Pagpaniid sa Kalibotan
KON MAGHARI ANG KABANGISAN
Ang Tinipong Bansa gitawag nga mao ang kaulohan sa pagpamatay sa industriyalisadong kalibotan, ug ang kaihapan nagpamatuod niining pangangkona. Sumala sa mga tigdukiduki sa National Center for Health Statistics, gikan sa matag 100,000 ka Amerikanong lalaki sa panuigong 15 ug 24, ang aberids nga 21.9 ang gipamatay tuig-tuig. Tali sa 21 pa ka nasod nga gitun-an, ang sunod nga labing daghang pagpatay mao ang Scotland, uban sa 5 ka lalaki sa mao gihapong grupo sa edad ang gipamatay sa matag 100,000. Ang gidaghanon sa Austria mao ang labing ubos, uban sa 0.3 matag 100,000. Ang mga posil maoy nakaingon sa kadaghanan sa pagpamatay sa T.B. Dili lamang labi pang makamatay ang mga posil karong adlawa kondili ang mga kriminal walay pagbati sa mga tumatan-aw. Sumala pa sa usa ka eksperto sa krimen, ang pila ka mamomosil nagatawag pa gani sa mga tumatan-aw nga “mga uhong”—angay tamakan.
◆ Ang kadaghanang kabangisan sa Tinipong Bansa gitumong diha sa mga babaye. Ang magasing Newsweek nagkutlo niini nga kaihapan, nga gikompilar sa U.S. Senate Judiciary Committee: “Kada oras 16 ka babaye ang makaengkuwentro ug mga manglulugos; usa ka babaye ang ginalugos matag unom ka segundo. 3 ngadto sa 4 ka milyong kababayen-an ang dinagmalan matag usa ka tuig; matag 18 ka segundo usa ka babaye ang mabun-og. 3 gikan sa 4 ka babaye mahimong mga biktima sa labing menos usa ka mapintas nga krimen sa iyang kinabuhi. . . . Ang Tinipong Bansa adunay gidaghanon sa panglugos nga 13 ka pilo nga mas taas kay sa Britanya, hapit 4 ka pilo nga mas taas kay sa Alemanya ug kapin sa 20 ka pilo nga mas taas kay sa Hapon.”
KAMATAYON SA ANUNSIYO
Ang Morbidity and Mortality Weekly Report, nga giandam sa Centers for Disease Control sa Atlanta, Georgia, T.B.A., nag-ingon nga bisan pa nga ang ‘pagtabako mao ang labing importante mapugngang hinungdan sa kamatayon sa Tinipong Bansa, ang mga sigarilyo mao ang usa sa labing kusog nga pagkaanunsiyo nga mga produkto.’ Kini miresulta ug pagdaghan sa konsumo sa sigarilyo tungod kay ginadasig niini ang kabataan sa pagtilaw ug mga sigarilyo. Kini nakapugong usab sa mga tigtabako gikan sa paghunong ug nag-awhag sa mga tigtabako kanhi sa pagtabako pag-usab. Ang report nag-ingon usab nga ang kaylap nga presensiya sa anunsiyo sa sigarilyo “nakaamot sa pagsabot nga ang pagtabako dili kaayo makadaot, mas kaylap, ug madawat sa katilingban.”
ANG HULGA SA KALAGLAGAN NAGPABILIN
Bisan pa sa masanagong pakigsabot bahin sa kalinaw, ang labawng mga gahom o superpowers naungot gihapon nianang gibatbat sa usa ka tigpakigsabot maylabot sa mga hinagiban nga “dili-malig-on, makakalilisang nga pagdawat.” Sumala sa 1989 nga taho, ang Unyong Sobyet adunay duolan sa 11,000 ka nukleyar nga bomba. Ang Tinipong Bansa sa pagkakaron adunay duolan sa 12,000 ka nukleyar nga bomba nga gipuntirya ngadto sa Unyong Sobyet. Ang magasing Time nag-ingon, hinunoa, nga bisag ang pila ka eksperto nagtuo nga ang maong mga hinagiban makapugong sa gubat nagtuo usab nga ang 3,000 o bisan 1,000 pa kanila tingali igo na. Pananglitan, kon makaabot man ugaling ang tulo sa usa ka bahin sa bomba sa U.S. ngadto sa ilang mga target, ang tanang siyudad sa Sobyet nga dunay kapin sa 25,000 ka tawo ang mapapha. Ang usa ka bomba nga ipabuto ibabaw sa Kremlin sa Moscow makalumpag sa tanang tinukod sulod sa 6 kilometros sa palibot nga gilay-on; ang Tinipong Bansa adunay 120 sa maong mga bomba nga gipuntiriya sa Moscow lamang.
