Ang Vicuña Nagasul-ob sa Pinakamaayo nga Balahibo

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Bolivia

UNSAY nakahimo sa balahibo sa vicuña nga linain kaayo? Ug nganong nihit kaayo ang balahibo niini?

Ikaw malagmit nakakita na ug susamang mananap, ang llama​—nga hambogirong tan-awon, hinayng-molihok binuhing hayop nga sagad sa mga zoo. Ang iyang balahibo gansangon. Ikaw basin nakakita na usab ug mga panapton nga hinimo sa hukmol nga balahibo sa alpaca, laing binuhi nga mananap sa Andes nga gipreserbar tungod sa balahibo niini. Apan nakakita ka na ba ug usa ka vicuña?

Ang vicuña lahi. Kini ihalas! Hikapa ang balahibo niini. Kini ang pinakapino nga balahibo sa yuta, nga may mga buhok nga ubos sa katunga sa diametro sa pinakapino nga balahibo sa karnero.

Ang vicuña nagkinahanglan nianang tabon nga balahibo, sanglit kini nagapuyo sa gitas-ong gikan sa 3,700 ngadto sa 5,500 ka metros nga mga bakilid sa mga Bukid sa Andes. Didto, duol sa linya sa niyebe, ang mga adlaw maanindot sa ting-init, apan inigkagabii ang temperatura kalit nga mous-os sa daghang grado ubos sa katugnawon. Usab, daghang lugar niining kasadpang kilid sa Andes maoy ugang mga disyerto. Sa unsang paagi ang mga vicuña mabuhi sa maong mga lugar?

Gawas nga nakabaton ug linaing balahibo, ang vicuña adunay dugo nga daghag pulang mga selula nga bisan sa taas nga gihabogon diin kini nagapuyo, ang mananap makadalagan sa 50 ka kilometro matag oras sa pila ka distansiya nga dili kapoyan. Ug sama sa mga kamelyo sila mabuhi ubos sa uga kaayong mga kahimtang. Gani, ang mga vicuña, llama, alpaca, ug mga guanaco kasagarang gitawag cameloids tungod kay sila sama sa mga kamelyo. Apan ang atong Maglalalang naghatag sa mga vicuña ug lain nga bintaha aron tabangan silang mabuhi.

Samtang ang mga llama ug mga alpaca manganak sa bisan unsa nga panahon sa tuig, ang mga vicuña manganak sa Marso ug Abril. Kini kataposan sa ting-ulan, sa dihang adunay mas daghang pagkaon. Dugang pa, ang pagpanganak kasagaran sa buntag, aron hatagag panahon ang nati nga mamala sa dili pa kini maladlad sa iyang unang matugnaw nga gabii. Ang inahan molain gikan sa nahibilin sa grupo nga duolan sa 20 ka vicuña ug, human sa kulang sa tunga sa oras nga pag-antos, manganak sa usa ka nati nga motimbang ug menos sa 6 ka kilos. Siya dili motabang niana, dili gani motilap niini. Kon mag-ulan, ang tugnaw mopaluya sa bag-ong-natawo ug naghimo niini nga masayong dagiton sa pinakadako nagalupad nga langgam sa kalibotan, ang Andean condor. Apan sa dili madugay ang bag-ong-natawo makatindog na, ug sulod sa 30 minutos malupig na niya ang usa ka tawo sa dinaganay.

Bisan pa niana, makaguol nga ang hakog nga mga mangingilot halos na nga makapuo sa mga vicuña, kasagaran patyon ang mga mananap sa mga machine gun. Sa daghang katuigan miabot sa 23,000 ka kilogramos sa balahibo ang ginabaligya sa gawas, hapit ang tanan gikan sa mga ilegal nga pagpatay niining mga mananapa. Sa paningkamot nga mapreserbar gikan sa pagkapuo kining mga linalanga, ang ubang mga nasod nagdili sa importasyon sa balahibo ug mga panit sa vicuña.

Nganong ang Delana Mainit Kaayo?

