Pagpaniid sa Kalibotan
“8,000 KA KAMATAYON SA USA KA ADLAW”
Ang paggamit ug tabako padayon nga nakapaalerto sa mga propesyonal sa panglawas, kinsa nagapan-aw ug mangilngig nga umaabot alang sa mga tigtabako. Sa sunod nga 25 ka tuig, ang gibanabanang 500 ka milyong mga tawo ang mangamatay gikan sa pagtabako, nagpasidaan ang dili pa dugay nga pagtuon sa WHO (World Health Organization). Ang mga pagdukiduki sa WHO nagtagna nga ang pagtabako mahimong numero unong hinungdan sa kamatayon sa kalibotan sa pagpuli sa siglo. “Karon 8,000 unya ang mangamatay sa usa ka adlaw gikan sa pagtabako, apan inigkahamtong na sa mga kabataan aduna unyay 28,000 ang mangamatay sa usa ka adlaw,” miingon ang hawas sa komperensiya sa WHO diha sa World Conference on Tobacco and Health sa Perth, Australia.
HUKOM SA KORTE PABOR SA MAGTIAYONG SAKSI
Sa Abril 13, 1990, sa San Francisco, California, gisumbalik sa husgado sa Hataas nga Korte ang $500,000 nga hukom batok sa University of California (mga Ospital sa San Francisco ug mga Klinika) ug sa usa ka iladong siruhano sa kidney transplant. Ang tagdemanda mao ang mga Saksi ni Jehova kansang minor-de-edad nga anak gidugangan ug dugo—batok sa ilang kagustohan—human sa usa ka malamposong pag-ilis ug bag-ong bato nga gikan sa iyang amahan. (Tungod sa Kasulatanhong mga katarongan ang mga Saksi ni Jehova dili magpadugang ug dugo, nagapilig kapuli alang niini ug dili-dugo nga pagdumala sa ilang panglawas.) “Ang mga ginikanan gipasaligan sa sinugdan sa ilang pakigkita sa ospital, bisan hangtod sa gabii sa operasyon, nga walay himoong pagdugang sa dugo o mga pagpangayog mando sa korte,” miingon ang usa sa mga abogado nga naghawas sa magtiayon ngadto sa Pagmata! “Apan, gikan pa sa sinugdan, ang ospital naghimo ug malimbongon ug sekretong plano nga nagpakitag bug-os nga pagkawalay-pagtagad sa pundamental nga mga katungod sa pamilya.” Gilapas ang ilang kasabotan, nga wala magpahibalo sa mga ginikanan, ang siruhano mihimog mga tikang sa pagkuhag mando sa korte sa daghang mga adlaw sa wala pa ang operasyon. Busa, nakita sa husgado ang ospital nga may tulobagon sa mga paglapas sa pederal ug sibil nga mga katungod sa ginikanan ug sa panglimbong, ug nasuta niini nga ang doktor ug ang ospital may tulobagon sa tinuyong pagbungkag sa pagsalig. “Kini nga sentensiya batok sa doktor sa pagbayad ug danyos sa kaso sa pag-abunog dugo nga nalangkit ang mga Saksi maoy una nga hitabo sukad sa Tinipong Bansa,” miingon ang abogado.
MGA BESTI NGA MAOY HINUNGDAN SA PAGPATAY
Ang ubang mga tid-edyer sa siyudad sa Tinipong Bansa, nga nadani sa pagpalit ug mahalon ug uso nga besti aron madawat ug tan-awong relaks sa ilang mga isigkaingon, nagabayad ug mga kinabuhi alang sa mga besti. Ang mga sapatos nga goma nga nagakantidad ug $175 ug ang mga diyaket nga may iladong mga ngalan nga nagakantidad ug $200 naghimo sa mga batan-on nga mga target sa atake ug pangawat. Ang ubang mga biktima, naningkamot nga dili-makawat ang mga besti nga ilang gibayran ug mahal, mosukol sa mga kawatan ug misangpot nga nadunggaban ug naposilan. Ang ihap sa nangamatay nagdaghan. Ang The New York Times mikomento: “Ang maong mga hitabo dili lamang nagpasiugda sa sukod diin ang krimen sa kadalanan ug kapintasan karon maoy hulga sa kinabuhi sa lokal nga siyudad, apan nagsilbi usab ingong hiwi nga paagi sa popular nga uso sa besti.
