Unsa ka Maayo ang Atong Lawas?
USA ka libong milyong dolyar sa usa ka adlaw! Kana ang gigasto sa mga tawo sa Tinipong Bansa sa pag-atiman sa lawas. Ang mga molupyo sa Federal Republic of Germany nagagastog kapin sa ikalimang bahin sa ilang katibuk-ang nasyonal nga produkto, o kapin sa 340 ka libong milyon nga deutsche marks sa usa ka tuig, sa pag-atiman sa panginahanglan sa ilang panglawas. Ang kahimtang susama diha sa kadaghanang ubang industriyalisado o ugmad nga kanasoran.
Walay duhaduha nga ang kasarangang lungsoranon niining mga nasora labi pang nagakabalaka sa panglawas. Ang mga libro ug mga video bahin sa mga diyeta ug ehersisyo kanunay nagahupot sa kinatas-ang mga dapit sa mga listahan sa mga labing-himalitan. Ang mga pagkaon nga makaayo sa lawas, mga bitamina, mga bisteng pangdula, ug kahimanan sa ehersisyo nangahimong multi-milyong-dolyar nga mga negosyo. Ug karong adlawa ang panagway sa usa ka lalaking malamposon dili na mao ang nagtangag-sa-abano nga datong negosyante kondili ang hapsay, hinlog-dagway, mahunahunaon sa maayong lawas nga dagway.
Tungod niining tanang pagtagad ug interes nga gihatag sa kaayo ug kabaskog sa lawas, tinuod ba nga kita labi pang maayog lawas kay sa mga tawo sa nangaging mga kaliwatan? Ang dagkong mga kantidad nga gigasto diha sa mga bayranang medikal ug pag-atiman sa panglawas misangpot ba sa maayong panglawas natong tanan? Sa tinuoray, unsa ba ka maayo ang atong lawas?
Ang Hulagway Karong Adlawa
Sukwahi sa tingali madahom nato, ang mga taho gikan sa dato ug pobreng kanasoran sa tibuok kalibotan nagapakita nga ang mga tawo karong adlawa halayo sa hulagway sa pagkamaayog lawas. Sa paghisgot mahitungod sa lainlaing mga kahimtang sa panglawas sa tibuok kalibotan, ang usa ka tahong giandam sa Worldwatch Institute nagaingon: “Bisan pag ang ilang mga panginahanglan sa pag-atiman sa panglawas nagkalain kaayo, ang dato ug pobre may butang giambitan: ang duruha mamatay nga dili angay. Ang dato mamatay sa sakit sa kasingkasing ug kanser, ang pobre mamatay sa suka-kalibang, pulmonya, ug tipdas.”
Bisan pa sa mga kauswagan sa medikal nga panukiduki, ang sakit sa kasingkasing ug kanser nagapadayong hampak sa datong kanasoran. Sa pagkamatuod, usa ka taho sa The New England Journal of Medicine nagaingon: “Wala kami makakitag hinungdan nga magmalaomon kon bahin sa katibuk-ang pag-uswag sa katuigang bag-o pa. Walay katarongan ang paghunahuna nga, sa katibuk-an, ang kanser nagakahimong dili na kasagaran.” Bahin sa kauswagan sa maayong panglawas, ang kahimtang gisuma pag-ayo ni Dr. Michael McGinnis sa U.S. Department of Health and Human Services: “Ang kinabag-an nasayod sa bili sa kabaskog sa lawas. Apan sila wala mismoy gihimo. Ang mga Amerikano dili kay baskog ug lawas sumala sa ilang gituohan.”
Sa pikas nga bahin, “upat ka bahin sa katawhan sa kalibotan kulang ug hinlong tubig nga mainom ug sa sanitaryong paghipos sa hugaw sa tawo,” matud sa taho sa Worldwatch. “Ingong sangpotanan, ang suka-kalibang katap kaayo sa Ikatulong Kalibotan ug mao ang dakong hinungdan sa pagkamatay sa bata sa tibuok nga kalibotan.” Ang suka-kalibang, pulmonya, tipdas, diphteria, tesis, ug ubang sakit, nagapatay sa 15 ka milyong kabataang ubos sa singko anyos kada tuig ug nagapukgo sa normal nga tinuboan sa minilyon pa. Bisan pa niana, ang katingad-an kaayo mao nga ang mga eksperto mibati nga ang kadaghanan niini dali untang masanta.
Samtang ang mga bata sa ugmad nga kanasoran tingali makalikay nianang mga trahedyaha, may makahadlok nga mga ilhanan nga ang katibuk-ang panglawas sa mga batan-on karong adlawa nagaus-os inay nagauswag. Pananglitan, ang The Guardian sa London, ubos sa pangunang-ulohang “Mga Bata ‘Mas Baskog ug Lawas 35 Anyos Kanhi,’” nagtaho nga ang usa ka surbi sa Medical Research Council nakadiskobre “sa dagkong mga pag-uswag sa pagsulod sa ospital sa mga bata nga abot ug kuwatro anyos, sa tulo ka pilong pag-uswag sa mga kaso sa hubak ug unom ka pilong pag-uswag sa eczema taliwala sa bag-ong mga tubo.” Nasayran usab ang tinong mga pag-uswag sa diabetes sa bata, pagkatambok, pagkaaburido, ug emosyonal nga mga sakit.
Gipadayag usab sa tibuok-nasod nga mga pagtuon sa Tinipong Bansa nga ang pisikal nga kahimtang sa mga batang nagatungha karong adlawa dili angay untang maingon. “Kini ang sekretong labing maayong pagkatago sa Amerika karong adlawa—ang pagkadili maayog lawas sa mga batan-on,” matud ni George Allen, tsirman sa President’s Council on Physical Fitness and Sports. Ang kinaulahiang mga numero nga giluwatan sa konseho nagapakitang 40 porsiento sa mga batang lalaki ug 70 porsiento sa mga batang babaye nga 6 ngadto 17 anyos ang edad dili makahimog labaw pa sa chin-up nga ehersisyo. Nadiskobrehan sa ubang pagtuon nga ang mga tin-edyer karong adlawa dunay taas nga presyon sa dugo, dili-himsog nga mga lebel sa cholesterol sa dugo ug tambok sa lawas, nga dili hisgotan ang seryosong emosyonal nga mga suliran, ug mga suliran sa droga ug pag-abusar sa alkohol.
Pagtan-aw sa Unahan
Kadaghanan nato nasayod nga ang atong kondisyon sa panglawas sa tibuok kinabuhi ginatino, sa usa ka sukod, sa kondisyon sa panglawas panahon sa atong pagkabata. Busa, dili katingad-an nga si George Allen miingon: “Ang akong gikabalak-an mao nga kon dili nimo patun-on ang mga batan-on sa maayong panglawas karon, dili gayod sila makakat-on niana sa pagkahamtong.” Kana matuod usab sa nagakaugmad nga kanasoran, gawas lamang nga didto adunay daghang bata nga wala hatagig higayon sa pagtubo ngadto sa maayog lawas nga mga hamtong.
Bisan tuod makaguol, ang mga suliran dili ingon nga dili masulbad. Sa tinagsatagsa, bisan kon diin ka magpuyo, aduna kay mahimo bahin sa imong panglawas ug sa iya sa imong pamilya. Hinuon, ang dako niana nagadepende sa imong hunahuna sa imong panglawas ug sa imong kaugalingon. Sa pagkamatuod, ang mga pangutana ikasukna: Unsa ang maayong panglawas? Unsay mahimo nimo bahin sa paghupot ug maayong panglawas? Kining mga pangutanaha pagahisgotan sa sunod nga mga artikulo.