Gasa sa Kinabuhi o Halok sa Kamatayon?

“Pila pa ka tawo ang kinahanglang mamatay? Pila pa ka kamatayon ang inyong gikinahanglan? Ihatag kanamo ang pag-ungaw sa kamatayon nga inyong gikinahanglan aron motuo kamo nga kini nagakahitabo.”

SI Don Francis, usa ka opisyal sa CDC (U.S. Centers for Disease Control), midukdok sa iyang kumo sa lamesa samtang nagsinggit siya sa mga pulong sa itaas panahon sa usa ka miting uban sa kinatas-ang mga representante sa industriya sa tipiganan sa dugo o blood bank. Gisulayan sa CDC ang pagkombinsir sa mga magdudumala sa tipiganan sa dugo nga ang AIDS nagakaylap agi sa suplay sa dugo sa nasod.

Wala makombinsir ang mga magdudumala sa tipiganan sa dugo. Gitawag nila ang ebidensiya nga dili undanon​—diyutay ra nga mga kaso​—ug gihukom nga dili dugangan ang pagsusi o pag-eskren sa dugo. Kadto maoy niadto pang Enero 4, 1983. Unom ka bulan sa ulahi, ang presidente sa Amerikanhong Asosasyon sa mga Tipiganan sa Dugo mipatuo: “Diyutay ra o walay kapeligrohan alang sa kadaghanan.”

Alang sa daghang eksperto, may igo nang ebidensiya nga angayan nang molihok. Ug sukad niadto, kadtong orihinal “diyutay ra nga mga kaso” misulbong nga makapakurat. Sa wala pa ang 1985, tingali 24,000 ka tawo ang gihatagag mga abuno nga nakontaminar sa HIV (Human Immunodeficiency Virus), nga mopahinabo sa AIDS.

Ang nakontaminar nga dugo maoy makalilisang labing epektibong paagi sa pagsabwag sa virus sa AIDS. Sumala sa The New England Journal of Medicine (Disyembre 14, 1989), ang usa ka yunit sa dugo tingali magdalag igong virus sa pagpahinabog abot sa 1.75 milyong impeksiyon! Ang CDC misulti sa Pagmata! nga sa pagka Hunyo 1990, sa Tinipong Bansa lamang, 3,506 ka tawo ang natakdan na sa AIDS gikan sa mga abuno sa dugo, mga sangkap sa dugo, ug mga pagtanom sa tisyu.

Apan kana mga numero lamang. Kana dili makapasa sa giladmon sa personal nga mga trahedya nga nalangkit. Pananglitan, palandonga ang trahedya ni Frances Borchelt, 71 anyos. Nagpina siya sa mga doktor nga dili niya gusto ang abuno sa dugo. Siya giabunohan gihapon. Siya namatay nga nag-antos sa AIDS samtang nagsud-ong nga waymahimo ang iyang pamilya.

O tagda ang trahedya sa usa ka 17-anyos nga dalaga si kinsa, kay gikusgan sa iyang regla, gihatagag duha ka yunit sa dugo aron matambalan ang iyang anemia. Sa dihang siya 19 anyos na ug nagmabdos, iyang nadiskobrehan nga ang abuno nakahatag niya sa virus sa AIDS. Sa 22 anyos siya naghigda na sa banig tungod sa AIDS. Gawas pa sa pagkahibalo nga hapit na siyang mamatay sa AIDS, siya nahibulong kon iya bang nahipasa ang sakit ngadto sa iyang masuso. Ang listahan sa mga trahedya walay kataposan, nga nagagikan sa mga masuso ngadto sa mga tigulang, sa tibuok nga kalibotan.

Niadtong 1987 ang librong Autologous and Directed Blood Programs mimulo: “Halos sa pagkatino na sa orihinal peligrosong mga pundok, nahitabo ang wala mahunahuna: ang pagpadayag nga kining lagmit makapatayng sakit [AIDS] mahipasa ug gipasa agi sa suplay sa gidonar nga dugo. Kadto ang labing mapait sa tanang medikal nga katingad-anan; nga ang bililhong nagahatag-kinabuhi nga gasa sa dugo mosangpot nga instrumento sa pagpatay.”

