Usa ka Punog-Tingga nga Kalibotan?

ANG usa ka opisyal sa U.S. Air Force nakaagom sa kalit ug dili-ikapatin-awng mga kausaban sa personalidad. Siya nawad-ag 14 kilos ug dili makatulog. Ang iyang asawa naanemik ug nawad-ag tubig. Unsay nagkahitabo? Ang mga plato nga napalit sa duha sa laing nasod dili maayong pagkabarnis. Kana nagpagawas ug tingga diha sa pagkaon sa magtiayon.

Sa laing kaso, ang usa ka batang babaye halos mihunong sa pagtubo ug dili kaayo makahilis sa iyang pagkaon. Ngano? Ang tubig sa gripo sa iyang balay nakontaminar sa tingga. Ang usa ka dos-anyos nga batang lalaki nakakuha sa pagkahilo sa tingga gikan sa yuta sa iyang tugkaran mismo. Ang mga inalisngaw sa gasolina gikan sa usa ka haywey sa duol nagkontaminar sa yuta sa tingga.

Unsa ka Seryoso nga Problema?

Ang tawo nasayod sa mga kasiglohan nga makahilo ang tingga. Ang pila ka historyano nagahunahuna gani nga ang pagkahilo sa tingga nakaamot sa pagkapukan sa Romanhong Imperyo. Ang mabug-osong paggamit sa mga Romano sa tingga diha sa ilang mga panudlanan sa bino, mga galamiton, mga kosmetiks, ug ilabina sa ilang bino, mahimong nagpahinabog kaylap nga lawasnon ug mental nga mga problema.

Komosta man karong adlawa? “Sa usa ka diwa kitang tanan nahiloan sa tingga,” mitubag si Dr. Donald Louria diha sa Cecil Textbook of Medicine. Ang mga tawo sa industriyalisadong kanasoran karong adlawa may halos usa ka gatos ka pilo labaw nga tingga sa ilang mga lawas kay sa mga tawong nagkinabuhi una sa industriyalisasyon. Hinunoa, gipasalig sa mga doktor sa Pagmata! nga sa pagkakaron wala kapamatud-i nga kini ang hinungdan sa kaylap nga sakit sa populasyon sa malangkobon.

Ang tingga peligroso ilabina sa mga bata. Mas dali silang mosuhop niini kay sa mga hamtong, ug kini makadaot sa ilang mental nga pagtubo ug mga katakos, nga tingali sa permanenteng paagi. Pananglitan, kada tuig ang pagkahilo sa tingga basin makapaubos sa intelihensiya sa mga 140,000 Amerikanong mga bata sa abot ug lima ka puntos sa IQ.

Ang ubos nga mga lebel sa tingga nakatuhop sa minilyong panimalay pinaagi sa ilimnong tubig tungod kay ang mga tinggang tubo kasagarang gigamit hangtod sa katuigang 1940. Bisan ang tumbagang mga tubo nga gigamit sukad niadto konektado sa igsusumpay nga may tingga, bisan pag pila ka tuig kanhi diha sa pila ka dapit ang mga balaod gipasaka nga nagbaod sa walay-tinggang igsusumpay. Ang mga imnanan diha sa mga eskuylahan ug mga opisina namatikdan ingong mga tinubdan sa tingga. Kon ang lokal nga tubig mokutkot, kini magtunaw sa tingga diha sa mga tubo ug magdala niana pagawas agi sa gripo ug nganha sa imong baso.

Ang yuta ug abog nagadala usab ug tingga. Ang nangaak-ak nga mga pintura ug industriyal nga mga tigtunaw sa tingga midula sa usa ka bahin. Ang dakong mabasol mao ang gasolina. Sa katuigang 1920, ang tingga gidugang sa gasolina sa pagsanta sa pagkagalkal sa makina. Busa ang mga kotse ug mga pabrika nagbugag minilyong toneladang tingga ngadto sa hangin, ug kini mipahiluna diha sa abog ug sa yuta sa atong planeta. Ang nagdalag-tingga nga abog mahimong mopahiluna pa diha sa pipila sa atong pagkaon.

May Paglaom Ba?

