Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Pakaulawan Ako sa Akong mga Ginikanan?

Sa tunga-tunga sa imong klase sa biolohiya, ikaw misugod sa pagbating may sakit. Sa imong dakong kasubo, ang tunghaan mitawag sa inyong balay, ug wala magdugay miabot ang imong inahan​—nagsenilas, may korler ang buhok nga kolor rosas, ug nagsul-ob ug pula kaayong karsones nga iyang ginaoran sa balay. Kay nagtuo nga ikaw nagkinahanglag tabang, dalidali nga giadto ka niya nga wala magtagad sa iyang panagway. Apan wala ka moapresyar sa iyang paghago sa pagtabang kanimo. Ang imong gihunahuna lamang mao ang kataw-anan ug nagkagidlay nga panagway sa imong inahan tungod sa iyang senina. Ug sa dihang giatiman ka niya sa atubangan sa kaubanan nimo sa klase, nangandoy ka nga mas maayo pang mawagtang ka na lang. Ikaw naulaw kaayo!

ANG mga hitabo nga sama niini daw kataw-anan sa mga tumatan-aw. Apan ikaw dili makakatawa. Gibati nimo ang grabeng kagil-as, kalisod nga bation mo nga gusto ka nang mamatay. Sa pagkamatuod, usa ka panultihon ang namugna: ‘Mamatay tungod sa kaulaw.’ Ug dili ikaw ang una nga mibati niana. Ang karaang mga Hudiyo, pananglitan, miila sa magun-obong sangpotanan sa kaulaw. Gipanig-ingon sa Hebreohanon nga Talmud ang pagpakaulaw sa usa ka tawo sa atubangan sa publiko sa pagbubo sa iyang dugo!

Adunay daghang mga tinubdan sa pagpakaulaw, apan daghan sa mga batan-on ang miuyon nga wala nay molabaw pa kay sa ilang kaugalingong mga ginikanan. Ang listahan sa mga butang nga nahimo sa imong mga ginikanan sa pagpakaulaw kanimo daw walay kataposan: ang pagpasundayag sa pagbati atubangan sa publiko, ipanghambog ang imong mga nahimo, molihok nga samag bata atubangan sa imong mga higala, pugson ka sa “pagpasundayag” atubangan sa mga dinapit. Gani, bisan ang panagway sa imong mga ginikanan makapaulaw kanimo! Nan, dili ikatingala nga ang pipila ka mga batan-on mokupos sa paghunahuna nga makit-an uban sa ilang mga ginikanan.

Apan, nganong pakaulawan ka sa imong mga ginikanan? ‘Wala ba sila mahibalo?’ tingali ikaw nahibulong.

Nganong Pakaulawan Ka Nila

Atong analisahon ang imong pagbati niining bahina. Kay batan-on, ikaw daling nga maulawan, kay ikaw dugang nga nakaamgo nga adunay daghang mga tawo niining kalibotana kay sa imong kaugalingong pamilya. Ikaw gusto nga dawaton sa uban​—ilabina sa imong isigkaingon​—ug ikaw naningkamot sa paglihok sa “husto nga paagi.” Siyempre, dili ka gusto nga kini nga pagdawat dili madaot tungod sa makaulaw nga linihokan sa imong mga ginikanan. Sama sa giingon sa usa ka batan-on nga ginganlag Linda: ‘Kon ang imong mga ginikanan mobuhat ug butang nga makaulaw nimo, ikaw mabalaka: “Unsay isipon kaha sa akong mga higala kanako?”’ Nan, nganong ang imong mga ginikanan wala kaayoy pagtagad sa imong mga pagbati?

Ang sikologong si Bernice Berk nag-asoy bahin sa usa ka inahan nga misulti sa iyang sensitibo kaayong tin-edyer nga anak: “Trabaho ko nga pakaulawan ka. Gipakaulawan ako sa akong inahan, ug pakaulawi unya ang imong mga anak.” Adunay diyutayng kamatuoran niining prangka nga pahayag. Dili, ang pagpakaulaw dili napanunod, apan adunay laing butang nga napanunod nga mao: ang pagkadili-hingpit.