Ang tanang delana mainit tungod kay, dili sama sa sida, gapas, polyester, may gagming nga mga himbis diha sa hungkag, punog-hanging mga lanot nga molubid kanila ug mopugong sa hangin. Usab, ang delana may kinaiyanhong pagkagum-oson, o lukoton, nga magpabilin bisan human sa pagproseso niana ug paglaba. Kini nagpasabot nga menos ang balahibong modapat sa panit kay sa ubang mga lanot. Dugang pa, ang delana padayong mohunob ug kaumog​—abot sa 30 porsiento sa gibug-aton niini​—nga dili basang hikapon.

Sa kahinungdanon, ang sidahon nga delana sa vicuña mas pino pa kay sa bisan unsa nga delana. Ug, kasagaran, kon mas pino ang delana, mas maayo ang kalidad. Ang pino nga delana nagpasabot sa mas pino nga tingkal ug mas pino nga panapton​—panapton nga humok, gaan, ug mainit. Usa ka turong nga gihimo gikan sa vicuña pino kaayo nga mahimo kining ibaligtos sa usa ka singsing pangkasal. Tungod kay ang pino nga nga mga lanot sensitibo kaayo sa kemikal nga paggalam, ang delana nga vicuña kinaiyanhong gigamit sa bulawanong kolor niini.

Ang balahibo sa vicuña gipabilhan na sukad pa sa panahon sa mga Inca, sa wala pa ang panlupig sa mga katsila sa ika-16 nga siglo. Minilyon sa mga vicuña ang misanay sa Andes niadtong mga adlawa. Kada pila ka tuig ang mga Inca mag-organisar sa linibo ka mga tawo aron likosan ang tibuok nga mga bukid ug bitikon ang mga grupo sa vicuña aron sila mabalhiboan. Ang panapton gikan sa vicuña usa ka tinamod nga timaan sa ranggo; kadtong may kinatas-ang ranggo lamang sa gingharian ang makagamit niana. Karon adlawa, halos imposible ang pagbaton niana sa legal nga paagi.

Nganong Nihit Kaayo?

Samtang ang usa ka alpaca makataganag 7 ka kilogramo nga balahibo sa matag duha ka tuig sa dihang balhiboan kini, ang usa ka vicuña makatagana lamag 0.5 kilogramo. Apan, posible bang itagana ang igong gidaghanon sa delana alang sa komersiyal nga gamit gikan sa binuhing mga vicuña?

“Sa personal, ako nagtuo nga kini usa ka Mithianong damgo lamang,” mibatbat ang usa ka guwardiya sa usa ka estasyon sa panukiduki diha sa altiplano sa Bolivia. “Nakita nimo, nga ang mga llama ug mga alpaca anad nga mga mananap, apan ang mga vicuña idlas. Sila manglukso sa among mga koral, ug kami mogugol ug daghang oras aron sa pagdakop kanila pag-usab. Sila makig-away nga mabangison sa dihang sila among bas-on ug gani duha ang namatay.” Tin-aw, ang pila ka mga mananap gilalang nga mamanso ug ang uban dili. Mahitungod niini, ang Bibliya nag-ingon nga ang Diyos naglalang sa “binuhi nga mananap ug nagakamang nga mananap ug ihalas nga mananap sa yuta sumala sa ilang matang.” (Genesis 1:24) Apan komosta ang pagpaliwat sa mga vicuña uban sa binuhi nga alpaca?

Kini nasulayan na, apan ang liwat dili na manganak human sa pila lang ka kaliwatan. “Ang bugtong paglaom nga makapatunghag panaptong vicuña sa legal nga paagi,” nag-ingon ang gikutlo sa itaas nga guwardiya, “nahasandig sa pagpanalipod sa ihalas nga mga mananap hangtod nga ang ilang gidaghanon mouswag nga igo kaayo aron sila sikopon. Dayon sila balhiboan ug buhian, sama sa panahon sa mga Inca. Ang pila ka mga nasod nagalaom nga makab-ot kini sa dili madugay.”

Sa pagkatinuod, ang pag-atiman ug maayo alang kinabuhi sa mananap sa yuta maoy usa ka mapuslanong tumong. Kini gihimo na sa nangaging kaliwatan, ug kini tinong pagabuhaton sa umaabot ubos sa pagmando sa matarong nga gobyerno sa Diyos.​—Isaias 9:6; 11:6-9.