Pagpaniid sa Kalibotan

MGA BAYBAYONG GIBUKSAN

Sa Nobyembre 16, 1989, ang presidente sa Habagatang Aprika miingon nga ang mga baybayon sa nasod buksan na alang sa mga tawo sa tanang mga rasa. Sumala sa The New York Times, si Presidente F. W. de Klerk usab misaad nga ang Separate Amenities Act (balaod sa paglain) sa dili madugay wagtangon na; kini nga balaod gipatuman mga 36 na ka tuig kanhi ug gigamit sa pagbugaw sa mga tawong dili puti gikan sa pipila ka swimming pool sa publiko, mga parke, mga librarya, ug mga sistema sa transportasyon. Ang Konserbatibong Partido sa nasod, wala malipay bahin sa umaabot nga pagwagtang sa balaod, nag-akusar kang de Klerk sa pagbutang sa Habagatang Aprika nga mahimong “bug-os nagakasagol nga rasa.” Apan ang pipila sa publikong mga pasilidad nga gireklamo, lakip ang daghang kabaybayonan, gibuksan na sa tanan sa wala pa mohimog pahayag ang presidente. Ang pagwagtang dili makapahiusa sa mga ospital, mga tunghaan, o mga kasilinganan sa nasod.

ANG AIDS SA MGA TUIG 1990

Diha sa komperensiya sa Marseilles, Pransiya, si Dr. Jonathan Mann, direktor sa World Health Organization’s Global Programme on Aids, nagpasidaan sa usa ka dako tibuok yutang pagkaylap sa AIDS sa mga tuig 1990. Ingon ka daghan sa napulo ka milyon na karon ang gitakboyan sa virus diha sa 152 ka nasod sa tibuok yuta. Sa tuig 2000, ang AIDS hayan mopatay ug unom ka milyong mga tawo. Ang taho sa The Times sa London miingon nga ang Aprika mao ang grabe nga takboyan. Sa Dar es Salaam, Tanzania, 42 porsiento sa mga babayeng nagtrabaho sa mga bar ug mga restawran ang gitahong nagdalag virus. Diha sa Côte d’Ivoire, tulo sa napulo ka hamtong ang giingong natakdan. Mahitungod sa mga krisis sa Tinipong Bansa, ang Hudson Institute nagpasidaan nga ang “katalagman mosilhig sa Amerika.” Kini nagtagna nga ang AIDS virus motakboy sa 14.5 ka milyong mga Amerikano sa 2002 ug mopatay ug mas daghang Amerikano sa mga tuig 1990 kay sa nangamatay sa tanang mga gubat diha sa kasaysayan sa nasod kon tiponon.

“BIOLOHIKANHONG MGA TIGSALA”

Ang Olandes nga mga opisyal naghimog bag-ong mga lakang sa paghinlo sa polusyon sa 1,225 ka ektaryang lanawng Zoommeer sa Netherlands. Sila nagplanong mogamit ug mussels ingong mga tigkaon sa polusyon. Ingon sa gitaho sa International Herald Tribune, nga gipatik sa Pransiya, kini nga mga mussel molihok ingong “biolohikanhong mga tigsala.” Ang mga eksperimento nagpakita nga ang mga mussel makakaon ug makawala sa makahilong mga kemikal ug mga metal. Ang ilang hugawng mga biya molugdang sa ilalom diin kini ilang mahabwa. Ang mga siyentipiko miangkon nga ang mga mussel makawala sa kapin sa 50 porsiento sa PCBs (polychlorinated biphenyls) ug 30 porsiento o labaw pang cadmium gikan sa tubig.

SAYOP NGA MGA PETSA

Daghang laboratoryo nga adunay radyokarbon nga pagpetsa sa mga obra sa tawo dili-kaayo tukma kay sa ilang gipangangkon, sumala sa usa ka pagtuon nga gihimo sa Science and Engineering Research Council sa Britanya. Ang mga hulad sa nailhang panahon gipadala sa 38 ka laboratoryo sa tibuok kalibotan aron petsahan. Pito lamang sa mga laboratoryo ang nakapatunghag mga resulta nga daw “makatagbaw.” Ang magasin sa Britanya nga New Scientist mitaho: “Ang deperensiya sa sayop . . . hayan maoy duha ngadto sa tulo ka pilo nga mas dako sumala sa giangkon sa mga tigpraktis sa teknik.” Kanang dako nga deperensiya nakapanulo sa dogmatikong mga pangangkon bahin sa petsa sa karaang mga obra, ilabina kon kini magkasumpaki sa kronolohiya sa Bibliya.