Ang mga ginikanan dili-hingpit. (Roma 3:23) Sila dili malaoman nga tan-awon nga samag mga modelo sa senina, ni sila makapugong sa tanan nilang isulti o pagabuhaton, sama kanimo. Sila usab adunay katungod nga magrelaks sa matag karon ug unya ug maglipay-lipay. Usahay sila molihok nga mas bata kay sa ilang edad​—o kaha kataw-anan​—nga tingalig maoy ilang paagi sa pagsagubang sa pagkatigulang. Wala mahibalo sa epekto niini diha nimo, pakaulawan ka tingali sa imong mama pinaagi sa pagsulay sa modernong mga paagi sa pagsayaw uban sa imong mga higala; si papa nimo tingalig mopakita nga siya may ikasarang sa pagdula ug basketbol uban sa mga tin-edyer. Makauulaw? Tingali. Apan, tino nga wala sa ilang hunahuna nga pasakitan ka.

Tingali ang imong mga ginikanan adunay maayong tuyo alang kanimo, ug tungod sa pagkadili-hingpit, sobra sila nga moreaksiyon kon daw nameligro ang imong kaayohan. Pananglitan, ang magsusulat sa Bibliya nga si Lucas naghisgot ug panahon sa dihang ang 12-anyos nga si Jesus mitambong sa Paskuwa sa Jerusalem uban sa iyang pamilya. Samtang ang iyang mga ginikanan namauli sa balay, ilang namatikdan nga siya wala mahiuban. Ilang gipangitaa siya pag-ayo, ug “human sa tulo ka adlaw ilang nakita siya sa templo, naglingkod taliwala sa mga magtutudlo ug nagapaminaw kanila ug nangutana kanila.” Walay duhaduha nga nalingaw si Jesus niini nga kokabildohay uban sa mga tawo nga mas edaran kay kaniya. Bisan pa niana, sa dihang ang iyang inahan miabot didto, tingali diha mismo sa atubangan sa dagkong mga tawo sa nasod, siya miingon: “Anak, nganong gibuhatan mo kami sa ingon? Ania ang imong amahan ug ako nabalaka pag-ayo sa pagpangita kanimo.”​—Lucas 2:​41-48.

Ang laing butang nga konsiderahon mao nga ang imong mga ginikanan may mga suliran, ang pipila gani wala nimo mamatikdi. Tingalig mga kabalaka sa panalapi, sakit, o ubang kapit-os nga maoy nakaingon sa ilang panglihok.

Sa kataposan, kadaghanan sa mga ginikanan magarbohon sa ilang mga anak. Sila malipay sa pagpagarbo kanila. Hinuon, kini basin motultol sa tanang matang sa makatugaw nga mga situwasyon, sama sa hangyoon ka sa pagtugtog ug piano atubangan sa mga higala sa imong inahan o antuson ang pagpamati sa imong amahan nga mosulti sa uban nga maminaw kon unsa ikaw ka “hawod!”

Pagtuon sa Pagsagubang

Sa dihang pakaulawan siya sa iyang mga ginikanan, ang batan-on nga ginganlag Tonia miingon, “Namula ako.” Samtang kini tingalig kinaiyanhong reaksiyon, adunay maayong mga paagi sa pagsagubang. Ang yanong paghinumdom sa pipila ka mga punto nga gipatungha makatabang kanimo sa pagsanta sa imong unang pagbating kagil-as. (Proverbio 19:11) Tagda usab ang mosunod nga mga sugyot:

Hunong sa Pagkabalaka: Ang imong sobrang kabalaka dili makausab sa mga butang. (Itandi ang Mateo 6:27.) Gawas pa, ikaw dili mao ang manubag alang sa imong mga ginikanan; ikaw lahi nga tawo. ‘Ang matag usa magapas-an sa iyang kaugalingong lulan,’ nag-ingon ang Galacia 6:5. Labot pa, ang nahitabo kanimo dili ingon ka daotan kay sa imong gihunahuna. Si Dr. Joyce L. Vedral miingon nga ang ‘hunahunaon sa tanang naulawan nga tin-edyer nga adunay mga tawo nga nagtan-aw kaniya.’ Apan, ang kadaghanan sa mga tawo dili ingon niana ka interesado. Midugang si Vedral: “Ang kadaghanan sa mga tawo mas nabalaka sa bugas-bugas diha sa ilang ilong kay sa kasaysayan bahin sa imong tibuok pamilya.” Hinumdomi, usab, nga ang imong isigkaingon may mga kabalaka usab bahin sa impresyon nga gipakita sa ilang mga ginikanan!