PELIGROSONG TRABAHO
Ang pagkahimong magsusulat maoy usa ka mabudlay nga trabaho nga giubanan ug taas nga mga oras sa trabaho. Karon kini nahimong makamatay usab. Sa miaging tuig 53 ka magsusulat ang nangamatay sa tibuok-kalibotan—duha ka pilo kay sa 1988. Ang labing nameligro mao ang mapangarisgohon independeteng mga reporter ug mga potograper. Ang mga hari sa droga ug mga komander sa militar mao kalagmitang nagahimo niining matanga sa “pagsensora pinaagi sa kamatayon,” miingon ang editoryal sa The New York Times. Sa dihang ang mga magsusulat “pahilomon, bilanggoon o isensora, ang pagsabot mohanap ug ang impormasyon mawagtang.“
MAS DAGHANG MIPABOR SA PAGWALA SA PAGDILI-SA-PAGMINYO
Usa ka surbi nga gipatik sa senemanang basahong Catholic Weekly sa Australia nagpadayag nga 70 porsiento sa mga Katolikong Australiano mipabor sa pagtapos sa panaad sa pagpabiling dili-minyo nga gikinahanglan alang sa ilang mga pari. Sila nagtuo nga ang mga pari angay tugotan sa pagminyo. Apil sa mga katarongan nga ilang gihatag mao nga ang kaminyoon maghatag sa mga pari ug labi pang “katuohan nga paagi sa kinabuhi” ug tingali maghupot kanila nga mas suod sa sakop sa ilang mga parokya. Lain pa, ang uban niadtong gisurbi miingon nga ang pagwagtang sa mga balaod sa pagdili sa pagminyo makatabang sa pagdani ug dugang mga batan-ong mga lalaki sa pagkapari. (Ang kasagarang edad sa mga paring Katoliko sa Australia maoy 63.) Ang usa ka pari nasubo nga sa gibansay pa siya sa pagkapari, ang iyang klase adunay 25 ngadto sa 30 ka estudyante. Sa milabay ang napulo ka tuig, ang gidaghanon sa klase miubos sa 12 ka estudyante.
NAGDAGHAN ANG DIBORSIYO
Ang mga diborsiyo sa Pederal nga Republika sa Alemanya misaka gikan sa 49,300 sa 1961 ngadto sa 128,700 sa 1988, mitaho ang Frankfurter Allgemeine Zeitung. Ang katunga sa mga diborsiyo nakabungkag sa mga pamilya nga may mga anak, naglangkit ug total nga 93,000 ka minor de edad. Ang asawa mangayo ug diborsiyo duha ka beses kay sa bana, kadaghanan human sa upat o unom ka tuig sa kaminyoon. Ang sosyologong si Peter Hartmann nakamatikod sa mga deperensiya sa gidaghanon sa diborsiyo. Ang mga siyudad-estado sa Hamburg, Bremen, ug Berlin ilabinang adunay taas nga proporsiyon; ang mga dapit diin taas-ug-tagal ang pagkawalay-trabaho maoy nanguna sa listahan kay sa mauswagong mga dapit. Ang report nakakuhag usa ka katingad-anan. Gamay rag deperensiya ang gidaghanon sa diborsiyo tali sa Katoliko ug sa mga Protestante.
ANG LABING TAAS NGA FIBER-OPTIC NGA KABLE SA KALIBOTAN
Ang Australia nangangkon sa rekord alang sa labing taas nga fiber-optic nga kable. Ang mga kable sa telekomunikasyon nagsumpay sa mga kaulohang estado sa Adelaide ug Perth sa Australia, usa ka distansiya nga kapin sa 2,600 ka kilometros, ug kini nagtadlas sa Nullarbor Plain, usa ka iladong uga, samag disyerto nga dapit. Miingon ang usa ka tigpamaba sa Telecom (sistema sa telekomunikasyon sa Australia) ngadto sa The West Australians nga mantalaan nga ang satelayt nga telekomunikasyon nadaan na karon tungod sa paggamit ug kable nga fiber-optic. Ang mantalaan nagbatbat nga “ang kable makapasag 8000 ka panagsultihay sa telepono, makapasag daghan kaayong mga fax sa dos segundos lang ug sa mga komunikasyon sa video. Kining tanan ginapasa diha sa usa ka 12 ka kable nga fibre, diin ang matag fiber may gilapdon sa buhok sa tawo lamang.” Ang Telecom nagpaabot nga ang presenteng katingalahang kapasidad moabot pag upat ka pilo sa tungatunga sa 1990.