HOMOSEKSUWAL NGA MGA RABBI
Ang Reform Judaism nahimong unang dakong relihiyosong grupo sa Tinipong Bansa sa pagdawat ug homoseksuwal nga mga klero ug nagatugot sa homoseksuwal nga kagawian. Usa ka dili pa dugay nga kombensiyon sa mga rabbi sa Reform miuyon sa pamulong nga nag-ingon nga ang “tanang mga Hudiyo sa relihiyoso managsama bisan unsa pay ilang kiling sa sekso.” Ang pamulong nagadawat usab sa “tanang mga rabbi bisan unsa pay ilang kiling sa sekso.” Ang paghukom sa Bibliya bahin sa homoseksuwal nga mga buhat gitimbang batok sa “kahibalo sa atong kaugalingong panahon ug kasinatian,” matud pa sa presidente sa mga rabbi nga Reform, si Samuel Karff. Busa ang bag-ong polisa naghangyo lamang nga magbantay ang mga rabbi nga homoseksuwal, dili sa pagpabiling maputli.
NAGLIKAY SA ALKOHOL
Sa Hapon, diin ang mga empliyado kanunay nga ginasusi kon unsa kamaayo silang makihugoyhugoyon, daghang lalaki mibating napugos sa pag-inom batok sa ilang kagustohan. Ang usa ka surbi maylabot sa mga dili tig-inom nga gitaho diha sa Mainichi Daily News, nagpakita nga daghan ang naglikay sa mga imbitasyon sa paggawas aron sa pag-inom-inom uban sa mga kauban nga may mga pasangil sama sa: “Aduna akoy adtoan,” “Sugo sa doktor,” o, “Duna akoy trabahoon.” Karon, hinunoa, ang ubang dili tig-inom sa Hapon nagporma ug usa ka asosasyon. Kon tanyagan sa pag-inom, maisogon nilang ipagula ang ilang kard nga nag-ingon, “Asosasyon sa mga Dili Tig-inom.”
ANG PAGPANGUMA NAGPAMELIGRO SA TUBIG ILIMNON
Ang kalidad sa tubig ilimnon sa Pransiya nameligro. Sumala pa sa mantalaang Pranses nga Le Monde, ang pangunang tuboran sa polusyon dili ang industriya kondili ang agrikultura. Sukad sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang kemikal nga abuno sa anam-anam maoy mipuli sa kinaiyanhong mga abuno samtang dugang ug dugang mga mag-uuma migamit ug modernong mga paagi sa agrikultura. Hinunoa, ang kemikal nga mga abuno dali nga motuhop sa yuta pinaagi sa ulan. Busa sila makaabot ngadto sa mga tuboran sa tubig, nagakontaminar sa tubig ilimnon ug nitrates. Ang dili pa dugay nga surbi sa tibuok-nasod sa suplay sa tubig sa Pransiya nagpakita nga labing menos dos milyones ka tawo ang nagdawat ug tubig ilimnon nga milapas sa luwas nga limitasyon nga gitakda sa Uropanhong Komunidad alang sa nitrates. Ang nitrates ilabinang makadaot sa mga masuso ug tingali maoy hinungdan sa pila ka matang sa kanser diha sa mga edaran.
USA KA MAKAHIMSOG NGA PAHULAY SA UDTO
Ang dili pa dugay nga panukiduki nagsugyot nga ang pagkakatulogon nga bation sa panahon sa udto, maoy normal nga bahin sa kanaiyanhong siklo sa pagkatulog sa tawo. Sumala pa sa magasing Equinox sa Canada, si Roger Broughton, usa ka neurologo ug tigdukiduki maylabot sa katulog, mihinapos nga ang “mga tawo sa biolohikanhon gipaigo alang sa yugto sa taas nga katulog ug usa ka mubo nga pagkatubog sa usa ka adlaw, ilabina sa udto.” Ang panukiduki nagpakita nga human sa mubo nga pagkatulog, ang tawo dili lamang maayog panimati kondili mas taas ang kuha sa mga eksamin maylabot sa kahimoan sa utok nga nagkinahanglag pagpalandong ug sa paghimog malisod nga desisyon,” matud pa sa Equinox. Ugaling, ang magasin nagdugang nga “dugaydugay pa tingaling makombinsir sa mga tawo ang ilang mga superbisor nga ang diyutang pagkatulog mao lamay ilang gikinahanglan aron matapos ang ilang buluhaton.”