Sa katuigang 1960 ug 1970, ang tin-aw nga pasidaan gipahayag batok sa mga kapeligrohan sa tingga, ug daghang hinungdanong mga reporma ang sukad gipatuman. Ang sulod nga tingga diha sa pintura nakunhoran pag-ayo. Ang ubay-ubay nga nasod miuswag sa paghanaw sa tingga diha sa gasolina​—nga may iladong sangpotanan. Sa Tinipong Bansa, pananglitan, ang lebel sa tingga diha sa dugo sa tawo mius-os, sa aberids, sa kapig un-tersiya. Sa Uropa, gitagna nga halos tanang gasolina didto mahimong walay-tingga sa pagkatuig 2000.

Ingong sangpotanan sa maong mga reporma, ang mga kaso sa grabeng pagkahilo sa tingga mikunhod. Nan, nganong may hinungdan pa man sa kahadlok? Kay ang mga siyentipiko karon nakasabot nga peligroso ang mga lebel sa tingga nga sa nangagi giisip nila nga luwas. Ug ang tawo wala gayod mohunong sa pagbutang ug tingga sa silinganan. Ang FDA Consumer nagsitar ug usa ka bag-ong taho nga nagabanabana nga ang tawo nagabuga pag 400,000 ka toneladang tingga sa atmospera kada tuig.

Komosta ang umaabot? Ang tawo mopadayon ba sa pagtabon sa kalibotan sa tingga? Ikalipay, dili kinahanglang mohulat kitang waypaglaom nga ayohon sa katawhan ang dako kaayong kadaot nga gihimo niini sa yuta. Ang kasaligan-kanunay nga Maglalalang sa tawo nagasaad nga “pagalaglagon kadtong nagalaglag sa yuta.”​—Pinadayag 11:18.

Apan komosta man karon? Unsa ang pila ka praktikal nga tikang ang imong mahimo sa pagpanalipod sa imong kaugalingon ug sa imong pamilya?

Mga Paagi sa Pagpanalipod sa Imong Kaugalingon

Tubig: Kon ikaw may lig-ong mga katarongan nga mabalaka sa inyong tubig sa gripo, basin buot nimong ipasusi kana. Kon ang mga tubo sa inyong balay nagatunaw sa tingga nganha sa tubig, ang mahal lang kaayong salaang reverse-osmosis ang epektibong maghanaw niana. Ang naandang uling nga mga salaan dili magwagtang sa tingga. Bisan pa niana, ikaw makapaus-os sa sulod nga tingga pinaagi sa pagpaagay sa tubig sa ubay-ubayng minutos, ilabina tapos nga mapondo kini sa mga tubo sa taastaas nga panahon. Ayaw gamita ang init nga tubig sa gripo alang sa ilimnon o sa pagluto sa pagkaon, kay kini nagadalag mas daghang tingga.

Pagkaon: Ang yutang-kolonong mga plato nga may mga pasinaw nga tingga ang pangunang sangkap maoy peligroso kon kana wala mapagba sa igong kataas nga mga temperatura. Sanglit daghang nasod ang walay mga balaod nga nagamando sa ilang produksiyon sa seramiko, pagbantay kon mopalit kag mga lutoan gikan sa maong nasod. Ang paggamit sa yutang-kolonon nga mga sudlanan nga pondohan sa pagkaon labi pang peligroso kay sa paggamit niini sa pagsilbi sa pagkaon, sanglit mas daghang tingga ang mogawas sa paglabay sa panahon. Kon nagaduda ka nga ang usa ka seramik nakontaminar sa tingga, basin gusto nimong gamiton lamang kanang dekorasyon ug dili pondohan sa pagkaon.

Ang paghugas sa prutas ug utanon nagawagtang sa halos katunga sa abog sa tingga nga tingali mipahiluna diha niana. Ug ang maayong sustansiya maoy laing lakang sa pagsanta. Ang balanse pag-ayong diyeta kasagarang nagatagana sa hustong gidaghanon sa zinc, iron, ug calcium, ug kini sila makatabang sa paghupot nga ubos sa gidaghanon sa tingga diha sa lawas. Bantayi nga ang imong mga anak dili magbutang sa mga produkto sa tingga, sama sa tinggang mga dulaan ug paint dust, sa baba. Angay dili sila magdula sa dapit diin ang abog sa tingga masulod sa lawas.

Busa, samtang kita nagadahom ug permanenteng solusyon sa suliran sa tingga diha sa bag-ong kalibotan sa Diyos, adunay pila ka dihadihang mga lakang nga atong mahimo sa pagpanalipod sa atong kaugalingon.