Bisan ang mga medisina nga kinuha gikan sa plasma nakatabang sa pagsabwag niana nga hampak sa tibuok nga kalibotan. Ang mga hemophiliac, nga kadaghanan kanila nagagamit sa substansiyang mopatibugol nga gipasukad sa plasma sa pagtambal sa ilang sakit, nagkadiyutay. Sa Tinipong Bansa, tali sa 60 ug 90 porsiento kanila ang nakakuhag AIDS una matukod ang usa ka paagi sa pag-init-pagtambal sa medisina aron sa paghanaw sa HIV niana.

Sa gihapon, hangtod karong adlawa, ang dugo dili luwas gikan sa AIDS. Ug ang AIDS dili mao lamang ang kapeligrohan sa abuno sa dugo. Halayo niana.

Ang mga Riyesgo nga Molupig sa AIDS sa Gidak-on

“Kini ang labing peligrosong substansiya nga atong gigamit sa pagpanambal,” matud ni Dr. Charles Huggins bahin sa dugo. Siya angay mahibalo; siya mao ang direktor sa abuno sa dugo nga serbisyo sa usa ka ospital sa Massachusetts. Daghan naghunahuna nga ang abuno sa dugo yano lamang sama sa pagpangitag usa ka tawo nga may bagay nga tipo sa dugo. Apan gawas sa ABO nga mga tipo ug sa Rh factor nga niana naandang gipabagay ang dugo, aduna tingaliy 400 o kapin pang ubang kalainan nga niana kini dili magkabagay. Sumala sa giingon sa siruhano sa kasingkasing si Denton Cooley: “Ang usa ka abuno sa dugo maoy usa ka pagbalhin sa organo. . . . Sa akong hunahuna adunay pila ka pagkadili-takdo diha sa halos tanang abuno sa dugo.”

Dili katingalahang ang pag-abuno nianang komplikado kaayong substansiya basin, sumala sa pagpamulong sa usa ka siruhano, “makalibog” sa sistema sa imyunidad sa lawas. Ngani, ang usa ka abuno sa dugo makasumpo sa imyunidad sulod sa abot sa usa ka tuig. Alang sa pipila, kini ang labing peligrosong bahin sa mga abuno.

Unya anaa usab ang mananakod nga mga sakit. Sila may katingad-ang mga ngalan, sama sa Chagas’ disease ug cytomegalovirus. Ang mga epekto nagkadaiya gikan sa hilanat ug panugnaw ngadto sa kamatayon. Si Dr. Joseph Feldschuh sa Cornell University of Medicine nag-ingon nga adunay 1 ka purohan sa 10 nga matakdan gumikan sa pagpaabuno. Kini nahisama sa pagdulag Russian roulette pinaagi sa napulo ka balang rebolber. Gipadayag usab sa bag-o pang mga pagtuon nga ang mga abuno sa dugo sa panahon sa operasyon sa kanser mahimong makapadako gayod sa kapeligrohan nga mosugmat ang kanser.

Dili katingad-ang ang usa ka programa sa balita sa telebisyon miangkon nga ang abuno sa dugo mamahimong pinakadakong babag sa pagkaayo sa operasyon. Ang hepatitis moimpektar sa ginatos ka libo ug mopatay sa daghan pa nga naabunohan kay sa AIDS, apan kini wala kaayo makabatog publisidad. Walay nasayod sa gidaghanon sa mga namatay, apan ang ekonomistang si Ross Eckert miingon nga kini basin katumbas sa pagkahagsa sa usa ka DC-10 nga ayroplano nga punog tawo sa kada bulan.

Riyesgo ug mga Tipiganan sa Dugo

Unsay sanong sa mga tipiganan sa dugo o blood bank sa pagyagyag niining tanang riyesgo sa ilang produkto? Dili maayo, misumbong ang mga kritiko. Niadtong 1988 ang Report of the Presidential Commission on the Human Immunodeficiency Virus Epidemic miakusar sa industriya sa “way-hinungdang pagkahinay” sa pagsanong nganha sa kapeligrohan sa AIDS. Giawhag ang mga tipiganan sa dugo nga dili dasigon ang mga membro sa dakog-riyesgong mga pundok sa pagdonar ug dugo. Giawhag sila sa pagsusi sa dugo mismo, nga susihon kana alang sa mga ilhanan nga nagagikan sa dakog-riyesgong mga tigdonar. Naglangaylangay ang mga tipiganan sa dugo. Ilang gitamay ang mga riyesgo ingon nga hingaping kanerbiyos. Ngano?