MGA TAMBAL UG MGA DONASYON
Ang tawong nagmasakiton makagarantiya ba nga siya mamaayo pinaagi sa paghatag ug dakong donasyon sa iyang simbahan? Ang magasing Veja sa Brazil nagkutlo sa pastor sa ebanghelikal nga si Edir Macedo nga nag-ingon: “Ang mga donasyon sa mga sakop sa iglesya hinungdanon sa atong pagpakaylap sa Pulong sa Diyos. Busa, ang balaan nga tambal epektibo sumala sa indibiduwal nga paningkamot sa paghatag ug donasyon.” Ang Veja sa ulahi mikomento sa lahi nga paagi nga gihimo sa mga Saksi ni Jehova: “Sila walay pag-uyon sa paghatag sa ikapulong bahin. Ang matag usa sa mga sakop naghatag sa simbahan sa kantidad nga iyang maabot. Ang mga amot tinago. Ang paghatag atubangan sa katilingban gihukman tungod kay kini motultol sa kompetisyon maylabot sa pagkamahinatagon taliwala sa sakop sa iglesya.” Sa pagkamatuod, ang Bibliya nag-awhag ug boluntaryong mga amot, dili alang sa personal nga pagpang-ayo, kondili ingong tabang alang sa uban, ilabina sa espirituwal.
DILI-HIMSOG NGA MGA TIN-EDYER
Ang mga tin-edyer sa Tinipong Bansa dili pa dugay gihatagan ug dili-mahimsog nga kalig-onan sa panglawas sa nasyonal nga komisyon sa 37 ka pangulo sa mga natad sa medisina, edukasyon, ug negosyo. Ang report sa komisyon nag-ingon nga ang mga suliran sa panglawas sa mga tin-edyer karong adlawa nagagikan panguna sa ilang kaugalingong kagawian. Gikutlo niini kining makatugaw nga kaihapan: Sa usa ka tuig duolan sa usa ka milyong mga babayeng tin-edyer (halos 1 gikan sa matag 10 sa nasod) namabdos, samtang 2,500,000 ka tin-edyer natakdan sa sakit nga napasa sa sekso; 10 porsiento sa mga lalaking tin-edyer ug 20 porsiento sa mga babayeng tin-edyer misulay sa paghikog; kapin sa katunga niadtong anaa sa ikaupat nga ang-ang sa hayskol nahubog matag bulan, uban sa nalangkit sa alkohol nga mga aksidente nga nagpahinabog kamatayon sa mga tin-edyer.
BATAN-ONG KRIMINAL
Sukad nga gitionan ug pistola sa usa ka batang nagtungha ug kanhi estudyante ang tanang estudyante ug empliyado sa Ladysmith, South Africa, dakong pagtagad ang gipunting diha sa nagadakong kiling sa batan-on sa paghimog mga krimen. Ang magasin sa South Africa nga Personality nagtaho nga sa usa ka tuig nga dili pa dugay, ang mga korte nakasentensiyag 1,235 ka kabataan ubos sa 17 anyos ang panuigon maylabot sa mga krimen sa sekso. Laing 2,278 ang gisentensiyahan tungod sa mga krimen maylabot sa droga, samtang 15,814 ang gisentensiyahan sa katibuk-ang pagpangawat. Miingon ang usa ka magtutudlo sa hayskol: “Ang kadaghanang mga ginikanan puliki kaayo sa ilang kaugalingong mga kinabuhi nga sila wala nay panahong mabalaka pa sa ilang mga anak. Daw ang ilang gitagad lamang mao ang makab-ot nga kalamposan diha sa eskuylahan. Among nasabot nga gipasagdan na ang bata sa iyang moral nga giya.”