Ang Katingalahang Delana
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia
UNSA kanang mainit sa panahon sa tingtugnaw ug sa katingalahan mabugnaw sa ting-init? Unsa kanang sapnoton kay sa cotton, apan gigamit sa paghimog gaang mga panapton? Unsa kanang proteksiyon sa mga tigski sa niyebe ug damgong panapton sa fashion designer? Unsa kanang mainat halos ikatulong bahin sa gitas-on niini ug unya mobalik sa iyang orihinal nga gitas-on kon buhian?
Ang tubag sa tanan niini nga pangutana mao ang delana—daghag kahimoan, lig-ong delana! Oo, ang katingalahang balhibo sa maaghop nga mga karnero nagagamag usa sa labing daghag kahimoang panapton nga magamit sa tawo.
Kasiglohan Nang Gigamit
Sa dihang miabot ang unang mga eksplorador sa South America, sila nakakaplag nga ang kadaghanan sa mga tawo niini, sama sa mga taga Peru, nagsul-ob ug matahom nga mga sinena nga hinimo gikan sa delana sa alpaca. Bisan balik pa sa una pa, sa mga panahon sa Bibliya, dagkong panon sa mga karnero ang gibuhi, ug ang mga besti hinimo gikan sa tinina ug giprosesong delana.—Exodo 26:1; Levitico 13:47.
Ang modernong kasaysayan nagsentro sa lig-ong merino nga mga karnero sa Katsila, tagsaon dili lamang sa kamasanayon niini, de-kalidad nga balhibo kondili sa kahimsog niini ug katakos nga mabuhi sa lisod nga mga klima. Ang lig-ong merino maayo alang niining mala nga klima sa Australia, ang kontinenteng isla sa ubos sa globo. Sa ulahi sa ika-18ng siglo, ang mga tagmugna sa bag-ong koloniya nagpangita ug labaw pa kay sa makaon lamang. Sila nagkinahanglag masaarong produkto nga ikabaligya sa gawas aron matukod ang ekonomiya.
Sila mipili sa delana tungod kay kini sa literal nagtubo diha sa buhi nga hayop. Ang mga karnero makalaaglaag nga dili bantayan sa hataas nga panahon, ug diyutayng kahago ang gikinahanglan sa paggamag dinaghang delana. Sayon nga paldohon ug dili madaan kon ipundo. Ang pagkadili madutlan niini sa talomtom nagpahimo nga makasugakod kini sa taas nga unom ka bulang biyahe ngadto sa Inglaterra pinaagig barko. Laing dakong bentaha mao nga ang delana dili dali nga masunog.
“Nagsakay sa Likod sa Karnero”
Ug busa, sa usa ka siglo ug tunga human nga ang unang mga merino miabot sa 1797, ang Australia nakalahutay sa ekonomikanhon tungod sa pag-eksportar ug delana. Human sa Gubat sa Kalibotan I, hinunoa, uban sa anam-anam nga pagtungha sa pangsegundang industriya, duyog sa nagdakong paggamit sa sintitikong mga materyales puli sa delana, ang ekspresyon nga ang Australia sa pinansiyal “nagsakay sa likod sa karnero” dili na kaayo aplikado. Sa ato pa, hangtod sa kataposang pipila ka tuig, sa dihang ang negosyo sa delana sa Australia misulod sa usa ka dili-hitupngang pag-uswag nga nagpadayon hangtod karon.
Sa 1807 ang unang bulto sa Australian Botany Bay nga delana gibaligya sa London sa makapalugdang 10 shillings ug fourpence sa usa ka libra ($1.03), kay kadto giklasipikar nga “dili maayog kalidad ug hugaw.” Karon, hinunoa, ang populasyon sa mga karnero sa Australia may duolan sa 166 milyones—kapin sa 10 ka karnero matag usa ka tawo sa nasod, ug ang tinuig nga produksiyon sa delana nakaabot ug kapin sa 845,000,000 ka kilo. Sa Pebrero 1988 usa ka bulto sa hilabihan ka pinong merino nga delana sa Australia gibaligya ngadto sa usa ka Italyanong pumapalit sa halos 20,000 dolyares sa Australia—maarang-arang kay sa unang bulto nga gibaligya sa London balik sa 1807.