Ayawg Himoang Mosamot pa ang Dili-Maayong Situwasyon: Miingon ang Proverbio 27:12: “Ang tawong maalamon makakita sa umaabot nga kasamok ug nagalikay niana.” (The New English Bible) Magpakuhag pagtagad sa imong kaugalingon pinaagi sa pagsinggit, ‘Ay, Ma!’ mopasamot lamang sa situwasyon. Maalamong ‘dili magpadani sa pagtagad’ pinaagi sa dili pagsultig bisan unsa.​—Ecclesiastes 3:7.

Dawata ang Gikinahanglang Disiplina: Ang pagtul-id atubangan sa publiko makaulaw kanimo. Apan kasagaran ang disiplina angayan, ug ang kaulaw maoy yanong bahin lamang niana. (Hebreohanon 12:11) Komosta kon ang disiplina daw wala kinahanglana? Hinumdomi kon giunsa pagdumala ni Jesus ang pagbalda sa iyang inahan. Siya nagpabiling kalmado ug gipatin-aw ang iyang situwasyon. Sa pagkamatuod, ang Bibliya miingon nga siya “padayong nagpasakop” sa iyang mga ginikanan. (Lucas 2:​49, 51) Nganong dili sulayan ang pagbuhat sa ingon?

Pakigsulti sa Imong mga Ginikanan: Sa malumo ug matinahuron sultihi sila kon unsay nakatugaw kanimo. Kini mosaler! Nakita ni Rosalee kini sa iyang kahimtang nga “kon sultihan mo sila sa imong gibati, ug kon sa ilang hunahuna kini makataronganon, sila kasagarang mosulay sa pagtul-id sa ilang kaugalingon.” Ang usa ka paagi nga matabangan ang imong mga ginikanan nga makita ang imong bahin sa isyu mao ang pagpangutana kanila bahin sa ilang makauulaw nga kasinatian nga ilang naagian sa dihang sila batan-on pa. Kini basin makapahunahuna kanila bahin sa imong situwasyon.

Pagpakitag Kaluoy: Hunahunaa lang ang mga panahon nga gipakaulawan nimo ang imong mga ginikanan! Gibuhat ba nimo kana nga may daotang tuyo? Siyempre dili! Busa nganong mobati nga gituyo sa imong mga ginikanan nga pakaulawan ka?

Ayaw Wad-a ang Imong Pagpakatawa: Ang usa ka tin-edyer miangkon: “May mga butang nga imong paningkamotan ug pagakataw-an; human niana kini may pagkakataw-anan.” Oo, nganong tagdong seryoso kaayo ang hitabo? Hinumdomi, adunay “panahon sa pagkatawa,” ug usahay ang pagpakatawa makawala sa lala sa kaulaw.​—Ecclesiastes 3:4.

Bisag unsa pa nimog paningkamot, ikaw dili gayod makalikay sa kaulaw. Apan pinaagi sa pagpadapat sa nahisgotan na sa ibabaw, ikaw makaarang sa paghimog kausaban sa imong panghunahuna sa gitawag nga makauulaw nga situwasyon.

Pananglitan, ang awtor nga si Jami Bernard miasoy: “Gunitan gayod ako kanunay sa akong inahan sa dihang kami motabok sa dalan, bisag gulang-gulang na ako. Usa ka adlaw, giwakli ko ang iyang kamot, nga nagbagolbol, ‘Ma, wala na ako magkinahanglan niana.’ Siya mitan-aw nako ug miingon, ‘Ako nagkinahanglan.’ Ako wala mahibalo kon ang buot pa niyang ipasabot nga siya nagkinahanglan nga adunay kasampigan o nga gimingaw siya sa panahon nga ‘bata’ pa ako o gusto siyang mogunit nako ug wala lang masayod kon unsaon. Apan karon sa dihang mohawid ako sa iyang kamot inigtabok sa dalan, minginit ako​—dili sa kaulaw kondili sa gugma.”​—Seventeen nga magasin, Disyembre 1985.