PANGAYAM ALANG SA MGA TAMBAL SA ORIENTAL

Ang mga opisyal sa pagtipig sa kamingawan sa Canada sa dili pa dugay nakakaplag sa dugang ug dugang nga mga patayng lawas sa uso nga giputlag mga kuyamoy ug walay mga pantog. Ang magasin sa Canada nga Maclean’s nagtaho nga kini lamang bahina sa lawas sa uso makuwartahan sa mangangayam ug $5,000. Kini gibaligya ingong mga sambog alang sa tradisyonal nga mga medisina sa Asia, nga giangkong makahupay sa sakit ug panghubag o sa pagpakusog sa seksuwal nga gana. Kini maoy gamayng bahin sa nagdakong negosyo sa mga organo ug sa ubang mga bahin sa ihalas nga mga hayop; dili tanan sa negosyo maoy ilegal. Ang balhiboong panit gikan sa mga sungay sa usa ug elk, ang mga kinatawo sa mga poka ug mga tigre, binulad nga mga kabayo sa dagat, ug bisan gani ang mga gisabak sa usa tanan ginapangita.

BINANTAYANG MGA SALO-SALO

Ang mapatuyangong salo-salo sa Bracebridge, Ontario, Canada, mitultol sa usa ka bag-ong programa sa kapolisan diha sa dapit. Gibilin sa mga ginikanan ang pagbantay sa balay diha sa ilang 15-anyos nga anak nga lalaki ug sa iyang 10-anyos nga igsoong lalaki samtang wala sila. Siya mihimog usa ka salo-salo sa duolan sa usa ka gatos ka batan-on, nga sa ulahi wala na makontrolar. Ang mga silingan mitawag sa kapolisan, apan wala sila pasudla sa balay sa batan-ong lalaki. Unya, ang diyes-anyos nga bata mitawag ug polis. Gipugos siya sa mga batan-on sa pag-inom ug serbesa hangtod nga siya nahubog ug dayon gisugba ang iyang binuhing isda ug gikaon kini atubangan niya. Sa panahon nga mibalik ang mga polis nga may dalang mando sa korte sa pagrikisa, ang mga batan-on nakahimo nag $13,000 nga kantidad sa kadaot sa balay. Sukad niadto, ang usa ka bag-ong programa makahimo sa mga ginikanan nga magbilin sa mga tin-edyer nga mobantay sa ilang balay sa pagpahibalo sa mga polis nga abante, nag-awtorisar kanila sa pagsulod sa balay kon sila magsuspetso nga may mga kalapasan sa droga, alkohol, o sa mga balaod sa krimen.

KINAUGALINGONG MGA ABORSIYON

Sa gipatuman ang bag-o pa nga pamalaod nga naghatag sa mga estado sa Tinipong Bansa ug dugang gahom sa pagdili sa mga aborsiyon, daghang mga grupo sa mga babaye sa pagtabang-sa-kaugalingon nagbalik ug nagmantala sa mga paagi alang sa mga babaye sa paghimog aborsiyon sa ilang kaugalingon. Ang The New York Times nagtaho nga ginatos ka babaye sa dili pa dugay naghimog mga aborsiyon sa usag-usa, ug kana nga mga artikulo, mga libro, ug videotapes nga naghisgot sa mga paagi kaylap nga giapod-apod. Ang usa ka peminista miingon sa Times nga ang maong mga kapilian naghatag sa mga babaye ug dugang gahom. Apan bisan ang pipila ka mga grupo nga dapig sa aborsiyon supak sa kinaugalingong mga aborsiyon, nga nagpatugbaw sa kapeligrohan.