Diha sa iyang librong And the Band Played On, si Randy Shilts misumbong nga gitutolan sa pila ka magdudumala sa tipiganan sa dugo ang dugang pagsusi “halos pinasukad lang sa mga hinungdang pinansiyal. Bisan pag gipalihok sa linangkob sa dili-panapi nga mga organisasyon sama sa Red Cross, ang industriya sa dugo naghawas sa dakong salapi, uban ang tinuig nga madawat nga usa ka bilyong [usa ka libo ka milyon] dolyares. Ang ilang negosyo sa pagtaganag dugo alang sa 3.5 milyong abuno sa usa ka tuig nameligro.”

Dugang pa, sanglit ang dili-panapi nga mga tipiganan sa dugo nagadepende pag-ayo sa boluntaryong mga tigdonar, sila nagpanuko sa pagsilo kang bisan kinsa kanila pinaagi sa dili pagpalakip sa pila ka dakog-riyesgong mga pundok, ilabina sa mga homoseksuwal. Ang mga manlalaban sa mga katungod sa bayot mibahad nga ang dili pagpalakip kanila sa pagdonar ug dugo maglapas sa ilang sibil nga mga katungod ug magpaila sa panghunahuna sa kampo konsentrasyon nga iya sa laing yugto.

Ang pagkawala sa mga tigdonar ug pagdugang sa bag-ong mga pagsusi mokostar usab ug mas dakong salapi. Sa tingpamulak sa 1983, ang Stanford University Blood Bank maoy unang migamit sa kapuli nga pagsusi sa dugo, nga makapaila kon kaha ang dugo naggikan sa mga tigdonar nga dakog riyesgo sa AIDS. Ang ubang mga magdudumala sa tipiganan sa dugo nagsaway sa tikang ingong komersiyal nga paagi sa pagdanig dugang mga pasyente. Ang mga pagsusi tinuod mopauswag sa mga prisyo. Apan sumala sa giingon sa usa ka magtiayon, kansang masuso giabunohan nga wala sila mahibalo: “Kami mobayad gayod ug dugang $5 sa usa ka pinta” alang sa maong mga pagsusi. Ang ilang masuso namatay sa AIDS.

Ang Nagaluwas-sa-Kaugalingon nga Hinungdan

Ang pila ka eksperto nag-ingon nga ang mga tipiganan sa dugo hinay mosanong sa mga kapeligrohan sa dugo kay sila dili man patubagon sa mga sangpotanan sa mga kapakyasan nila mismo. Pananglitan, sumala sa taho diha sa The Philadelphia Inquirer, ang FDA (U.S. Food and Drug Administration) maoy responsable sa pagtino nga ang mga tipiganan sa dugo nakakab-ot sa sukdanan, apan kini nagasalig pag-ayo sa mga tipiganan sa dugo nga maoy magbutang sa maong mga sukdanan. Ug ang pipila sa opisyales sa FDA maoy kanhing mga pangulo sa industriya sa dugo. Busa, ang mga inspeksiyon sa mga tipiganan sa dugo aktuwal mius-os sa kasubsob samtang nabutyag ang krisis sa AIDS!

Ang mga tipiganan sa dugo sa U.S. nangampanya usab alang sa mga balaod nga manalipod kanila batok sa mga asunto. Diha sa halos matag estado, ang balaod karon nagaingon nga ang dugo maoy usa ka serbisyo, dili produkto. Kana nagkahulogan nga ang usa ka tawong nagkiha sa usa ka tipiganan sa dugo magpamatuod sa pagpasagad sa bahin sa tipiganan sa dugo​—usa ka lisod legal nga babag. Ang maong mga balaod makahimo sa mga tipiganan sa dugo nga mas luwas gikan sa mga asunto, apan kana dili mohimo sa dugo nga mas luwas alang sa mga pasyente.