Nganong Katingalahan Kaayo?
Ang daghag kahimoan ug kamapuslanon sa delana dayag nga makapatingala, sumala sa gipadayag sa lakbit nga pagsubli sa mga hiyas niini. Ang delana motubo sama sa buhok sa tawo, ug daghang matang sa mga karnero tag-as ug buhok nga nasagol uban sa ilang balhibong delana. Kini gipasanay gikan sa espisye nga merino, nga nabilin ang mubong balhibong delana sa ilalom nga pinangita. Bisag ang delana sapnoton kay sa cotton o linen, ang pagkadili sunson niini nakahimo sa paggamag gaang mga panapton. Ang kasayon niini nga tinaon nagdugang sa daghang kagamitan niini. Kon makakita kag dalagang magsul-ob ug sigang pagkapula nga bandana nga gilupadlupad sa hangin, kana tingali maoy lunsay nga delana.
Apan nakasulay ka na bag putol ug usa ka lanot nga delana sa imong mga tudlo? Malig-on, dili ba? Oo, ang usa ka lanot sa delana makasukol sa pagkabugto pinaagi sa kusog nga kinse ngadto sa trayenta gramos—busa magkinahanglan kag gunting sa pagputol sa panaptong delana. Ang lanot sa panaptong delana kulongon usab, o balodbalod, nga nagpahimo niini nga malubayon, ug kon inaton hangtod sa 30 porsiento sa gitas-on niini, kini mobalik sa normal nga gitas-on kon buhian. Kining hiyasa ang nagpahimo sa delana nga dili magum-os inigkauga.
Dugang pa, ang hangin nga nakulong sa tunga sa tagsaong mga lanot sa delana ang nagpahimo niini nga insulador, nagpahimo niining mainit sa tingtugnaw apan mabugnaw sa ting-init. Ang ibabaw niini dili usab mabasa sa tubig, busa ang nag-umog nga delanang suwiter dili mopakamig kanimo tungod sa pagkadali nga mouga, sama sa ubang mga panapton. Gawas pa, gisul-ob kini sa mga karnero sa tanang panahon sa tanang matang sa klima ug dili sip-onon.
Tingali wala ka mahibalo nga ang piltro—nga dunay daghan kaayong kagamitan, gikan sa mga alpombra ngadto sa mga bola sa tennis—sa aktuwal delana nga gidasok ilalom sa kainit ug presyor. Ug ang materyal nga worsted, nga gigamit alang sa mga amerikana sa mga lalaki ug babaye ug ang uban humok, humil nga mga sinena, ginama gikan sa linubid nga delana sa usa ka partikular nga paagi.
Gikan sa Karnero Ngadto Kanimo
Diha sa dagko nagagamag delanang mga nasod, ang alotanang kamalig maoy bahin sa talan-awon sa banika. Kasagaran, ang mga karnero alotan kausa sa usa ka tuig, apan sa mas init nga mga klima, ang pag-alot mahimong himoon kaduha sa usa ka tuig.
Ang mga tig-alot maoy mga tawong kusgan, nga maskuladog mga bukton ug lig-ong mga bukobuko. Ginamit ang de-motor nga gunting, ang target sa tig-alot mao ang pagkuha sa balhibo nga tibuok. Ang hanas nga tig-alot makaalot ug mga 200 ka karnero sa usa ka adlaw. Iyang putlon ug una ang balhibo sa tiyan, magsugod diha sa likod nga bahin sa batiis, unya mopadayon sa likod, liog, ug mga abaga ug ngadto sa pikas kilid. Ang labing maayong delana nagagikan sa mga abaga ug sa mga kilid sa karnero.