MANTEKAONG PAGKAON SA FAST FOOD
Diha sa industriyalisadong mga nasod, diin ang pagkaong fast-food nahimong paagi sa kinabuhi, ang mga sandwits nga manok o isda ug chicken “nuggets” o mga inumol nga manok popular tungod kay daghan ang nagtuo kanila nga menos-ug-tambok nga mga kapilian sa naandang hamburger. Apan kining mga pagkaona usahay giluto sa mga manteka nga tugob sa tambok. Gawas pa, ang sandwits nga manok sa fast-food adunay daghang panit sa manok, busa kini “dunay tambok nga ingon ka daghan sa usa ka pinta ug tunga sa ice cream, ug ang tunga sa dosenang chicken ‘nuggets’ dunay daghan tambok kay sa hamburger,” nag-ingon ang International Herald Tribune, nga nagtaho diha sa dili pa dugay nga pagtuon sa Massachusetts Medical Society. Ang daghan kaayong tambok diha sa pagkaon gilangkit sa daghang mga sakit nga diabetes, coronary nga sakit sa kasingkasing, alta-presyon, strokes, ug pagkatambok.
ANG PAGKAWALAY-PAGTAGAD
“Ang pagkawalay-pagtagad sa relihiyon mikaylap sa tibuok kalibotan, ilabina sa mga nasod nga niadto maoy mga kuta sa Kakristiyanohan. Nagsulat diha sa mantalaang Katoliko nga La Croix, ang Heswitang si Xavier Nicolas nasubo sa nagdako nga problema. Siya miingon nga sa nanglabay nga kasiglohan, daghan kaayo ang mga komprontasyon tali sa mga magtutuo ug dili-magtutuo bahin sa kinatayoktokang pangutana bahin sa Diyos, sa Laing-kinabuhi, ug relihiyon. Karon, hinunoa, naglungtad ang laing ikatulong grupo—ang pagkawalay-pagtagad, mga tawo nga dili dapig o supak sa relihiyon, nga walay kabalaka bahin sa kinatayoktokang mga pangutana bahin sa kinabuhi. Siya nagtuo nga ang iglesya wala gayod sa bug-os makasabot sa sukod sa tinuod nga sekularismo sa atong panahon. Siya nangutana: ‘Sa unsang paagi makaangkon kita nga nakabaton sa mga tubag kon ang mga pangutana wala ibangon?’
WALAY-SULOD NGA MGA KOMPISALAN
“Ang rituwal sa pagkompisal sa sala sa usa ka tawo ngadto sa usa ka pari ug ang pagdawat ug pasaylo” kaylap nga gisalikway, nagtaho ang The New York Times. “Ang pagsalikway nahitabo sa hilom, sa kinaugalingon, nga walay usa nga nag-awhag niana ug halos walay panaghisgot.” Ang usa ka pagtuon bahin sa mga Katoliko nga tigsimba nagbutyag nga 6 porsiento lamang ang nagakompisal kas-a sa usa ka bulan ug 1 porsiento lamang ang nagahimo kanunay niana, bisan pa nga daghan moanha sa usa ka tuig sa paghinulsol sa panahon sa Kuwaresma. Ang maong kaugmaran nakapalibog sa mga pangulo sa simbahan. Gipasangil kini sa uban sa pagsupak sa pagbando sa Katolikong mga Iglesya maylabot sa pagpugong sa pagpanganak, nag-uswag nga dili-pagtuo sa impiyerno, pagkawala sa pagbati sa pagkasala, ug pagkalibog bahin sa husto ug sayop. Apan, nakita sa pagtuon nga ang ginsakpan “nagpasangil sa pag-us-os sa mga pangompesal diha sa ilang katakos sa pag-agom ug labi pang maayo nga kapasayloan ug paghinulsol sa ubang mga paagi,” nag-ingon ang Times. Kini nagdugang: “Ang mga Katoliko mismo dugang nangutana kon kadto ba maayo sa tinuod nga espirituwal nga kausaban.”