Sumala sa gipangatarongan sa ekonomistang si Ross Eckert, kon ang mga tipiganan sa dugo papanubagon alang sa dugo nga ilang ibaligya, labaw ang buhaton nila sa pagtino sa kalidad niana. Ang retiradong magdudumala sa tipiganan sa dugo nga si Aaron Kellner miuyon: “Pinaagi sa gamay kaayong legal nga pilosopiya, ang dugo nahimong usa ka serbisyo. Ang tanan mahiuli sa balay, nga may kagawasan, ang tanan, gawas sa inosenteng biktima, ang pasyente.” Midugang siya: “Labing menos ikapunting unta nato ang kawalay-panag-angay, apan wala nato kana buhata. Kita nabalaka sa atong kaugalingong kapeligrohan; hain ba ang atong kabalaka alang sa pasyente?”

Ang konklusyon maorag dili kalikayan. Ang industriya sa tipiganan sa dugo labaw pang interesado nga panalipdan ang kaugalingon sa pinansiyal nga paagi kay sa panalipdan ang mga tawo gikan sa mga kapeligrohan sa mga produkto niini. ‘Apan hinungdanon ba gayod kining tanang kapeligrohan,’ mangatarongan tingali ang pipila, ‘kon ang dugo ba mao lamang ang posibleng tambal sa pagluwas sa kinabuhi? Dili ba ang mga benepisyo molabaw kay sa mga riyesgo?’

Kini maayong mga pangutana. Unsa ba ka kinahanglanon kanang tanang mga abuno?

[Blurb sa panid 9]

Buhaton sa mga doktor ang tanang maarangan aron panalipdan ang ilang kaugalingon gikan sa dugo sa ilang mga pasyente. Apan ang mga pasyente napanalipdan ba sa igo gikan sa giabuno nga dugo?

[Kahon/Hulagway sa panid 8, 9]

Ang Dugo Luwas ba Gikan sa AIDS Karong Adlawa?

“KINI Maoy Dugoon nga Maayong Balita,” nagkanayon ang ulohan sa balita sa Daily News sa New York sa Oktubre 5, 1989. Ang artikulo nagtaho nga ang tsansa nga matakdan sa AIDS gikan sa pag-abuno sa dugo maoy 1 sa 28,000. Ang proseso sa pagsanta sa virus sa pagsulod sa suplay sa dugo, giingon, nga karon maoy 99.9 porsientong epektibo.

Ang samang masanag nga paglaom ang naghari sa industriya sa pagtipig sa dugo. ‘Ang suplay sa dugo labi pang nahimong luwas,’ pangangkon pa nila. Ang presidente sa American Association of Blood Banks miingon nga ang riyesgo nga matakdan sa AIDS gikan sa dugo “halos nawala na.” Apan kon luwas ang dugo, nganong ang mga hukmanan ug mga doktor mobutang man niini ug mga marka sama sa “makahilo” ug “dili gayod luwas”? Nganong ang ubang mga doktor moopera nga magsul-ob ug mga sapot nga daw para sa paglakbay ngadto sa wanang, nga kompleto sa mga maskara ug mga botas, aron dili madapat sa dugo? Nganong hangyoon sa daghan kaayong mga ospital ang mga pasyente sa pagpirmag porma sa panugot nga nagpalibre sa ospital gikan sa tulobagon alang sa makadaot nga mga epekto sa mga pag-abuno sa dugo? Tinuod ba gayod nga luwas ang dugo gikan sa mga sakit sama sa AIDS?

Ang pagkahimong luwas depende sa duha ka paaging gigamit sa pagpanalipod sa dugo: pag-eskren sa mga tigdonar nga nagsuplay niana ug sa pagsusi sa dugo mismo. Ang dili pa dugay nga mga pagtuon nagpakita nga bisan pa sa tanang mga paningkamot sa pagsusi sa dugo kansang paagi sa kinabuhi nagbutang kanila nga dakog-riyesgo sa AIDS, dunay pipila nga makalusot sa pagsusi. Mohatag sila ug dili hustong mga tubag sa mga pangutana ug modonar ug dugo. Ang uban buot lang masayod sa tago kon sila ba naimpeksiyon niini mismo.