Sa dihang ipagawas ang bag-ong naalotang mga karnero gikan sa kamalig, malingaw kang magtan-aw kanila nga malipayong magluksolukso sa ilang bag-ong kagawasan human nga nakuhaan sa ilang mabug-at nga patongpatong nga balhibo.
Sunod, ang balhibo lainlainon ug gradohan. Ang mga tigklase-klase magbarog diha sa kutob-hawak nga gitas-ong mga tongtonganan, nagasusi sa delana sa kapution, kakulongon, kadalisay, kapino, kahumil, ug gitas-on. Ang hanas nga tigklase sa delana makahuman sa trabahong duolan sa 4,500 ka kilong balhibo sa usa ka semana. Sunod labhan ug paughon ang balhibo, ug ang waks, o lanolin, kuhaon. Ang delana nga inalot gikan sa buhi nga karnero mao ang labing maayog kalidad.
Maayong Pag-atiman Aron Modorar ug Dugay
Tingali dili ka kinahanglang pahinumdoman nga ang mga anunugba gusto kaayog delana. Mangitlog sila aron ang bag-ong napusa nga mga ulod daghag makaon. Ang ilang kinaham mao ang delana nga dunay singot o mga substansiya nga nayabo diha niana. Busa ayaw gayod hiposa ang hugaw o bulingong mga sapot nga delana. Kon makapalit kag mga besti nga may pangontra sa anunugba, dugang kana nga proteksiyon. Hiposa ang delanang mga sapot diha sa walay-hangin nga mga sudlanan kon dili nimo regular nga isul-ob ang sapot. Ug bisan ang delanang mga sinena nga regular nimong isul-ob kinahanglang brutsahan ug pagpagan kanunay, kay gusto kaayog hangin ang delana.
Ang modernong teknolohiya dako ug tabang, kay karon ang kadaghanang delana gibaligya nga binutangag kemikal sa pagbatok sa agup-op ug talomtom ug kasagaran dili-mouk-ok ug dili-masunog. Sa gihapon, mag-amping iniglaba. Daghang modernong mga washing machine dunay siklo para sa delana. Apan kon kinamot ang imong paglaba, hinaya pagkumos ang sapot, magkusokuso ilalom sa tubig, nga may igong kainit o kabugnaw. Ang mga gamit sa paglaba sa delana mas maayo kay sa sabon, apan kon kini dili mapalit, tunawa usa ang imong pulbos nga sabon sa dili ka pa magsugod. Ayaw paggamit ug detergents, sanglit kini may alkaline ug makadaot sa sapot. Gamita ang samang temperatura sa pagbanlaw, tinoa nga ang tanang sabon makuha pinaagi sa paggamit ug daghang tubig. Ilukot ang basa nga sapot diha sa usa ka toalya ug pug-a.
Ang usa sa mga bentaha sa besti nga delana mao nga kini panagsa rang utawon. Apan kon gusto ka nga wala gayoy gum-os, hinunoa, gamita ang stean iron o plansa uban ang basa nga panapton apan plansaha lamang ang sapot kon kini uga. Ang gaan, kinalit nga pagplantsa dili mopasinaw sa sapot nga walay makaangay, ug mas maayong alsahon ug ipadaitol kadiyot ang plansa kay sa idusoduso kini.
Ang Delana Katingalahan
Hayan mouyon ka nga ang delana maoy usa ka katingalahang materyal. Gikan sa sapaw nga mga coat ngadto sa mga bola sa tennis, kini naghatag kanato ug dugay nga madaot nga mga produkto. Ang unang mga molupyo sa Australia dayag nakahimog maayong pagpili sa pagpilig mga karnero. Mapasalamaton kita kanila kay ginapahimuslan nato ang halos walay kataposang mga butang nga hinimo gikan niining katingalahang produkto, ang delana.
[Mga hulagway sa panid 24]
Sa wala pa aloti
Panahon sa pag-alot
Human sa pag-alot
Gikalipayan ang produkto