagsanta sa krisis sa ulahi.

Apan ang interes sa kaugalingon maoy dili talagsaon sa dagkong mga korporasyon. Gitino sa mga tiggamag sakyanan nga mahibalo sa gikinahanglan sa ilang mga pumapalit. Sila nasayod nga sa pagkakaron walay sayon nga mga tubag sa sobrang pagdepende sa katawhan sa aseite. Ang tanang mga kapilian dunay bugti. Ang kotse nga dili makahugaw sa hangin o makahubas sa reserba nga aseite tingalig walay puwersa, gikusgon, o kaluho sa daan kusog mokaon ug gasolina, ug ang igsusugnod basin dili sayon nga mapalit.

Unsay imong hunahuna? Ang mga tawo andam ba sa paghimo niining matanga sa pagsakripisyo aron masanta ang krisis nga tingali dili pa mograbe hangtod nga ang ilang mga anak o ang mga anak sa ilang mga anak momaneho na ug sakyanan? Ang pagtagad sa tawo niining yutaa, ang panulondon sa iyang mga anak, daw nagpalanog sa tin-aw nga tubag sa pangutana: “Kinsay mabalaka?”

Sa kataposang pag-analisar, ang suliran sa pagtagana sa atong mga panginahanglan sa igsusugnod nga walay pagdaot sa planeta naglangkit ug labaw pa kay sa pagpangitag kapilian sa aseite. Atong gikinahanglan ang kapilian nga tinamdan, mga kapilian sa kadalo ug sa kamubog-panglantaw. Ang kawalay katakos sa tawo sa pagdumala sa mga kahinguhaan sa planeta, apil ang mga igsusugnod niini, nagdugang sa nagtipon-og nga ebidensiya sa pagpamatuod sa dugay nang giingon sa Bibliya—nga wala sa tawo ang katungod ni katakos sa pagmando sa iyang kaugalingon.—Jeremias 10:23.

Apan alang sa mga estudyante sa Bibliya, ang sugilanon wala matapos dinha. Ang Bibliya nagapasalig kanato nga sa dili madugay, ang atong Maglalalang labi pa unyang okupado sa pagdumala sa tawhanong katilingban. Piho nga tudloan kita niya kon unsaon sa paggamit sa dagayang kahinguhaan sa planeta nga walay pagdaot sa atong kaugalingong pinuy-anan. Alang sa usa ka kaugmaon nga adunay paglaom, kana labaw pa kay sa labing maayong kapilian. Kana mao lamang ang kapilian.—Isaias 11:6-9.

[Blurb sa panid 15]

Kita nagkinahanglan ug mga kapilian sa kadalo ug sa kamubog-panglantaw