Sa 1985 ang mga magtitipig sa dugo misugod sa pagsusi sa dugo kon may antibody ang lawas naghimo bag mga antibody aron ipakig-away sa virus sa AIDS. Ang suliran sa pagsusi mao nga ang tawo tingali naimpeksiyon sa virus sa AIDS sa dugaydugay nang panahon sa dili pa mougmad ang mga antibody nga makita sa pagsusi. Kining maong kritikal nga kal-ang gitawag nga window period.

Ang ideya nga may purohang 1 sa 28,000 ang matakdan sa AIDS gikan sa pag-abuno sa dugo nagagikan sa usa ka pagtuon nga gipatik sa The New England Journal of Medicine. Ang maong basahon nagtakda nga ang labing posibleng window period maoy diha sa aberids nga walo ka semana. Hinunoa, sa pipila pa lamang ka bulang milabay, sa Hunyo 1989, gipatik sa mao gihapong basahon ang usa ka pagtuon nga naghinapos nga ang window period mahimong mas dugay pa​—tulo ka tuig o kapin pa. Kining mas una nga pagtuon nagsugyot nga ang maong dugay nga mga window period tingali komun kaayo kay sa gituohan niadto, ug kini nagbanabana nga, sa labing grabe, ang ubang mga tawong naimpeksiyon dili gayod makamugna ug mga antibody alang sa virus! Ang malaomon kaayong pagtuon, hinunoa, wala mosagop niining maong mga nakaplagan, nagtawag kanila nga “wala kaayo hisabti.”

Dili ikahibulong nga si Dr. Cory SerVass sa Presidential Commission on AIDS miingon: “Ang mga magtitipig sa dugo kanunayng nagasulti sa publiko nga ang suplay nga dugo luwas kaayo, apan ang publiko dili na mopalit niana tungod kay sila nakamatikod nga kini dili tinuod.”

[Credit Line]

CDC, Atlanta, Ga.

[Kahon sa panid 11]

Giabunong Dugo ug Kanser

Natun-an sa mga siyentipiko nga ang giabunong dugo makasugpo sa sistema sa imyunidad ug nga ang nasugpong imyunidad dakog epekto sa proporsiyon sa pagpadayong-buhi sa mga tawong gioperahan sa kanser. Diha sa Pebrero 15, 1987, nga gula, ang basahong Cancer nagtaho bahin sa impormatibong pagtuon nga gihimo sa Netherlands. “Diha sa mga pasyente nga dunay kanser sa colon,” ang basahon nag-ingon, “usa ka panguna dili-maayong epekto sa pag-abunog dugo diha sa taas-ug-tagal nga pagpadayong-buhi ang nakita. Diha niining grupoha dihay nagadugang nga 5 ka tuig nga katibuk-ang pagpadayong-buhi sa 48% alang sa mga pasyenteng giabunohag dugo ug 74% alang sa wala-abunohig dugo.”

Ang mga doktor sa University of Southern California nakakaplag usab nga taliwala sa mga pasyente nga gioperahan sa kanser daghan ang gibalikan ug kanser kon sila nakadawat ug pag-abuno sa dugo. Ang Annals of Otology, Rhinology & Laryngology, sa Marso 1989, mitaho bahin sa gitiwas nga pagtuon diha sa usa ka gatos ka pasyente sa maong mga doktor: “Ang proporsiyon sa pagbalik alang sa tanang mga kanser sa larynx maoy 14% alang niadtong wala makadawat ug dugo ug 65% alang niadtong nakadawat. Alang sa kanser sa oral cavity, pharynx, ug ilong o sinus, ang proporsiyong mobalik maoy 31% sa walay mga pag-abuno sa dugo ug 71% sa naabunohan ug dugo.”

Diha sa iyang artikulo “Blood Transfusions and Surgery for Cancer,” si Dr. John S. Spratt mihinapos: “Ang siruhano sa kanser kinahanglang mahimong usa ka siruhano nga dili-mogamit ug dugo.”​—The American Journal of Surgery, Septiyembre 1986.

[Mga hulagway sa panid 10]

Lantugionon pa nga ang dugo nagaluwas-kinabuhi nga medisina, apan dili lantugionon nga kini mopatayg mga tawo