WALAY-PARI NGA MGA SERBISYO SA SIMBAHAN

Ang kakulang sa mga paring Katoliko sa Tinipong Bansa misamot nga ang bag-ong tigom sa mga obispo sa nasod miaprobar ug serbisyo sa Dominggo alang sa mga parokya nga walay mga pari. Ang usa ka deakono o usa ka layko, lalaki o babaye, mahimong manguna sa bag-ong serbisyo. Kini naglakip sa mga awit, mga salmo, pagbasa sa Kasulatan, Pag-ampo sa Ginoo, ug Pangalawat kon ang tinapay mabatonan nga gibindetahan sa pari o gidala gikan sa usa ka aktuwal nga Misa. Ang mga obispo nagpasiugda nga ang bag-ong serbisyo dili usa ka Misa. Sanglit daghang mga parokya ang napugos sa pagserbisyo nga walay pari, ang serbisyo hayan anaa sa dakong panginahanglan.

NALIBOG NGA MGA TIGRE

Duolan sa 500 ka Bengal nga mga tigre sa Sundarban Tiger Reserve sa India ang nakapatay ug duolan sa 60 ka tawo kada tuig, sumala sa The New York Times. Diha sa paningkamot nga makunhoran ang gidaghanon sa mga tawong mapatay, usa ka bag-ong lakang ang ginahimo sa Indian Forestry Service. Tungod kay giangkon nga ang mga tigre moatake lamang sa mga tawo gikan sa likod, ang Forestry Service nanghatag ug mga maskara sa nawong nga isul-ob sa mga trabahante sa likod sa ilang mga ulo. Sulod sa tulo ka tuig, walay usa nga nagsul-ob ug maskara ang namatay. Sa pagtandi, walay usa sa 29 ka tawo ang napatay sa mga tigre sulod sa 18 ka bulan sa tulo-ka-tuig nga yugto ang nagsul-ob ug maskara. Ang usa ka mamumutol ug kahoy giatake sa usa ka tigre gikan sa likod sa dihang siya milingkod aron maniudto ug gihukas ang iyang maskara. Taliwala sa lokal nga mga pomuluyo, adunay pipila nga nakiglalis nga kining “abtik nga mga tigre dili padayon nga matonto.”

WALA-SA-LUGAR NGA PASIAW

Usa ka bag-ong salida sa sine, nga naghatag sa iyang mga prodyuser ug $125 ka milyon (U.S.) sulod sa duha ka bulan lamang, nagpasundayag ug sadismo ug grabe nga kapintasan diha sa paaging pasiaw. Ang pagsubli sa lilas diha sa magasin sa Brazil nga Veja naghubit sa usa ka pananglitan. Ang ulo sa drayber giputol pinaagi sa usa ka surfboard. “Samtang gipakita ang pagputol sa ulo, ang esena maoy mas kataw-anan inay kay makahahadlok,” matud pa sa pagsubli. “Ang resulta mao nga ang dili-maisip nga mga esena sa pagposil, pagbuno, ug pagpatay, nadigo sa daghang dugo, . . . gipakitang kataw-anan inay pagkayugot. Ang resulta mao nga ang tumantan-aw nalingaw sa kapintasan. . . . Ang kapintasan, ang mananapong pagwataswatas sa mga lawas, ang dili-mahunahuna nga pag-antos, gihimong pasumangil alang sa mga tiaw-tiaw.”

MAKAUULAWNG MGA UTANG

Ang mga taga Uropa kinsa napakyas sa pagbayad sa ilang mga utang sa dili madugay makakitag tawong magsul-ob ug magaraon nga senina​—sama sa pink panther, pananglitan—​diha sa ilang hagdanan o sa ilang trabahoan aron pahinumdoman sila sa pagbayad. Ang International Herald Tribune sa Paris nagtaho nga kining tanan maoy bahin sa usa ka bag-ong taktika nga gilunsad sa usa ka tuig nga milabay sa mga tigkolektag utang sa Espanya aron maaghat ang mga utangan sa pagbayad. Ang tuyo mao nga ang mga tigkolektag utang nga nagbestig lahi makakuhag dakong pagtagad nga tungod niini ang utangan maulaw nga pasidunggan sa iyang mga utang. Ang direktor sa usa ka ahensiya miangkon nga ang taktika “halos sa kanunay” misaler.